Choroba Parkinsona – objawy i etapy rozwoju - Best Care

Choroba Parkinsona to jedno z najczęściej występujących schorzeń neurologicznych. Dotyka głównie osoby starsze po 50-60 roku życia, a częstotliwość jego występowania wzrasta z wiekiem. Pomimo postępu medycyny nadal nie znamy w pełni przyczyn wywołujących tę chorobę, a jej leczenie skupia się głównie na łagodzeniu objawów.

Z naszego artykułu dowiesz się więcej na temat choroby Parkinsona, jej mechanizmów, objawów i tego, jak rozwija się na przestrzeni lat.

Co to jest choroba Parkinsona?

Choroba Parkinsona to przewlekłe, postępujące schorzenie neurodegeneracyjne, które wpływa na układ nerwowy i powoduje stopniowe upośledzenie funkcji ruchowych organizmu. W mózgu osoby chorej dochodzi do stopniowej degeneracji komórek nerwowych, co prowadzi do niedoboru dopaminy.

By zrozumieć chorobę Parkinsona musimy lepiej zrozumieć rolę tej substancji w organizmie.

Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, który odpowiada za przesyłanie sygnałów między komórkami nerwowymi, szczególnie w obszarach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę ruchów ciała. Produkowana jest w strukturze mózgu zwanej istotą czarną. Kiedy komórki nerwowe w istocie czarnej ulegają degeneracji, poziom dopaminy gwałtownie spada. W wyniku tego procesy odpowiedzialne za kontrolę ruchów zostają zakłócone. Prowadzi to charakterystycznych problemów z motoryką, takich jak drżenie rąk, sztywność mięśni oraz spowolnienie ruchowe.

Dopamina pełni również ważną funkcję w regulacji nastroju i emocji, co wyjaśnia, dlaczego osoby z chorobą Parkinsona mogą doświadczać zaburzeń emocjonalnych, takich jak depresja czy lęk.

Pierwsze przypadki choroby Parkinsona były opisywane już w starożytności. Jednak dopiero w 1817 roku brytyjski lekarz James Parkinson, w pracy zatytułowanej „Essay on the Shaking Palsy”, szczegółowo przedstawił objawy u swoich pacjentów. Cierpieli oni na charakterystyczne drżenie ciała, spowolnienie ruchów oraz sztywność mięśni. W tamtym czasie choroba ta była znana jako „drżączka poraźna”. Opis Jamesa Parkinsona stanowił podwaliny do dalszych badań nad tym schorzeniem. Jego nazwisko zostało później użyte do określenia tej choroby, którą dziś znamy jako chorobę Parkinsona.

Od tego czasu nauka znacząco rozwinęła wiedzę na temat choroby Parkinsona, jednak nadal nie istnieje sposób na całkowite jej wyleczenie.

Przyczyny choroby Parkinsona

Chociaż choroba Parkinsona jest dobrze zbadana pod względem objawów i skutków, to dokładna przyczyna powstawania patologicznych zmian w mózgu nie jest znana. Wiadomo jednak, że schorzenie to ma złożony charakter. Jego rozwój może być wynikiem kombinacji starzenia się organizmu, czynników genetycznych i środowiskowych.

Starzenie się organizmu

Starzenie się jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju choroby Parkinsona. Większość przypadków choroby diagnozuje się u osób po 60. roku życia. W miarę starzenia się organizmu naturalne mechanizmy naprawcze komórek mogą tracić swoją skuteczność, co prowadzi do większej podatności na neurodegenerację.

Czynniki genetyczne

Badania nad chorobą Parkinsona wskazują, że w niektórych przypadkach może ona mieć podłoże genetyczne. Wykryto kilka mutacji genetycznych, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby. Dziedziczenie choroby jest jednak stosunkowo rzadkie i dotyczy głównie przypadków, w których występuje rodzinne obciążenie tą chorobą. Szacuje się, że tylko około 10-15% wszystkich przypadków choroby Parkinsona ma wyraźne podłoże genetyczne. W większości przypadków choroba występuje sporadycznie, co oznacza, że nie można jej przypisać konkretnemu defektowi genetycznemu.

