Endoproteza stawu biodrowego u osób starszych
Jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych, z jakimi zmagają się dziś osoby starsze jest choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego. W początkowym stadium nie jest łatwo ją rozpoznać, bo przebiega bezobjawowo. Gdy pojawią się poważne trudności z poruszaniem się nie wystarczy już leczenie środkami farmakologicznymi, zmiana stylu życia lub ćwiczenia. Konieczna staje się interwencja chirurga i zabieg wszczepienia endoprotezy.
W naszym artykule postaramy się odpowiedzieć na pytania – jakie są przyczyny uszkodzeń stawu biodrowego, co to jest endoproteza, na czym polega zabieg jej wstawienia i jak później opiekować się seniorem, aby mógł wrócić do aktywnego życia.
Przyczyny uszkodzeń stawu biodrowego
Wśród osób powyżej 60. roku życia najczęstszą przyczyną uszkodzeń stawu biodrowego jest choroba zwyrodnieniowa, czyli koksartroza. Chrząstka stawowa pokrywająca powierzchnię stawu ulega stopniowemu ścieraniu, wysuszaniu i pękaniu. Kości pozbawione pokrycia chrząstką zaczynają trzeć o siebie nawzajem i ich nasady ulegają destrukcji. W efekcie staw biodrowy przestaje funkcjonować w prawidłowy sposób. Nie ma już zwykłej zdolności amortyzacji, pogarsza się jego stabilność i sprawność. Pojawia się też ból. W dłuższej perspektywie nieleczone zwyrodnienie może prowadzić do inwalidztwa.
Na zwyrodnienie stawu biodrowego wpływ ma oczywiście wiek i naturalne zużywanie się organizmu. Proces ten może przyspieszyć jednak wiele dodatkowych czynników ryzyka. Wśród nich znajdują się predyspozycje genetyczne, wady wrodzone, wcześniejsze urazy, np. złamania po upadkach, a także nadwaga. Im więcej kilogramów, tym większe obciążenie dla stawów, które szybciej ulegają uszkodzeniom.
Na rozwój choroby zwyrodnieniowej mają również wpływ inne choroby organizmu, jak niedoczynność tarczycy, cukrzyca, zły poziom cholesterolu. Nie bez znaczenia pozostają złe nawyki żywieniowe, dieta uboga w białko i składniki mineralne oraz siedzący tryb życia. Choroba zwyrodnieniowa częściej występuje też u kobiet niż u mężczyzn.
Objawy zwyrodnienia stawu biodrowego – na co powinien zwrócić uwagę opiekun seniora?
Opiekun osoby starszej powinien zwrócić uwagę na dolegliwości podopiecznego, które mogą wskazywać na rozwijającą się chorobę zwyrodnieniową.
Pierwszymi jej objawami jest widoczna sztywność w okolicach stawu biodrowego, którą podopieczny odczuwa tuż po wstaniu lub po dłuższym siedzeniu. Najczęściej mija ona po rozruszaniu się, ale nie należy jej bagatelizować. Opiekuna zaniepokoić powinna też sytuacja, gdy podopieczny skarży się na ból w okolicy biodra, dolnej części pleców i w pachwinie. Ból odczuwany jest przy wstawaniu, podczas chodzenia, a zwłaszcza podczas kucania. Początkowo słaby, z czasem może się nasilić i promieniować do nogi. Kiedy schorzenie osiągnie bardziej rozwinięte stadium, ból pojawi się również podczas leżenia.
Jeśli w porę nie zareagujemy, a senior będzie zwlekał z wizytą u lekarza, może to prowadzić do całkowitej utraty przez niego samodzielności. Będzie potrzebował ciągłej opieki ze strony innych.
We wczesnych stadiach choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego lekarz dokona prześwietlenia i zleci wykonanie mało inwazyjnych zabiegów, których celem jest uratowanie zdrowych
Mogą to być różne formy fizjoterapii – masaż, automasaż i stretching. Ich celem jest rozluźnienie mięśni otaczających biodro, poszerzenie szpary stawowej oraz zwiększenie zakresu ruchu. Fizjoterapeuta pokaże też pacjentowi, w jaki sposób ma się poruszać bez nadmiernego obciążania stawu, jak chodzić, siadać i wstawać.
Inną formą leczenia jest podanie do wnętrza stawu kwasu hialuronowego, dzięki któremu staw będzie poruszał się swobodniej. Mało inwazyjnym zabiegiem jest też artroskopia, którą przeprowadza się przy wykorzystaniu kamerki i mikronarzędzi chirurgicznych. W trakcie zabiegu dokonuje się naprawy widocznych uszkodzeń stawu, usuwa tkanki niepożądane oraz płucze staw.
Kiedy choroba zwyrodnieniowa jest zaawansowana i leczenie zachowawcze nie jest skuteczne jedynym ratunkiem na przywrócenie choremu sprawności ruchowej jest wstawienie endoprotezy stawu biodrowego.
