Niewydolność serca to dość częsta choroba wśród osób starszych. Potrzebują one wtedy stałej pomocy i obecności drugiej osoby lub opiekuna, który zatroszczy się o ich zdrowie. Warto więc poznać ogólną charakterystykę choroby, jej przyczyny i objawy, a co najważniejsze – odpowiedzieć na pytanie: Jak opiekunka osoby starszej może pomóc podopiecznemu, który cierpi na niewydolność serca.

 

Czym jest niewydolność serca?

Serce to jeden z najważniejszych organów w ludzkim ciele. Zdrowe serce funkcjonuje jak podwójna pompa. Z prawej strony dociera do niej krew pozbawiona tlenu, która następnie jest kierowana do płuc. Tam dochodzi do jej utlenienia. Krew wzbogacona w tlen trafia ponownie do serca, tym razem z lewej strony. Stąd jest tłoczona przez aortę i wszystkie naczynia krwionośne w całym organizmie.

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie pracuje prawidłowo. Nie jest już na tyle wydolne, by zapewnić wszystkim tkankom i narządom wystarczającą ilość krwi. Zbyt mało tłoczonej krwi sprawia, że narządy i tkanki nie otrzymują odpowiedniej ilości potrzebnego im tlenu, przez co pracują gorzej. Organizm seniora staje się słabszy, wykonywanie codziennych czynności jest trudniejsze.

 

Jakie są rodzaje niewydolności serca?

Niewydolność serca można w różny sposób klasyfikować.

Dwa podstawowe rodzaje niewydolności serca to:

Skurczowa niewydolność serca – serce nie kurczy się wystarczająco mocno, intensywnie, przez co ilość krwi, jaką pompuje do tkanek i narządów jest zbyt mała w stosunku do potrzeb organizmu.

Rozkurczowa niewydolność serca, typowa dla chorych w podeszłym wieku – rozkurcz serca nie jest na tyle duży, by mogło się ono dostatecznie napełnić krwią. W efekcie ilość krwi, jaką serce pompuje do tkanek i narządów jest zbyt mała, żeby je odżywić.

Ze względu na czas trwania i szybkość narastania niewydolności nasz podopieczny może cierpieć na:

• ostrą niewydolność serca – objawy niewydolności serca pojawiają się nagle i bardzo szybko narastają mogąc stanowić zagrożenie życia,
• przewlekłą niewydolność serca – rozwija się bardzo powoli i utrzymuje się ponad miesiąc, może mieć charakter stabilny, pogarszający się lub niewyrównany, może też dojść do jej zaostrzenia i przejścia w niewydolność ostrą, na przykład gdy nie stosuje się zaleconego leczenia.

W zależności od tego, która komora serca jest niewydolna wyróżniamy:

• prawokomorową niewydolność – prawa komora serca odpowiada za krążenie małe, czyli płucne, a niewydolność tej komory utrudnia dopływ krwi z organizmu do serca,
• lewokomorową niewydolność – lewa komora serca odpowiada za krążenie duże (systemowe), co oznacza, że niewydolność serca w tym przypadku polega na osłabionym odbieraniu krwi z płuc oraz przekazywaniu do aorty,
• obukomorową niewydolność – praca zarówno prawej, jak i lewej komory serca jest upośledzona.

Senior może również cierpieć na zastoinową niewydolność serca. W tej dolegliwości krew jest „zastana”, czyli nie osiąga odpowiedniego ciśnienia i zbyt wolno przepływa przez narządy.

Mówiąc o niewydolności serca warto zaznaczyć, że bywa ona niesłusznie mylona z niewydolnością krążenia. Niewydolność krążenia opiera się na zaburzeniach w przepływie krwi. Występują one na skutek nieprawidłowej pracy serca.

 

Przyczyny niewydolności serca u seniorów

Niewydolność serca u seniorów to następstwo uszkodzenia mięśnia sercowego. Najczęściej jest to skutek niedokrwienia. Kiedy dopływ krwi do serca jest zahamowany może dojść do martwicy fragmentu tego organu. W efekcie serce osłabia się i zmniejsza się jego wydajność. Do niedokrwienia serca może dojść po przebytym zawale lub na skutek choroby niedokrwiennej serca, czyli miażdżycy.