Czynniki środowiskowe

Oprócz mutacji genetycznych duże znaczenie przypisuje się także czynnikom środowiskowym, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona. Badania epidemiologiczne sugerują, że długotrwała ekspozycja na niektóre substancje chemiczne, takie jak pestycydy, herbicydy czy metale ciężkie może być związana z wyższym ryzykiem rozwoju tej choroby. Na przykład osoby pracujące w rolnictwie lub mieszkające na terenach wiejskich mogą być bardziej narażone na działanie tych toksyn. W niektórych badaniach wskazywano również na związek między zwiększonym ryzykiem choroby a zanieczyszczeniami powietrza, chociaż ten obszar wymaga dalszych badań.

Inne możliwe przyczyny

Badania sugerują, że również inne czynniki, takie jak stres oksydacyjny, zaburzenia mitochondrialne oraz przewlekłe stany zapalne mogą przyczyniać się do degeneracji neuronów produkujących dopaminę. Zjawiska te mogą działać jako dodatkowe czynniki ryzyka, które w połączeniu z czynnikami genetycznymi i środowiskowymi mogą prowadzić do rozwoju choroby.

Objawy choroby Parkinsona

Choroba Parkinsona charakteryzuje się szerokim zakresem objawów, które z czasem nasilają się i stopniowo wpływają na różne aspekty codziennego życia osoby starszej. Objawy te można podzielić na dwie główne grupy: ruchowe i pozaruchowe. Choć objawy ruchowe są najbardziej rozpoznawalne, to objawy pozaruchowe również mają znaczący wpływ na funkcjonowanie chorego i często są źródłem dużych trudności.

Objawy ruchowe

Wśród najczęstszych objawów charakterystycznych dla choroby Parkinsona są objawy ruchowe. Często to one skłaniają osoby starsze do szukania pomocy medycznej. Oto najważniejsze z nich:

Drżenie spoczynkowe – jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych objawów choroby Parkinsona. Opiekunowie seniorów powinni zwrócić na nie uwagę. Występuje przede wszystkim w spoczynku, kiedy chory nie wykonuje żadnej czynności i znika podczas wykonywania ruchu. Zwykle zaczyna się w jednej ręce lub palcu. Może następnie rozprzestrzenić się na inne części ciała, takie jak nogi, szczęka czy twarz.
Bradykinezja, czyli spowolnienie ruchowe – objawia się trudnościami w zaczynaniu ruchów oraz ogólnym spowolnieniem i zubożeniem ruchów. Codzienne czynności, takie jak wstawanie z krzesła, ubieranie się, chodzenie, a nawet mówienie, stają się trudniejsze i wymagają większego wysiłku. Ruchy stają się mniej płynne i precyzyjne.
Sztywność mięśni – czyli opór w stawach, występuje u większości osób z chorobą Parkinsona. Może dotyczyć zarówno kończyn, jak i tułowia, co prowadzi do bólu, ograniczenia zakresu ruchów oraz ogólnej nieelastyczności ciała. Sztywność może utrudniać wykonywanie prostych czynności, takich jak podnoszenie przedmiotów czy zginanie kończyn. Co ważne, sztywność dotyczy także mimiki twarzy, której zaburzenia mogą nastąpić w dalszych etapach choroby.
Problemy z równowagą i chodem – choroba Parkinsona wpływa także na równowagę i koordynację, co zwiększa ryzyko upadków. Charakterystyczne jest zjawisko tzw. „szurającego chodu”, gdzie chory robi małe, wolne kroki, z pochyloną postawą ciała. Mogą również występować nagłe „zamrożenia” ruchowe. Osoba chora staje się chwilowo niezdolna do wykonania ruchu, na przykład podczas próby rozpoczęcia chodzenia.

Objawy pozaruchowe

Objawy pozaruchowe, choć często mniej widoczne na pierwszy rzut oka, są niezwykle ważne, ponieważ wpływają na wiele aspektów życia osoby chorej. Mogą one występować zarówno we wczesnych, jak i zaawansowanych stadiach choroby.

