Nadciśnienie tętnicze jest jedną z najczęstszych chorób układu krążenia. Dotyka niemal 70% osób po 65 roku życia i niemal każdego seniora, który skończył 85 lat. Chorzy ze stwierdzonym podwyższonym ciśnieniem muszą przestrzegać kilku ważnych zaleceń, aby utrzymać swój stan zdrowia pod kontrolą. Leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy warto wspomagać zapewniając seniorom odpowiednią opiekę.

W naszym tekście odpowiemy na pytania – czym charakteryzuje się nadciśnienie tętnicze u seniorów, jakie są jego przyczyny i objawy, jak zadbać o zdrowie podopiecznego, jakie zmiany i zdrowe nawyki powinien wprowadzić w swoim codziennym życiu?

Nadciśnienie tętnicze u osób starszych – podstawowe informacje

Ciśnienie tętnicze krwi to nacisk, który wywiera ona na ściany tętnic. Przy mierzeniu ciśnienia podaje się dwie wartości: ciśnienie tętnicze skurczowe i rozkurczowe.

Według obecnie obowiązujących norm prawidłowe ciśnienie u osoby dorosłej powinno wynosić w przybliżeniu 120-129 mmHg skurczowe i 80-84 mmHg rozkurczowe. Takie ciśnienie gwarantuje odpowiednią pracę układu krwionośnego i dobre samopoczucie.

Jeśli ciśnienie skurczowe wynosi co najmniej 140 mmHg i/lub ciśnienie rozkurczowe wynosi co najmniej 90 mmHg mamy już do czynienia z nadciśnieniem.

Wraz z wiekiem zmieniają się normy ciśnienia. Im jesteśmy starsi, tym ciśnienie może być wyższe. Dla osób powyżej 65 lat za prawidłowe uważa się 134/87 mm Hg i nie powinno przekraczać poziomu 147/91 mm Hg. U chorych w podeszłym wieku, do 80 roku życia, zaleca się obniżanie ciśnienia skurczowego do 140-150 mm Hg, z kolei po 80 roku życia do wartości poniżej 150 mm Hg. Przy osobach niedołężnych, unieruchomionych i z demencją utrzymuje się nieco wyższe wartości w granicach 160-150 mm Hg.

Znaczna część osób po 60-65 roku życia zmaga się z tzw. izolowanym nadciśnieniem skurczowym. Wartość ciśnienia skurczowego jest wtedy podwyższona np. do poziomu 160 mmHg, a druga wartość pozostaje w normie.

Przyczyny nadciśnienia u osób starszych

Nadciśnienie u osób starszych związane jest z naturalnym procesem starzenia się organizmu. Wraz z wiekiem w naczyniach tętniczych, którymi płynie krew, dochodzi do zmian. Ścianki naczyń stają się mniej elastyczne, sztywnieją i gorzej radzą sobie z naciskiem krwi wyrzucanej z serca.

Niestety, do rozwoju nadciśnienia tętniczego przyczynia się też nasz styl życia i wiele codziennych zachowań. Można tu wymienić:

– złe odżywianie – zbyt kaloryczne i nieurozmaicone posiłki, nadmiar soli w pożywieniu, produkty spożywcze z dużą domieszką sodu (chipsy, orzeszki, dania typu fast food),
– używki w postaci alkoholu, papierosów i kawy,
– brak lub mała aktywność fizyczna,
– zbytnia nerwowość i stresujący tryb życia.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na rozwój nadciśnienia u osób starszych są inne dolegliwości i choroby towarzyszące, takie jak:

– otyłość (zwłaszcza otyłość brzuszna),
– cukrzyca,
– miażdżyca,
– choroby nerek i tętnic nerkowych,
– zwężenie aorty,
– niedoczynność/nadczynność tarczycy,
– nowotwory,
– zaburzenia hormonalne.

Objawy nadciśnienia tętniczego

Osoby chorujące na nadciśnienie to bardzo zróżnicowana grupa. Trudno wymienić objawy tej choroby, które występują zawsze i u wszystkich. Co więcej, we wczesnym stadium choroby nie daje ona żadnych charakterystycznych objawów, przez co wiele osób może żyć w nieświadomości, aż do wystąpienia poważniejszych powikłań.

