Jak rozpoznać udar u osoby starszej?

Udar mózgu u seniorów, zwłaszcza po 65-tym roku życia, jest dość częstym przypadkiem. Powodem jest nie tylko podeszły wiek, ale też choroby serca, nieodpowiednia dieta czy ogólne zaniedbanie zdrowia. Szybkie rozpoznanie udaru i natychmiastowa reakcja bardzo często decydują o dalszym życiu i zdrowiu seniora. Właśnie dlatego każdy opiekun lub opiekunka osoby starszej powinni znać podstawowe objawy udaru mózgu, a także wiedzieć jak udzielić pierwszej pomocy.

Co to jest udar?

Kiedy krew przepływa przez mózg w nieprawidłowy sposób nie jest w stanie dostarczyć mu odpowiedniej ilości tlenu. Komórki mózgu, które nie zostaną dotlenione przestają dość szybko funkcjonować. Mówimy wtedy o udarze mózgu. Jeżeli szybko nie zostanie udzielona odpowiednia pomoc zmiany mogą być nieodwracalne i mogą doprowadzić do poważnego uszkodzenia mózgu.

To, w jaki sposób przebiegać będzie leczenie, zależy od rodzaju udaru. Wyróżniamy trzy jego typy:

Udar niedokrwienny – to najczęściej występujący udar mózgu wśród osób starszych, nazywany też zawałem mózgu. Jest wynikiem zakrzepu lub zatoru żył w mózgu – krew przestaje dopływać do mózgu i nie dotlenia komórek mózgowych.
Udar krwotoczny – znany potocznie jako wylew. Powstaje w wyniku krwotoku śródmózgowego lub podpajęczynówkowego. Krew z pękniętego naczynia krwionośnego dostaje się do mózgu albo do przestrzeni, która otacza mózg i niszczy tam tkankę nerwową.
Miniudar, mikroudar – przejściowy atak niedokrwienny. Jego objawy są takie same jak w przypadku „prawdziwego” udaru, ale znikają w czasie od kilku minut do kilku godzin, maksymalnie do 24 godzin. Miniudar może być zapowiedzią dużego udaru, dlatego nie można go lekceważyć. Zastosowanie odpowiednich działań zapobiegawczych może uchronić chorego przed poważniejszym atakiem.

Udar – przyczyny i czynniki ryzyka

Najczęstszą przyczyną udaru niedokrwiennego jest miażdżyca tętnic. W wyniku niezdrowego stylu życia, diety bogatej w tłuszcze, a także innych chorób w ścianach naczyń krwionośnych odkładają się blaszki miażdżycowe, czyli złogi złożone między innymi z tłuszczy. Z biegiem czasu zwężają one lub ostatecznie całkowicie zamykają światło w naczyniach krwionośnych.

Najczęstszą przyczyną udaru krwotocznego jest długotrwałe nadciśnienie tętnicze. Z biegiem czasu nieprawidłowe ciśnienie wywierane przez krew na ścianę naczyń krwionośnych może spowodować ich pęknięcie. Pęknięcie tętnicy w mózgu może być spowodowane także przez obecność tętniaka.

Na ryzyko wystąpienia udaru wpływa też wiele innych czynników:

wysoki poziom „złego cholesterolu” (LDL) lub trójglicerydów – przyczynia się do miażdżycy i stwardnienia tętnic,
choroby serca – migotanie przedsionków, nieprawidłowości zastawek serca, niewydolność serca lub zaburzenia rytmu serca, a także niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego,
choroby naczyń krwionośnych,
cukrzyca – przyczynia się do miażdżycy i zmniejsza zdolność organizmu do rozpuszczania zakrzepów,
zaburzenia gospodarki lipidowej,
otyłość lub spora nadwaga,
nieodpowiednia dieta,
nadużywanie alkoholu lub używanie narkotyków,
palenie papierosów – przyczynia się do miażdżycy, nikotyna podnosi też ciśnienie krwi, a tlenek węgla obecny w dymie papierosowym zmniejsza ilość tlenu docierającego do mózgu,
bezdech senny – może powodować wzrost ciśnienia krwi i przyczyniać się do powstawania zakrzepów,
migreny z aurą,
brak aktywności fizycznej,
długotrwały stres.

Istnieje też kilka czynników ryzyka, na które nie mamy wpływu:

płeć – bardziej narażeni na udar są mężczyźni,
wiek – po 65 roku życia ryzyko wystąpienia udaru znacznie wzrasta,
predyspozycje rodzinne i genetyczne.

Objawy udaru mózgu

Każda opiekunka osoby starszej powinna posiadać wiedzę, jak rozpoznać udar. Udzielenie sprawnej i szybkiej pierwszej pomocy swojemu podopiecznemu może pozwolić mu uniknąć wielu zdrowotnych konsekwencji. Jak zatem rozpoznać udar mózgu?