Niewydolność serca mogą wywołać również inne choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak:

• wrodzona wada serc
• wady zastawkowe
• przerost mięśnia sercowego
• nadciśnienie tętnicze
• utrata komórek mięśnia sercowego
• zapalenie mięśnia sercowego
• zapalenie osierdzia
• zaburzenia rytmu serca
• migotanie przedsionków.

Niewydolność serca może wynikać także z innych chorób ogólnoustrojowych, takich jak choroby tarczycy, astma oskrzelowa, anemia, zaburzenia hormonalne czy zmiany nowotworowe.

Na powstanie niewydolności serca może mieć pośredni wpływ niezdrowy tryb życia. Niezbilansowana dieta, brak aktywności fizycznej czy zaburzenia snu przyczyniają się do miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, otyłości oraz innych chorób. Te z kolei mogą prowadzić do powstania ostrej lub przewlekłej niewydolności serca.

 

Objawy niewydolności serca

Niewydolność serca może rozwijać się stopniowo, przez wiele lat. Na początku objawy są mało nasilone, z czasem mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie seniora. Dlatego opiekunka osoby starszej powinna wiedzieć, jakie dolegliwości mogą towarzyszyć niewydolności serca u podopiecznego.

Do typowych objawów niewydolności serca należą:

Duszność – uczucie braku powietrza, trudność w oddychaniu. Początkowo pojawia się po większym wysiłku fizycznym. W zaawansowanym stadium choroby utrzymuje się przez większość czasu, również w pozycji leżącej. W nocy duszność potrafi wybudzić ze snu, a osoba starsza zmuszona jest spać na kilku poduszkach albo nawet w pozycji półsiedzącej.

Zmęczenie – początkowo pojawia się tylko po wysiłku fizycznym. Z czasem jednak nasila się ono tak bardzo, że odczuwane jest nawet rano, bezpośrednio po nocnym wypoczynku. Ogranicza wtedy sprawność ruchową seniora i utrudnia mu codzienne funkcjonowanie. Nasz podopieczny może mieć problem z wchodzeniem po schodach czy trudności z nadążaniem za nami podczas spaceru. Nawet ubranie się stanowi wtedy duże wyzwanie ze względu na osłabienie organizmu.

Opuchlizna i obrzęki nóg – niewydolność prawej komory serca powoduje zastój krwi w naczyniach żylnych. Gromadzenie się krwi w kończynach prowadzi do obrzęków. Początkowo obrzęki pojawiają się tylko w okolicy kostek, potem podudzi, a w zaawansowanym stadium mogą obejmować całe nogi. Najmniejsze są rano i narastają w ciągu dnia. Są symetryczne – obejmują obie nogi jednakowo. U osób starszych leżących mogą wystąpić obrzęki okolicy krzyżowo-lędźwiowej, czyli w najniżej położonej części ciała.

Częste oddawanie moczu w nocy – spowodowane jest lepszym ukrwieniem nerek w pozycji leżącej, które dzięki temu lepiej pracują i wytwarzają większą ilość moczu. Może to też być skutek uboczny niektórych leków na serce, które są moczopędne.

 

Opieka nad seniorem z niewydolnością serca

Senior zmagający się z niewydolnością serca z pewnością jest pod opieką lekarza, który przepisał mu stosowne leki. Opiekunka osoby starszej musi dbać o to, by podopieczny przyjmował je regularnie, w odpowiednich dawkach, i aby stosował się do wszystkich innych zaleceń lekarza.

Sprawdź też: Kiedy senior nie chce przyjmować leków

Często zdarza się, że przyjmowane leki zwiększają częstość i ilość oddawanego moczu. Trzeba więc zwrócić większą uwagę na zapewnienie odpowiedniej higieny i komfortu swojemu podopiecznemu.

Należy też przestrzegać kalendarza wizyt u lekarza oraz zaplanować je w porozumieniu z seniorem i jego rodziną.