Opiekun lub opiekunka osoby starszej powinni jednak zwrócić uwagę na pewne objawy i skłonić podopiecznego do przeprowadzenia badań. Są to:

– bóle głowy – odczuwane zwykle w tyle głowy lub na jej szczycie, oporne na stosowanie leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty; bóle takie mogą pojawiać się napadowo lub przeciągać się w czasie,
– zawroty głowy – pojawiają się najczęściej rano po wstaniu z łóżka lub przy wysiłku fizycznym,
– szum w uszach – zazwyczaj dotyczy on obu uszu, nieraz odczuwany jako szum w głowie,
– iskierki, mroczki lub plamki przed oczami,
– kołatanie serca – trwające krótko, od kilku do kilkunastu minut,
– uczucie duszności,
– uderzenia gorąca i nadmierna potliwość,
– zaczerwienienie na twarzy, a także w okolicach szyi i dekoltu,
– problemy z zasypianiem lub częste budzenie się w nocy,
– krwawienia z nosa,
– ogólny spadek wydolności organizmu.

Powikłania nadciśnienia

Podwyższone ciśnienie prowadzi do niekorzystnych zmian w naszym układzie sercowo-naczyniowym.

Wieloletnia choroba, zwłaszcza nieleczona, powoduje niewydolność serca poprzez nadmierne przeciążenie jego mięśnia oraz zmiany w dużych naczyniach tętniczych i żylnych. Może stać się bezpośrednią przyczyną zawału serca czy udaru mózgu.

Nadciśnienie ma też niekorzystny wpływ na inne narządy naszego ciała. Może prowadzić do niewydolności nerek wymagającej stosowania dializ, a także do osłabienia, a nawet utraty wzroku.

Jak opiekunka może zadbać o zdrowie osoby starszej z nadciśnieniem tętniczym?

Osoba starsza chorująca na nadciśnienie tętnicze wymaga szczególnej uwagi i troski ze strony opiekuna lub opiekunki. Ma to znaczenie zwłaszcza, gdy podopieczny sam nie jest w stanie w pełni zadbać o swój stan zdrowia.

Opiekując się taką osobą szczególną uwagę należy zwrócić na:

– regularne przyjmowanie przez nią leków i regularny pomiar ciśnienia,
– dbanie o odpowiednią dietę podopiecznego,
– ograniczenie przez podopiecznego używek lub całkowite zrezygnowanie z nich,
– dbanie o odpowiednią ilość wypoczynku i spokojny tryb życia podopiecznego,
– dbanie o systematyczną aktywność fizyczną osoby starszej.

Regularne przyjmowanie leków i pomiar ciśnienia

Opiekując się osobą starszą z nadciśnieniem bardzo ważne jest zadbanie, by regularnie przyjmowała przepisane leki. Nie można pomijać zalecanej dawki ani przyjmować dawki podwójnej.

Równie istotne są regularne pomiary ciśnienia. Dlatego warto, by senior miał ciśnieniomierz, dzięki któremu będzie mógł na bieżąco, w domu, kontrolować stan swojego zdrowia.

Pomiar ciśnienia należy wykonywać codziennie, raz lub kilka razy o stałych porach. Pierwszy raz warto zmierzyć je tuż po przebudzeniu, jeszcze przed śniadaniem. Pomiar przeprowadzony kilka godzin po zażyciu leków informuje, o jaką wartość obniżają one ciśnienie. Pomiar wieczorny wskaże nam, jak na ciśnienie wpłynęły przeżycia całego dnia.

Ciśnienie dodatkowo należy mierzyć, gdy pojawiają się takie objawy, jak ból lub zawroty głowy, duszności, nagłe osłabienie, czy ból w klatce piersiowej.

Pomiar ciśnienia wykonujemy w wygodnej, siedzącej pozycji, po krótkim odpoczynku i w spokojnym nastroju. Przed pomiarem ciśnienia podopieczny nie powinien pić kawy, mocnej herbaty ani palić papierosów. Zawarte w tych używkach kofeina i nikotyna podnoszą ciśnienie i tym samym mogą sfałszować ogólne wskazania. W trakcie pomiaru należy powstrzymać się od rozmów.

Wyniki pomiarów należy zapisywać w dzienniczku przeznaczonym do wglądu lekarza. Dzięki niemu może on wnioskować o skuteczności leczenia i właściwie dobrać leki.

Jeśli ciśnienie tętnicze podniesie się do stopnia zagrażającego życiu seniora, należy niezwłocznie wezwać pogotowie. Być może będzie potrzebna także krótka hospitalizacja w celu zbicia ciśnienia do poprawnego stanu.