Najbardziej typowe objawy udaru to:

zmiany w obrębie twarzy – opadanie powieki, obniżenie kącika ust,
nagłe zaburzenia mowy – kłopoty z mówieniem i rozumieniem tego, co my mówimy do naszego podopiecznego, bełkotanie, problemy z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, ze znalezieniem odpowiedniego słowa i ze składaniem zdań,
zaburzenia czucia – niedowład lub porażenie mięśni twarzy, ręki i/lub nogi, które najczęściej dotyczy połowy ciała,
kłopoty z chodzeniem – nagłe trudności w poruszaniu kończynami, chwiejny krok, utrata równowagi lub koordynacji ruchowej,
nagły i silny ból głowy – mogą mu towarzyszyć wymioty i zawroty,
zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach – niewyraźne, rozmazane widzenie, ciemne plamy w polu widzenia, widzenie podwójne,
zaburzenia świadomości – omdlenia, senność, napady padaczkowe,
nadwrażliwość na dźwięk i światło.

Objawy udaru mózgu mogą się różnić u poszczególnych osób. Zależą one od miejsca uszkodzenia w mózgu oraz jego rozległości.

Udar u seniora – co robić?

Zdarza się, że część objawów udaru mózgu zrzucamy na karb podeszłego wieku. Jeśli zauważymy podejrzaną zmianę w zachowaniu seniora nie bagatelizujmy tego. Działajmy szybko i każmy podopiecznemu:

uśmiechnąć się – jeśli podnosi się tylko połowa ust oznacza to, że druga część twarzy uległa porażeniu,
podnieść obie ręce nad głowę – jeśli senior może podnieść tylko jedną z nich, a druga opada albo nie może jej podnieść w ogóle prawdopodobnie połowę ciała objął niedowład,
powtórzyć proste zdanie – jeśli mowa jest niewyraźna albo wręcz niemożliwa to prawdopodobnie objaw udaru,
powiedzieć, czy widzi wyraźnie.

W przypadku udaru liczy się każda minuta. Jeśli zaobserwujemy którykolwiek z objawów u swojego podopiecznego natychmiast zadzwońmy pod numer alarmowy 112 lub na pogotowie ratunkowe 999. Nawet, jeśli objawy udaru mózgu częściowo lub całkowicie zanikają.

Pamiętaj – im szybciej udzielimy pomocy podopiecznemu tym większą szansę ma on na wyleczenie.

Jeszcze przed przybyciem zespołu ratownictwa medycznego należy udzielić seniorowi pierwszej pomocy przy udarze mózgu.

Jeżeli senior jest przytomny – należy ułożyć go w pozycji, która będzie dla niego wygodna. Starajmy się też uspokoić go i poinformujmy, że pogotowie jest już w drodze. Utrzymujmy z nim stale kontakt, ale nie podawajmy wody, leków ani niczego do jedzenia.

Jeżeli senior stracił przytomność, ale prawidłowo oddycha – ułóżmy go w pozycji bezpiecznej (bocznej ustalonej) i kontrolujmy stale jego oddech.

Jeśli senior stracił przytomność i doszło do zatrzymania oddychania – należy wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową.

Przed przyjazdem karetki trzeba też przygotować dokument tożsamości seniora, jego dokumentację medyczną i listę przyjmowanych leków. Bardzo ważne jest to, czy są wśród nich leki zmniejszające krzepliwość krwi. Opiekunka osoby starszej powinna zawsze wiedzieć, gdzie te dokumenty się znajdują, tak by nie było potrzeby nerwowego ich szukania w sytuacjach awaryjnych. Postarajmy się też ustalić jak najdokładniej, kiedy wystąpiły pierwsze objawy udaru lub kiedy je zauważyliśmy – ta informacja może być przydatna dla medyków.

Jak zapobiegać udarom?

Zmiana stylu życia może zapobiec udarowi. Opiekując się osobą starszą warto namawiać ją do zdrowych nawyków i przestrzegania paru podstawowych zasad:

nie palimy i unikamy nadmiaru alkoholu,
codziennie podejmujemy aktywność fizyczną, dostosowaną do możliwości i zdrowia,
dbamy o dobrą dietę – ograniczamy sól (mniej niż 1,2 g dziennie), jemy dużo owoców, warzyw, orzechów, nasion, produktów pełnoziarnistych i innych, bogatych w potas,
monitorujemy ciśnienie krwi, w przypadku nadciśnienia bierzemy regularnie przepisane przez lekarza leki,
regularnie sprawdzamy poziom cholesterolu,
sprawdzamy poziom cukru we krwi, aby zapobiec cukrzycy; w przypadku cukrzycy kontrolujemy poziom cukru we krwi,
leczymy choroby serca.