Opieka nad osobą starszą po udarze
Opiekowanie się osobą starszą, która przeszła udar, to spore wyzwanie dla bliskich. Na skutek udaru senior może być w dużym stopniu niesamodzielny i mieć trudności z wykonywaniem prostych codziennych czynności. Potrzebuje wtedy intensywnej rehabilitacji i odpowiedniej pielęgnacji, ale także wsparcia emocjonalnego. Warto w takiej sytuacji skorzystać z pomocy profesjonalnej opiekunki. Dzięki jej doświadczeniu i zaangażowaniu możliwe jest zadbanie o rekonwalescenta oraz szybsze przywrócenie do zdrowia.
Czym jest udar?
Udar mózgu to zagrażający życiu stan, w którym dochodzi do obumarcia części mózgu w wyniku zatrzymania dopływu krwi do jego tkanek. U seniorów, zwłaszcza po 65-tym roku życia, zdarza się dość często. Szybkie rozpoznanie udaru i natychmiastowa reakcja bardzo często decydują o dalszym życiu i zdrowiu seniora.
Więcej o udarze, jego przyczynach i objawach w artykule: Jak rozpoznać udar u osoby starszej?
Jakie problemy mają osoby starsze po udarze?
Osoba starsza, która przeszła udar mózgu może zmagać się z wieloma trudnościami, takimi jak:
- utrata zdolności ruchowych – niedowład lub porażenie kończyny,
- trudności w przełykaniu,
- nietrzymanie moczu i kału,
- zaburzenia mowy, rozumienia, pamięci,
- problemy z pisaniem,
- zaburzenia czucia,
- problemy psychologiczne i emocjonalne, np. lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia i utratą samodzielności, frustracja i bezsilność,
- powikłania wynikające z długotrwałego unieruchomienia, np. odleżyny,
- społeczne konsekwencje udaru, np. utrudnione kontakty towarzyskie.
Osoba starsza po udarze powinna być pod stałą opieką lekarza prowadzącego (neurologa) oraz rehabilitanta. To oni ustalają terminy konsultacji, których powinniśmy przestrzegać, a także plan rehabilitacji ruchowej.
Niezależnie od rozległości udaru i jego skutków opieka nad osobą starszą może być wyzwaniem nie tylko dla lekarzy i terapeutów, ale także dla bliskich chorego. Na okres rekonwalescencji w domu warto seniorowi zapewnić opiekę profesjonalnego opiekuna lub opiekunki. Posiadają oni odpowiedni zasób wiedzy na temat choroby i znają podstawowe zasady, których stosowanie pomoże choremu szybciej odzyskać utraconą sprawność.
Mieszkanie dla osoby starszej po udarze
Osoba starsza po udarze może być w dużej mierze niesamodzielna. Dlatego należy przystosować jej mieszkanie i pokój, aby były wygodne i funkcjonalne. Jeśli mamy taką możliwość powinniśmy zlikwidować lub zminimalizować bariery architektoniczne – progi, schody – na przykład montując podjazd czy kupując elektryczny podnośnik dla chorego.
W korytarzach powinny być zamontowane poręcze. W łazience można zamontować uchwyty nad wanną lub pod prysznicem, a także siedziska ułatwiające kąpiel w wannie bądź kabinie prysznicowej. Wskazane jest też zastosowanie nakładki podwyższającej deskę sedesową oraz zamontowanie przy sedesie uchwytów ściennych.
Jeśli nasz podopieczny wymaga długotrwałego leżenia w łóżku pomocne będzie specjalistyczne łóżko, które daje możliwość regulowania, ustawienia pod odpowiednim kątem i podniesienia do pożądanej wysokości. Łóżko powinno być wyposażone w materac przeciwodleżynowy, który nie tylko zapobiega odleżynom, ale też wspomaga ich leczenie.
Jeżeli chory może wstawać i przy wsparciu opiekuna poruszać się po domu przydatny będzie niewielki wózek inwalidzki, balkonik, podpórka czterokołowa lub kule. Sprzęt taki można kupić, ale także wypożyczyć. Warto zakupić też wózek toaletowy, który pozwoli osobie chorej załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne na siedząco, bez konieczności prowadzenia za każdym razem do toalety.
Osoby leżące są dużo bardziej narażone na infekcje dróg oddechowych, dlatego też pokój chorego powinien być często sprzątany oraz wietrzony, a temperatura powinna być utrzymywana na poziomie około 20 °C.