 

O czym jeszcze warto pamiętać w codziennej opiece nad seniorem chorującym na niewydolność serca?

 

Obserwuj podopiecznego

Opiekunka osoby starszej powinna obserwować na co dzień swojego podopiecznego. Dobrze jest prowadzić specjalny dzienniczek, w którym codziennie będziemy notować m.in. wagę ciała, tętno, ciśnienie czy charakterystyczne cechy oddechu seniora. O pogorszeniu się stanu zdrowia seniora może świadczyć nagłe zwiększenie masy ciała (o 2-3 kilogramy w ciągu tygodnia), a także nasilenie duszności, pojawienie się obrzęków na nogach, narastające zmęczenie. Trzeba powiadomić o tym jego bliskich oraz lekarza.

 

Unikaj sytuacji pogarszających stan zdrowia seniora

Osoby starsze z niewydolnością serca nie powinny być narażone na stresowe sytuacje. Stres bardzo negatywnie wpływa na pracę serca. Ważnym zadaniem dla opiekunki jest więc zapewnienie podopiecznemu spokojnej i przyjaznej atmosfery oraz unikanie sytuacji, które mogą wywołać silne, czasem negatywne emocje.

U osób starszych z niewydolnością serca ważna jest też ochrona przed wszelkimi infekcjami. Wychodząc na spacer opiekunka osoby starszej powinna upewnić się, że senior jest ubrany odpowiednio do pogody. Również w pomieszczeniach, w których przebywa on na co dzień należy zadbać o optymalną temperaturę.

Sprawdź też: Ubieranie seniora – o czym trzeba pamiętać

 

Dieta a u osób starszych z niewydolnością serca

Dieta seniora cierpiącego na niewydolność serca powinna przede wszystkim sprzyjać utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Nadwaga mogłaby się przyczynić do pogorszenia stanu naszego podopiecznego.

Posiłki należy podawać regularnie, o stałych porach – najlepiej 5 razy dziennie. Powinny być lekkostrawne, z małą ilością pokarmów bogatych w cholesterol i produktów wysoko przetworzonych. Ważne jest też ograniczenie spożycia soli kuchennej. Zawiera ona sód, który sprzyja zatrzymywaniu wody w organizmie. Dlatego nie należy dodawać soli do przygotowywanych potraw, a także unikać produktów z dużą zawartością sodu, na przykład konserwowanych czy wędzonych.

Jeśli nasz podopieczny cierpi na zaawansowaną niewydolność serca może być konieczne ograniczenie ilości przyjmowanych płynów do 1,5-2 litrów na dobę. Dokładne zalecenia co do diety powinien jednak przekazać lekarz.

Wprowadzenie lepszych nawyków żywieniowych może być trudnym zadaniem, zwłaszcza jeśli senior jest przyzwyczajony do pewnych potraw, które teraz mogą mu zaszkodzić. Częstym problemem jest też brak apetytu u seniora. Jak temu zaradzić? Sprawdź: Brak apetytu u seniora – jak sobie z tym radzić?

 

Aktywność fizyczna u osób starszych z niewydolnością serca

Mimo, że wysiłek fizyczny powoduje zmęczenie, nasz podopieczny nie powinien całkowicie rezygnować z regularnej aktywności. Rodzaj i zakres ćwiczeń skonsultujmy jednak koniecznie z lekarzem.

Jeśli lekarz zaleci spacery lub inne proste i lekkie ćwiczenia gimnastyczne motywujmy i zachęcajmy seniora do tej codziennej porcji wysiłku. Ćwiczenia odpowiednio dopasowane do stanu zdrowia będą doskonale wspomagać pracę serca, normować przepływ krwi oraz pomagać utrzymywać wagę na prawidłowym poziomie. Zachowajmy jednak czujność – jeśli zauważymy jakiekolwiek niepokojące objawy przerwijmy aktywność. Senior powinien odpocząć. Konieczna może być też konsultacja z lekarzem.

Sprawdź też: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

 

Photo: © Krakenimages.com – stock.adobe.com