Co to jest endoproteza stawu biodrowego?
Endoproteza to sztuczny staw biodrowy, który swoją budową odpowiada anatomicznej konstrukcji prawdziwego stawu. Składa się z trzonu, który wchodzi w kość udową, połączonego z trzonem stawu głównego (kulki), oraz elementu na kształt miseczki, która jest wkładana do panewki stawu biodrowego. Poszczególne elementy endoprotezy mogą być wykonane z różnych materiałów obojętnych dla organizmu – metalowych (np. tytan, nikiel, kobalt), ceramicznych lub z tworzyw sztucznych.
Wymianę stawu biodrowego wykonuje się zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym, w jej czasie pacjent pozostaje świadomy. Jeśli ogólny stan zdrowia na to pozwala możliwe jest znieczulenie ogólne. Podczas zabiegu usuwa się chore, zniszczone elementy stawu i zastępuje je sztucznymi. Mocowane są bezpośrednio do kości (technika bezcementowa) lub z użyciem specjalnego cementu kostnego (technika cementowa). Zabieg operacyjny trwa ok. 1-2 godziny. Po zabiegu endoproteza przejmuje funkcje uszkodzonego stawu.
Endoproteza nie podlega niestety procesom regeneracji jak naturalny staw biodrowy człowieka i z biegiem czasu ulega zużyciu. Obecnie stosowane endoprotezy są jednak dość trwałe. Wytrzymują od kilkunastu do ponad 20 lat dając pacjentowi szansę na aktywne życie pozbawione bólu. By tak się stało konieczny jest jednak po zabiegu etap rehabilitacji i stosowanie się do kilku podstawowych zaleceń.
Opieka nad osobą starszą z endoprotezą stawu biodrowego
Po zabiegu wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego pacjent przez kilka dni pozostaje w szpitalu, a później wraca do domu. Nie oznacza to jednak, że leczenie się zakończyło, a nowy staw biodrowy jest w pełni sprawny. Rehabilitacja po wymianie stawu biodrowego jest procesem długotrwałym. Powrót do pełnej sprawności może w zależności od danego przypadku trwać kilka miesięcy lub nawet rok. Warunkiem jest współpraca z rehabilitantem oraz lekarzem i ścisłe stosowanie się do ich zaleceń. Zaniedbania mogą być źródłem poważnych powikłań zdrowotnych.
Do podstawowych zasad rehabilitacji osoby z endoprotezą należy powstrzymanie się od ruchów, które sprzyjają zwichnięciu czy obluzowaniu protezy – schylania, dźwigania, nadmiernych ruchów rotacyjnych, zgięcia stawu biodrowego powyżej 90 stopni.
Zalecenia te wydają się dość proste, jednak niosą z sobą wiele utrudnień w wykonywaniu najprostszych codziennych czynności, jak chociażby siadanie czy wstawanie z łóżka. Wielu zachowań trzeba uczyć się od nowa, co wymaga dużej koncentracji. Ważne jest, aby senior mógł w tym czasie liczyć na stałą obecność i pomoc innej osoby, najlepiej wykwalifikowanego opiekuna lub opiekunki.
Na co powinni oni zwrócić szczególną uwagę?
Pomoc opiekuna może być potrzebna przy zwykłym poruszaniu się, zwłaszcza w pierwszych tygodniach po powrocie do domu. Nie wolno dopuścić do upadków. Podczas chodzenia podopieczny nie powinien stawiać zbyt dużych kroków, szurać stopami po podłożu ani skręcać stóp do wewnątrz lub na zewnątrz.
Jeżeli będzie potrzeba poruszania się schodami to wchodząc jako pierwszą powinien stawiać nogę nieoperowaną, następnie dostawić operowaną. Schodząc – najpierw stawiać nogę operowaną, następnie dostawić nieoperowaną.
Jeżeli lekarz zaleci stosowanie kul lub laski, trzeba zadbać, by podopieczny je miał i umiał poruszać się z ich pomocą.
Konieczna może być również pomoc podczas wstawania i siadania oraz zadbanie o odpowiednią pozycję przy siedzeniu. Uda nie powinny zginać się powyżej 90 stopni w stosunku do tułowia, bo może to spowodować zwichnięcie protezy. Podopieczny nie powinien więc siadać na niskich krzesłach, taboretach, stołkach. Niewskazane jest też siadanie na brzegu krzesła, pochylanie się do przodu lub przechylanie się na boki, krzyżowanie nóg i zakładanie jednej nogi na drugą. Krzesło, fotel czy kanapa nie mogą być zbyt miękkie, aby biodro się nie zapadało.
Podczas stania senior powinien obciążać równomiernie obie kończyny, nie przenosić ciężaru ciała na zoperowaną nogę i nie wykonywać gwałtownych skrętów tułowiem.