Aktywizacja ruchowa osoby starszej po udarze
Osoba starsza po udarze musi uczyć się praktycznie od nowa wykonywania prostych ruchów i codziennych czynności. Dlatego w powrocie do pełnej lub częściowej sprawności olbrzymią rolę odgrywa rehabilitacja. Zakres czynności i ćwiczeń rehabilitacyjnych zawsze dopasowuje fizjoterapeuta. Pierwsze kroki należy zawsze podejmować w jego obecności.
Opiekunka powinna mobilizować podopiecznego do wykonywania ćwiczeń zaleconych przez specjalistę i asystować mu w tym.
Proste ćwiczenia
Na początek zazwyczaj rozpoczyna się od utraconych prostych czynności. Domowe ćwiczenia w tym zakresie mogą obejmować:
- delikatnie zginanie głowy i stawów,
- skręcanie kończyn w stawach,
- rozciąganie kończyn,
- prostowanie i zginanie kończyn,
- delikatne ruchy obrotowe stawów,
- zmianę pozycji ciała,
- siadanie na łóżku z opuszczonymi nogami, wstawanie,
- rehabilitację mięśni twarzy (np. poprzez ćwiczenie dmuchania na piórko).
W ćwiczeniach należy zwrócić uwagę, by mocniej stymulować i aktywować chorą stronę ciała.
Codzienne czynności
Dalszym etapem może być zachęcanie seniora do częstego chodzenia po mieszkaniu z pomocą balkonika lub laski, a także nauka codziennych czynności od nowa, takich jak jedzenie, mycie zębów, nakładanie poszczególnych części garderoby. W tym czasie bardzo ważna jest szczególna uwaga opiekunki. Powinna asystować podopiecznemu przy czynnościach, które może on wykonywać samodzielnie i zachęcać go do podejmowania wielokrotnych prób w razie niepowodzenia.
W aktywizacji osoby starszej po udarze bardzo pomocne mogą być odpowiednie przyrządy i akcesoria:
- przy poruszaniu się – wózek inwalidzki, balkonik, podpórka czterokołowa, kule podłokciowe,
- w łazience – maty antypoślizgowe, uchwyty i poręcze, wózek toaletowy,
- przy jedzeniu – specjalne zakrzywione sztućce dla prawo- i leworęcznych, uchwyty na sztućce zapinane wokół dłoni, nakładki na talerze, które chronią przed zsuwaniem się jedzenia z talerza i ułatwiają nabieranie na łyżkę i widelec, kubki z ustnikiem, miseczki szufelkowe, słomki z zaworkami, fartuchy z kieszonkami na spadające resztki jedzenia.
Proste ćwiczenia pozwolą naszemu podopiecznemu opanować ponownie wykonywanie czynności codziennych. Bardziej skomplikowaną rehabilitację najlepiej zostawić specjalistom. Robiąc to nieumiejętnie, możemy zaszkodzić choremu.
Problem z komunikacją
Bardzo wiele osób starszych po przebytym udarze ma problemy z mówieniem, pisaniem oraz rozumieniem innych ludzi.
Aby pomóc choremu w wyrażaniu swoich myśli i potrzeb warto wymyślić i zastosować uproszczone sposoby nowej komunikacji. Mogą to być obrazy, symbole, gesty. Ciekawym pomysłem jest przygotowanie stołu z literami. Nasz podopieczny może wtedy wskazywać litery, a my możemy je odczytywać.
Komunikując się z seniorem pamiętajmy, by:
- zachęcać go do rozmowy,
- mówić krótkimi, prostymi zdaniami,
- pozwalać mu skończyć wypowiedź,
- polecenia powtarzać wiele razy,
- okazywać zainteresowanie rozmową z nim.
W niektórych sytuacjach może być potrzebna pomoc logopedy, który rozpozna zaburzenia mowy, na podstawie badania określi ich rodzaj, a także udzieli wskazówek, jakie ćwiczenia stosować.
Więcej porad na ten temat w artykule: Jak komunikować się z seniorem z zaburzeniami mowy?
Higiena osoby starszej po udarze
Dbanie o higienę seniora po udarze zależy od rozległości zmian i powikłań.
