Wraz z upływem lat sprawność naszego organizmu zmniejsza się. Wiele osób starszych, które doznały udaru mózgu, zawału, rozległego złamania albo chorują na chorobę Alzheimera czy Parkinsona zostaje unieruchomionych w łóżku na wiele tygodni, a nawet lat.

Długotrwałe leżenie wywiera dodatkowy negatywny wpływ na chorego. Może prowadzić do jeszcze większego osłabienia organizmu, spadku napięcia lub zaniku mięśni, nasilenia osteoporozy, zapalenia płuc czy powstania odleżyn. Dlatego chorzy leżący w łóżku wymagają troskliwej opieki ze strony drugiej osoby. Jej zadaniem jest nie tylko zadbanie o potrzeby fizyczne chorego, ale też o jego dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne.

Jak robić to skutecznie?

 

Specjalistyczna opieka

Członkowie rodziny najlepiej znają osobę chorą, ale mimo najszczerszych chęci nie zawsze będą w stanie dobrze się nią zaopiekować.

Właściwa opieka wymaga określonej wiedzy z zakresu pielęgnacji, higieny, dawkowania leków. Choremu trzeba poświęcić też dużo czasu, cierpliwości, wytrzymałości fizycznej i psychicznej. Wymusza to reorganizację życia domowego. W przypadku osób pracujących może to być trudne lub wręcz niemożliwe.

Do pomocy przy osobie chorej warto zatrudnić wykwalifikowanego opiekuna lub opiekunkę. Taka osoba posiada nie tylko wiedzę, ale też doświadczenie w pielęgnowaniu osób chorych. Można skorzystać z opieki całodobowej, albo godzinowej, w zależności od potrzeb chorego. Obecność opiekuna pozwoli pozostałym domownikom wywiązywać się z obowiązków zawodowych. Mogą załatwiać wszelkie niezbędne sprawy, czy wyjść z domu np. na zakupy, bez obaw o pozostawienie osoby chorej samej.

 

Pokój osoby chorej

Opiekun lub opiekunka powinni zwrócić uwagę na pomieszczenie, w którym chory przebywa. Najlepiej, by miał on własny pokój, który zapewni mu prywatność i intymność. Jeśli nie ma takiej możliwości należy choremu wydzielić przestrzeń w innym pokoju i odgrodzić go parawanem lub zasłonką.

Pomieszczenie chorego powinno być jak najlepiej dostosowane nie tylko do jego potrzeb i upodobań, ale także do wykonywania czynności pielęgnacyjnych. Dlatego bardzo ważną sprawą jest ustawienie łóżka. Nie powinno ono przylegać jednym bokiem do ściany, ale być tak ustawione, by do chorego był dostęp z obu stron. Przy łóżku powinien być dywanik, dobrze przymocowany, żeby nie ślizgał się po podłodze.

Blisko łóżka, w zasięgu chorego, powinna znaleźć się szafka, na której znajdą się najpotrzebniejsze mu przedmioty jak dzwoneczek, którym może wezwać opiekuna, pilot do telewizora, telefon, książki, okulary, lampka nocna, ale także drobiazgi osobiste, np. fotografie osób bliskich, drobne pamiątki.

Osoby leżące są dużo bardziej narażone na infekcje dróg oddechowych, dlatego też pokój chorego powinien być często sprzątany oraz wietrzony. Okna powinny być wyposażone w zasłony lub rolety, by w razie potrzeby pokój można było zaciemnić i światło dzienne nie raziło chorego.

 

Sprzęt medyczny i akcesoria przydatne w opiece nad chorym leżącym

Opiekę nad osobą chorą leżącą może znacznie ułatwić dostępny na rynku sprzęt medyczny.

W przypadku osób stale leżących pomocne są specjalistyczne łóżka, które dają możliwość regulowania, ustawienia pod odpowiednim kątem i podniesienia do pożądanej wysokości. Łóżko powinno być wyposażone w materac przeciwodleżynowy, który nie tylko zapobiega odleżynom, ale też wspomaga ich leczenie.