Zaburzenia snu – Osoby cierpiące na chorobę Parkinsona często mają problemy ze snem, takie jak trudności z zasypianiem, przerywany sen, koszmary nocne oraz zaburzenia ruchowe podczas snu, na przykład zespół niespokojnych nóg. Zaburzenia snu mogą prowadzić do przewlekłego zmęczenia i obniżenia jakości życia.
Zaburzenia poznawcze – Choroba Parkinsona może prowadzić do problemów z funkcjami poznawczymi, takimi jak pamięć, koncentracja czy podejmowanie decyzji. U części chorych rozwija się demencja parkinsonowska, która dodatkowo komplikuje życie codzienne i wymaga zwiększonego wsparcia ze strony opiekunów.
Zaburzenia nastroju – Depresja, lęk oraz apatia są częstymi objawami pozaruchowymi choroby Parkinsona. Zmiany chemiczne w mózgu wpływają na regulację emocji, co sprawia, że pacjenci mogą doświadczać długotrwałych stanów depresyjnych oraz ataków lęku. Te zaburzenia nastroju często są równie uciążliwe, co objawy ruchowe.
Problemy trawienne i żołądkowo-jelitowe – Chorzy na Parkinsona często cierpią na zaparcia, które wynikają ze spowolnionej perystaltyki jelit. Mogą również występować trudności z połykaniem (dysfagia), co zwiększa ryzyko zachłyśnięcia się i infekcji dróg oddechowych.
Zaburzenia mowy – Pojawia się mowa monotonna, słabo artykułowana, ściszona, „zamazana”.
Dysfunkcje autonomiczne – Choroba Parkinsona wpływa na autonomiczny układ nerwowy. Prowadzi to do problemów takich jak nadmierne pocenie się, ślinotok, zmienne ciśnienie krwi, zaburzenia kontroli pęcherza oraz nietrzymanie moczu.

Etapy rozwoju choroby Parkinsona

Choroba Parkinsona rozwija się stopniowo. Jej postęp można podzielić na kilka etapów, które różnią się nasileniem objawów i stopniem niepełnosprawności osoby chorej. Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi do oceny zaawansowania choroby jest skala Hoehn-Yahra, opracowana w 1967 roku. Skala ta dzieli przebieg choroby na pięć etapów. Opisują one stopniowe nasilenie objawów ruchowych oraz wpływ na zdolność chorego do samodzielnego funkcjonowania.

Etap 1 – Łagodne objawy, jednostronne

Na pierwszym etapie choroby Parkinsona objawy są łagodne i ograniczają się do jednej strony ciała. Często zaczynają się od subtelnych drżeń jednej ręki, które mogą początkowo nie wzbudzać większych obaw u osoby starszej. Wczesne symptomy mogą obejmować niewielkie trudności z precyzyjnymi ruchami, takimi jak pisanie, oraz lekki brak koordynacji w kończynie, gdzie pojawia się drżenie. Sztywność mięśni oraz lekkie spowolnienie ruchów mogą być obecne, jednak objawy te są na tyle niewielkie, że senior nadal funkcjonuje normalnie.

Chory na tym etapie często nie zdaje sobie sprawy z problemu lub przypisuje objawy zmęczeniu, stresowi lub naturalnym procesom starzenia. Również otoczenie rzadko dostrzega zmiany w zachowaniu pacjenta. Diagnoza w tej fazie może być trudna, ponieważ objawy mogą być mylone z innymi schorzeniami neurologicznymi.

Etap 2 – Obustronne objawy, bez problemów z równowagą

W etapie drugim objawy zaczynają obejmować obie strony ciała, choć nadal nie są one bardzo nasilone. Senior może odczuwać większe trudności z wykonywaniem precyzyjnych czynności rękami, takich jak zapinanie guzików, a drżenie może obejmować obie kończyny. Sztywność mięśniowa staje się bardziej zauważalna, co może wpływać na większe partie ciała, w tym mięśnie karku i tułowia.

Choć objawy stają się bardziej widoczne i wpływają na codzienne życie, chory na tym etapie zazwyczaj nadal nie ma problemów z równowagą. Jest w stanie poruszać się samodzielnie i wykonywać większość czynności dnia codziennego. Mogą one jednak zajmować więcej czasu i wymagać większego wysiłku. Zmiany te mogą prowadzić do frustracji, ponieważ osoba starsza zauważa, że proste czynności zaczynają sprawiać trudności.