Opiekun lub opiekunka powinni zadbać, by podopieczny miał też odpowiednią pozycję do spania. Po zabiegu powinien spać na plecach z dodatkowym klinem odwodzącym lub zwiniętym grubym kocem między nogami. Zapobiegnie to nieświadomemu krzyżowaniu nóg podczas snu. Zoperowana noga powinna być zabezpieczona przed rotacją – należy ułożyć ją tak, aby stopa była skierowana ku górze.
W 4-5 miesiącu podopieczny może spać również na boku, ale nieoperowanym. Dobrze jest wtedy wkładać poduszkę między kolana. Dużą ostrożność trzeba zachować przy wstawaniu. Jako pierwszą należy opuszczać zawsze nogę operowaną.
Ponieważ osoba z endoprotezą jakiś czas po zabiegu będzie miała trudności ze schylaniem się opiekun powinien pomóc jej w codziennych czynnościach, takich jak założenie skarpetek, rajstop, butów, a także obcięcie paznokci u nóg i inne czynności higieniczne. Należy wyręczyć też podopiecznego, gdy chce sięgnąć po przedmioty leżące na niskich półkach lub podnieść ciężki przedmiot z podłogi.
Kolejnym zadaniem opiekuna jest zwrócenie uwagi na dietę podopiecznego. Seniorzy po zabiegu wszczepienia endoprotezy muszą szczególnie dbać o prawidłową masę ciała. Każdy nadmiarowy kilogram będzie dodatkowym obciążeniem dla stawu biodrowego.
Jak dostosować mieszkanie dla osoby z endoprotezą stawu biodrowego?
Po powrocie ze szpitala do domu jeszcze przez długie tygodnie osoba z endoprotezą może mieć trudności z poruszaniem się. Dlatego tak ważne jest, by zadbać o dostosowanie mieszkania do jej potrzeb.
Opiekunka powinna sprawdzić, czy usunięto przedmioty stwarzające ryzyko upadku. Będą to niewielkie dywaniki i chodniki, na których można się poślizgnąć, leżące swobodnie kable czy progi, o które można się potknąć. W łazience i w kuchni powinny pojawić się antypoślizgowe podkładki lub maty. W tym miejscu warto wspomnieć też o właściwie dobranym obuwiu. Najlepsze będą pełne buty dobrze trzymające się stopy, na płaskiej, antypoślizgowej podeszwie lub niewielkim, stabilnym obcasie. Unikać należy klapek, japonek i sandałów.
Krzesła powinny mieć odpowiednią wysokość, aby umożliwiały prawidłowy sposób siadania, z zachowaniem odpowiednich kątów pomiędzy tułowiem a operowaną kończyną. Łóżko powinno być równe, twarde i na tyle wysokie, by w momencie, gdy osoba z endoprotezą usiądzie, stopami dotykała podłogi. Do łóżka przyda się specjalna poręcz ułatwiająca wstawanie.
W bezpiecznym korzystaniu z łazienki pomogą uchwyty ścienne zamontowane w okolicy toalety, wanny lub pod prysznicem. Przyda się też krzesło prysznicowe lub specjalna ławeczka do wanny. W łazience dużym ułatwieniem będzie nakładka podwyższająca na muszlę klozetową. Zapobiegnie nadmiernemu zgięciu stawu biodrowego.
W codziennych czynnościach bardzo pomocne mogą okazać się też inne drobiazgi, takie jak łyżka do obuwia z wydłużoną rączką czy chwytaki do podnoszenia niewielkich przedmiotów z podłogi.
Czy senior z endoprotezą może uprawiać sport?
Osoba starsza po zabiegu wszczepienia endoprotezy i po odpowiedniej rehabilitacji może prowadzić dość aktywne życie. Jeśli nie ma dodatkowych przeciwwskazań może nawet uprawiać sport. Zachęcając seniora do większej aktywności należy oczywiście zachować umiar i ściśle przestrzegać zaleceń lekarza.
Jaki zatem rodzaj aktywnego ruchu będzie najbardziej odpowiedni dla podopiecznych z endoprotezą?
Na pewno należy unikać uprawiania sportów, które znacznie obciążają stawy biodrowe i kolanowe. Nie będą więc wskazane biegi długodystansowe, siatkówka, koszykówka, piłka nożna, intensywne zjeżdżanie na nartach, tenis czy sporty walki. Wciąż pozostaje jednak wiele innych aktywności takich jak pływanie, nordic walking, jazda rowerem, biegi na nartach, lekka siłownia, taniec towarzyski czy na przykład kręgle.
Im dokładniej będziemy przestrzegać zasad rehabilitacji po zabiegu wszczepienia endoprotezy biodra, im lepszą opiekę zapewnimy seniorowi, tym szybciej odzyska sprawność i będzie mógł cieszyć się wydolnym chodem bez bólu przez wiele lat.
Photo: © wavebreak3 – stock.adobe.com