Jeżeli chory może wstawać i przy wsparciu opiekuna poruszać się po domu przydatny będzie niewielki wózek inwalidzki, balkonik, podpórka czterokołowa lub kule. Sprzęt taki można kupić, ale także wypożyczyć. Warto zakupić też wózek toaletowy, który pozwoli osobie chorej załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne na siedząco, bez konieczności prowadzenia za każdym razem do toalety.

Niezbędne w codziennej opiece nad osobą chorą leżącą są również drobne akcesoria, np. pieluchomajtki, cewniki czy plastry przeciwodleżynowe.

 

Żywienie osoby chorej leżącej

Ważną rolę w leczeniu i pielęgnowaniu osób leżących odgrywa prawidłowe odżywianie. Posiłki najlepiej podawać cztery, pięć razy dziennie o stałych godzinach, kolację najpóźniej o godzinie 19:00.

Dieta powinna być zgodna z zaleceniami lekarza. Jeżeli lekarz jej nie zaleci podawajmy choremu przede wszystkim posiłki lekkostrawne, by nie obciążać układu pokarmowego oraz odpowiednio zbilansowane, by dostarczyć wszystkich składników odżywczych – białka, tłuszczy, węglowodanów, witamin i soli mineralnych.

Ponieważ u osób leżących często występują zaparcia, ich jadłospis powinien zawierać również duże ilości błonnika, który przyspiesza perystaltykę jelit. Bogatym źródłem błonnika są warzywa i owoce oraz pieczywo pełnoziarniste, kasze, ryż brązowy.

Posiłki najlepiej przygotowywać gotując produkty w wodzie, na parze lub dusząc. Unikajmy potraw smażonych, które mogą powodować nudności, wzdęcia, bóle brzucha.

Przygotowując posiłek dla podopiecznego zwróćmy też uwagę na konsystencję. Jeśli chory ma trudności z gryzieniem albo problemy z połykaniem kawałki pokarmu powinny być niewielkie i miękkie, a konsystencja bardziej płynna lub papkowata.

Podobnie, jak osoba zdrowa, chory powinien spożywać w odpowiedniej ilości płyny – 2–3 litry na dobę. Najlepiej w postaci niegazowanej wody mineralnej, mleka, naturalnych soków owocowych, kompotów czy zielonej herbaty.

Jeżeli osoba chora może jeść samodzielnie należy zadbać o stolik do łóżka oraz odpowiednie miseczki i kubki z wygodnymi uchwytami, najlepiej nietłukące się. Często obowiązek karmienia spoczywa na opiekunie. W obu przypadkach chory powinien znajdować się w wygodnej, półsiedzącej pozycji. W czasie jedzenia nie należy go pospieszać. Jeśli nie chce jeść, trzeba zachęcać, ale nie zmuszać.

Oprócz karmienia opiekun lub opiekunka musi też oczywiście pamiętać o podawaniu choremu leków ściśle według wskazań lekarza.

 

Pielęgnacja osoby chorej leżącej

Jednym z najważniejszych ale i najtrudniejszych obowiązków przy pielęgnacji osoby chorej leżącej jest zadbanie o jej higienę osobistą i utrzymanie w czystości. Ma to duże znaczenie w zapobieganiu zakażeniom, odleżynom. Wpływa także dodatnio na samopoczucie chorego.

Przeciwdziałanie odleżynom

Osobie chorej leżącej w łóżku może być trudno samodzielnie zmienić swoją pozycję. Różne części ciała narażone są wtedy na długotrwały ucisk. Powoduje on zmniejszenie, a nawet całkowite zahamowanie dopływu krwi do tkanek i powstanie odleżyn. Jeśli chory leży na plecach odleżyny powstają najczęściej wzdłuż kręgosłupa, a także w okolicy łopatek i łokci. Jeżeli chory leży na boku odleżyny powstają w okolicy stawu biodrowego czy w okolicy kostek. Odleżyny mogą stać się źródłem groźnych zakażeń i owrzodzeń skóry, dlatego tak ważne jest, by zapobiegać ich powstaniu.