Etap 3 – Umiarkowane objawy, problemy z równowagą

Etap trzeci to moment, w którym objawy choroby Parkinsona stają się umiarkowanie nasilone. Charakterystycznym symptomem tej fazy są problemy z równowagą i koordynacją ruchową. Osoby starsze mogą mieć trudności z chodzeniem i staniem, co znacznie zwiększa ryzyko upadków. Objawy ruchowe, takie jak sztywność i bradykinezja, stają się bardziej wyraźne i mogą wpływać na postawę ciała. Typowa jest pochylona sylwetka oraz charakterystyczny szurający chód.

Chorzy w tej fazie są zazwyczaj nadal w stanie funkcjonować samodzielnie, ale mogą wymagać pewnej pomocy w wykonywaniu bardziej złożonych czynności. Proste zadania, takie jak wstawanie z krzesła, mogą stawać się trudniejsze. Osoba starsza jest w stanie poruszać się bez pomocy, ale równocześnie musi być bardziej ostrożna, aby uniknąć upadków. Na tym etapie choroby Parkinsona opieka zaczyna być bardziej istotna, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa chorego.

Etap 4 – Znaczne nasilenie objawów, ograniczona samodzielność

W czwartym etapie choroby objawy stają się znacznie bardziej zaawansowane, co poważnie ogranicza zdolność chorego do samodzielnego funkcjonowania. Ma on trudności z chodzeniem i często potrzebuje wsparcia, takiego jak laska, chodzik, a w niektórych przypadkach wózek inwalidzki. Objawy ruchowe, takie jak drżenie, sztywność i spowolnienie ruchowe, są bardzo nasilone, co wpływa na wszystkie aspekty codziennego życia.

Chory na tym etapie często nie jest w stanie samodzielnie wykonywać większości codziennych czynności, takich jak ubieranie się, jedzenie czy dbanie o higienę osobistą. Wymaga regularnej pomocy ze strony opiekunów lub rodziny, aby poradzić sobie z codziennymi wyzwaniami. Problemy z równowagą i koordynacją mogą sprawić, że staje się niemal całkowicie zależny od opieki zewnętrznej. Z tego powodu odpowiednie dostosowanie otoczenia, takie jak instalacja poręczy, siedzisk pod prysznicem czy uchwytów w łazience, jest niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa.

Etap 5 – Zaawansowany etap, całkowita utrata samodzielności

Piąty etap choroby Parkinsona jest najcięższym i najbardziej wyniszczającym. Osoba chora całkowicie traci samodzielność. Jest zazwyczaj unieruchomiona, poruszając się wyłącznie na wózku inwalidzkim lub pozostając w łóżku. Objawy ruchowe są na tyle nasilone, że chory nie jest w stanie poruszać się bez pomocy. Nawet najprostsze czynności, takie jak jedzenie, picie, czy przekręcanie się w łóżku, stają się niemożliwe bez wsparcia opiekuna.

W tej fazie osoba starsza wymaga całodobowej opieki, która obejmuje nie tylko pomoc w codziennych czynnościach, ale także wsparcie medyczne. Problemy związane z połykaniem, kontrolą pęcherza oraz funkcjonowaniem innych układów mogą prowadzić do dodatkowych powikłań, takich jak infekcje, odleżyny czy problemy z oddychaniem. W tej fazie ważne jest także zapewnienie choremu komfortu psychicznego i emocjonalnego, ponieważ izolacja i brak samodzielności mogą prowadzić do pogłębienia depresji i lęku.

Etap piąty to również moment, w którym rodzina i opiekunowie muszą podjąć trudne decyzje dotyczące dalszej opieki nad osobą chorą. W tym rozważenie specjalistycznych form opieki, takich jak hospicjum lub ośrodek opieki długoterminowej. Wsparcie profesjonalnej opieki medycznej jest niezbędne, aby zapewnić choremu godną jakość życia w ostatnich etapach choroby.

Choroba Parkinsona to złożone schorzenie, które wymaga nieustannego dostosowywania się do zmieniających się potrzeb chorego. Zrozumienie, jak choroba wpływa na codzienne życie oraz jak ważna jest rola opiekunów, może znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia zarówno osoby chorej, jak i jego bliskich.

W kolejnym artykule omówimy szczegółowo, jak można zapewnić odpowiednią opiekę osobom starszym z chorobą Parkinsona. Zapraszamy do śledzenia naszego bloga.