Jeżeli nasz podopieczny leży dłuższy czas w łóżku konieczne jest zapobieganie odleżynom. Polega na codziennej pielęgnacji i nawilżaniu skóry oraz częstych zmianach pozycji ciała w łóżku – zwykle co 1-2 godziny, a w niektórych przypadkach nawet częściej. Chory powinien mieć zmienianą pozycję z boku na bok, na wznak lub na plecy. Możemy również zmieniać położenie samego łóżka – ustawiać je wyżej lub niżej, oparcie nachylać bardziej do przodu, a potem z kolei bardziej do tyłu. Gdy odleżyny już występują należy stosować preparaty przeciwodleżynowe, dostępne w większości aptek bez recepty.
Równie ważne jest utrzymywanie w czystości ciała osoby starszej – chory leżący powinien być myty dwa razy dziennie, zwłaszcza w miesiącach letnich, gdy temperatura jest wysoka. Nie zapominajmy też o higienie jamy ustnej rano i wieczorem oraz po każdym posiłku.
Osoba unieruchomiona w łóżku jest również podatna na powikłania ze strony układu oddechowego. By poprawić wentylację płuc warto wprowadzić proste ćwiczenia oddechowe – wdychanie powietrze przez nos, następnie zatrzymywanie na 2-3 sekundy i wydychanie ustami. Inne ćwiczenie to dmuchanie piórek lub dmuchanie przez dren do butelki z wodą. Aby umożliwić odkrztuszanie wydzieliny z dróg oddechowych opiekun powinien oklepywać klatkę piersiową podopiecznego 2 razy dziennie w kierunku od podstawy do szczytu płuc, pomijając okolicę nerek i kręgosłupa.
Więcej o pielęgnacji osoby chorej leżącej w artykule: Jak prawidłowo opiekować się osobą chorą leżącą.
Senior, którzy może już samodzielnie się poruszać często wymaga jeszcze naszej pomocy podczas kąpieli, czasami również w korzystaniu z toalety.
Dieta, która wspomaga rehabilitację po udarze
Rodzaj diety dla osób starszych po przebytym udarze zależy od stanu chorego. Przyrządzane posiłki powinny być przede wszystkim pełnowartościowe, wysokoenergetyczne, łatwe do spożycia oraz urozmaicone.
W codziennym menu powinny się znaleźć:
- chude mięso,
- ryby bogate w kwasy omega-3,
- pełnoziarniste kasze,
- warzywa i owoce,
- produkty zawierające duże ilości antyoksydacyjnych witamin C i E – cytrusy, jagody, porzeczki, awokado i orzechy.
Należy unikać:
- produktów tłustych,
- potraw smażonych,
- słonych przekąsek,
- żywności przetworzonej, o niskiej wartości odżywczej,
- palenia papierosów i spożywania alkoholu.
Nie zapominajmy też o odpowiedniej ilości płynów – ok. 2 litry w ciągu dnia, w okresie letnim odpowiednio więcej.
Jeśli senior ma problemy z przełykaniem, należy przygotowywać mu posiłki często – 5-6 razy dziennie, ale w małych porcjach oraz w rozdrobnionej konsystencji. Może to być mięso w postaci mielonej, warzywa przygotowane w formie pasty, owoce w postaci soków lub koktajli, pieczywo zmoczone w wodzie. Podczas karmienia opiekunka powinna też zwrócić uwagę, czy podopieczny nie dławi się jedzeniem. W trudniejszych przypadkach lekarz może zalecić karmienie przez sondę dojelitową.
Wsparcie psychiczne dla osoby starszej po udarze
Osoby starsze, które przeżyły udar, potrzebują od opiekunów dużej dozy cierpliwości, wyrozumiałości i wsparcia emocjonalnego. Tracąc na pewien czas samodzielność i mając trudności z wykonywaniem prostych codziennych czynności mogą odczuwać frustrację i bezsilność. Część z nich może mieć zespół stresu pourazowego, prowadzący do nadmiernej czujności, lęku przed powtórzeniem się udaru, poczucia winy, a nawet do depresji.
Ważną rolą opiekunki osoby starszej jest zadbać o jej stan psychiczny i motywować w całym procesie rekonwalescencji. Towarzysząc osobie chorej zadbajmy o jej nastrój – możemy wspólnie czytać, oglądać telewizję, słuchać muzyki lub audycji radiowych. Nie zapominajmy też chwalić naszego podopiecznego po każdym kolejnym postępie w procesie rehabilitacji. Dzięki naszemu wysiłkowi będzie on mógł uwierzyć w możliwość poprawy, a nie pogorszenia swojej sytuacji życiowej.
Photo: © Pixel-Shot – stock.adobe.com