W tym celu należy często zmieniać pozycję osoby leżącej, nawet co godzinę, i zachować czystą skórę. Po umyciu trzeba ją dokładnie osuszyć, lekko oklepywać i nacierać, a później posmarować wazeliną, oliwką lub tłustym kremem. Dużą pomocą w zapobieganiu odleżynom jest też materac przeciwodleżynowy, a także wszelkiego rodzaju udogodnienia w postaci kółek gumowych, nadmuchiwanych opasek, krążków, które wkłada się np. pomiędzy kolana lub kostki osoby leżącej na boku.

Higiena osobista

Czynności higieniczne wykonywane przez inną osobę mogą być dla podopiecznego krępujące i sprawiać mu duży dyskomfort psychiczny. Dlatego powinien samodzielnie wykonywać te, z którymi jest w stanie poradzić sobie bez pomocy, nie wyręczajmy go na siłę. Jeśli jest to możliwe, osobę chorą leżącą można przewieźć na wózku inwalidzkim pod prysznic, gdzie przesadza się ją na plastikowy taboret, a następnie myje. Jeśli chory nie wstaje z łóżka całość czynności higienicznych tam musi być wykonana.

W każdej sytuacji powinniśmy maksymalnie zadbać o intymność podopiecznego. Wszelkie zabiegi higieniczne należy więc wykonywać bez udziału osób trzecich, w pomieszczeniu, do którego nikt inny nie może wejść. Dobrze jest też ustalić stałe godziny mycia, co pozwoli utrzymać pewną powtarzalność, a tym samym nie będzie dla chorego tak stresujące.

Chory leżący powinien być myty dwa razy dziennie, zwłaszcza w miesiącach letnich, gdy temperatura jest wysoka. Dodatkowo również po zabrudzeniu jedzeniem, wymiocinami, moczem lub kałem. Przy toalecie porannej myjemy zęby, twarz, uszy, szyję, ręce, plecy, pośladki, strefy intymne, a przy wieczornej – całe ciało. Co kilka-kilkanaście dni trzeba umyć też włosy.

Do mycia chorego najlepiej używać miękkiej gąbki albo tetrowej lub bawełnianej myjki. Przydadzą się też gaziki do przemycia oczu i jednorazowe rękawiczki. Skórę starannie osuszamy delikatnym ręcznikiem. U osób leżących jest ona bardzo wrażliwa i podatna na infekcje lub odleżyny. Dlatego po umyciu nakładamy na nią nawilżające kosmetyki – oliwkę, krem, balsam lub łagodzący podrażnienia talk.

Uzupełnieniem higieny osobistej jest zadbanie o regularną zmianę pościeli i ubrania chorego, które powinno być lekkie i przewiewne, najlepiej bawełniane.

Ćwiczenia

Ruch i wszelka aktywność fizyczna jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Odgrywa ona bardzo ważną rolę w przebiegu wszystkich procesów życiowych. Dlatego leżenie osoby chorej w łóżku, zwłaszcza starszej, może w krótkim czasie doprowadzić do wielu problemów zarówno z układem kostno-stawowym, jak i mięśniowym. Zaburzeniu ulega też praca serca, przemiana materii, pogarsza się samopoczucie. Niezwykle ważne jest więc, by zapewnić choremu odpowiednią aktywność fizyczną.

Jeśli chory ma zgodę lekarza na wstawanie z łóżka, postarajmy się, aby opuszczał je każdego dnia na przynajmniej 1–2 godziny. Poruszanie się po domu ułatwią mu chodzik, balkonik, laska, kule, lub wózek. Może też posiedzieć w fotelu.

Jeżeli chory leży stale w łóżku możemy mu pomóc różnego rodzaju ćwiczeniami. Na stawy odpowiednie są ćwiczenia izometryczne – skręty i zgięcia odcinków szyjnych, podnoszenie rąk i nóg, zginanie łokci, palców rąk i nóg, kolan. Na mięśnie pomogą delikatne masaże nóg, napinanie mięśni pośladków, ściskanie dłońmi gumowych przedmiotów.

Dla osób chorych leżących niezwykle groźne jest zapalenie płuc. Dlatego należy pamiętać o wietrzeniu pokoju, w którym przebywa nasz podopieczny. Dwa, trzy razy dziennie przez ok. 10 min. powinien też wykonywać ćwiczenia oddechowe . Może to być np. nadmuchiwanie balonika albo wydmuchiwanie powietrza przez rurkę do pojemnika z wodą, aby woda zabulgotała.

 

Zadbaj o komfort psychiczny osoby chorej leżącej

Odpowiednia pielęgnacja fizyczna osoby chorej leżącej jest rzeczą oczywistą, ale nie powinniśmy zapominać również o jej sferze psychicznej.

Dla dobrej kondycji chorego ważne jest, żeby ani przez chwilę nie czuł się dla rodziny ciężarem. Wprost przeciwnie, powinien być przez opiekunów i bliskich wspierany emocjonalnie i w miarę swoich możliwości uczestniczyć w normalnym życiu. Bliscy powinni dzielić się z nim codziennymi sprawami domu, omawiać plany, zachęcać do podejmowania decyzji.

O ile jest to możliwe warto zadbać też o odwiedziny kogoś z dalszej rodziny, przyjaciół lub znajomych, których chory lubi. Rozmowa, wspólne oglądanie telewizji, słuchanie radia, muzyki będzie mieć bardzo pozytywny wpływ na samopoczucie osoby chorej. Goście powinni jednak być zdrowi i ściśle przestrzegać zasad higieny – myć ręce wodą z mydłem przed i po wizycie, a jeśli to konieczne wkładać fartuch ochronny. Osoba chora leżąca ma osłabioną odporność i nawet nieduża infekcja może przynieść groźne powikłania.

Pamiętajmy też, by ilość rozrywek i zajęć dopasowywać do nastroju chorego. Jeśli chce spędzić trochę czasu sam na sam, np. czytając książki czy prasę, słuchając audiobooków, rozwiązując krzyżówki albo po prostu odpoczywając bądźmy w pobliżu, ale nie narzucajmy się ze swoją obecnością.

 

Trudne emocje

Każdy opiekun lub opiekunka musi zdawać sobie sprawę, że opieka nad osobą chorą leżącą nie jest łatwa. Trudności mogą u obu stron rodzić wiele negatywnych emocji.

Osoby chore zmuszone do długiego leżenia w łóżku są często sfrustrowane tym stanem, rozżalone na swój los, mogą się nad sobą rozczulać, histeryzować lub też zarzucać brak zrozumienia u bliskich czy opiekunów. Czasem nie chcą z nimi współpracować, a nawet mogą przejawiać agresję.

Opiekunowie z kolei mogą poczuć się w wielu momentach bezsilni, bezradni czy wypaleni. Czasem mogą okazywać wobec podopiecznego nadmierną litość i czułość, w innych sytuacjach może pojawić się zniecierpliwienie i złość. W trudnych momentach, w miarę możliwości, należy więc choć na chwilę oderwać się od sytuacji, spróbować wyciszyć negatywne emocje, odnaleźć w sobie spokój, wyrozumiałość i cierpliwość. Jeżeli będzie taka potrzeba, pomóc może spotkanie i rozmowa z psychologiem.

 

Photo: © Hero Images/Hero Images – stock.adobe.com