Dieta dla osoby chorej na nadciśnienie

Aby wesprzeć leczenie nadciśnienia u seniora ważne jest stosowanie zdrowej diety. Bardzo często już sama zmiana nawyków żywieniowych wystarcza, by obniżyć ciśnienie.

Co więc powinien jeść chory na nadciśnienie a czego unikać?

Z codziennego jadłospisu powinno się wykluczyć przede wszystkim sól oraz zawierające ją produkty. Zawarty w soli sód zatrzymuje wodę w organizmie i zwiększając ilość płynów podnosi ciśnienie tętnicze. Dlatego w diecie naszego podopiecznego powinno być jej jak najmniej, nie więcej niż 5 g na dobę (około pół łyżeczki). Sól można zastąpić ziołami i naturalnymi przyprawami, takimi jak czosnek, majeranek, bazylia, mięta, estragon czy mieszanki ziół prowansalskich. Pamiętajmy też o soli, jaką spożywamy w gotowych, solonych produktach, jak wędliny czy pieczywo. Czytajmy etykiety i wybierajmy te produkty, które mają mniej soli.

Chory na nadciśnienie powinien też ograniczyć spożywanie:

– produktów bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol – tłuste mięsa, masło, smalec, żółte sery,
– białego pieczywa,
– czerwonego mięsa,
– słodyczy i napojów zawierających cukier,
– produktów wędzonych, kiszonych i konserwowych,
– szybkich przekąsek – paluszki, chipsy, krakersy,
– potrawy typu fast food.

Do zalecanych produktów należą natomiast:

– warzywa i owoce, zwłaszcza te bogate w potas – banany, brzoskwinie, pomidory, ogórki, pomarańcze, czarne porzeczki, brukselka, czosnek, natka pietruszki, ziemniaki,
– nasiona roślin strączkowych z wysoką ilością błonnika – fasola, groch, soja, soczewica, ciecierzyca,
– produkty zbożowe z pełnego przemiału – ciemne, pełnoziarniste pieczywo, razowe lub orkiszowe makarony, ryż brązowy lub dziki, kasze gruboziarniste,
– produkty mleczne z niską zawartością tłuszczu – jogurt naturalny, kefir, maślanka, niskotłuszczowe mleko, biały ser typu twaróg,
– chude mięso – kurczak, chuda wieprzowina,
– ryby zawierające kwasy omega 3,
– nasiona słonecznika, sezamu i pestki dyni.

Osoby starsze z nadciśnieniem powinny też pić odpowiednią ilość płynów – 1,5-2,5 litra na dzień, w dni upalne nawet 4 litry. Może to być niegazowana woda mineralna, słabo parzona herbata, herbata zielona, a także świeżo wyciskane soki owocowe i warzywne. Przed ich podaniem trzeba jednak skonsultować to z lekarzem, bo niektóre składniki w nich zawarte mogą wchodzić w reakcje z lekami, jakie przyjmuje podopieczny i zbyt gwałtownie obniżyć ciśnienie.

Warto podkreślić, że w doborze diety trzeba zachować ostrożność i wziąć pod uwagę również inne, towarzyszące schorzenia podopiecznego, na przykład cukrzycę.

Rezygnacja z używek

Kolejnym sposobem na obniżenie ciśnienia krwi jest zrezygnowanie z używek – papierosów, alkoholu, ale także kawy czy mocno parzonej czarnej herbaty.

Palenie papierosów niekorzystnie wpływa na pracę serca i przyczynia się do wystąpienia nadciśnienia tętniczego krwi. Każdy papieros podnosi ciśnienie o około dziesięć jednostek. Palenie papierosów jest też bezpośrednim czynnikiem ryzyka w przypadku wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym udaru mózgu, zawału serca czy choroby niedokrwiennej serca. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku gdy senior jest tzw. biernym palaczem.

Picie alkoholu również nie pozostaje bez wpływu na rozwój nadciśnienia tętniczego. Nadużywanie alkoholu sprzyja udarom mózgu, ale też osłabia działanie leków, mających na celu obniżenie ciśnienia krwi.

Z kolei kofeina zawarta w tak chętnie pitej przez wiele osób kawie czy czarnej herbacie powoduje zwężanie się naczyń krwionośnych. By tego uniknąć, lepiej zdecydować się na przykład na zdrowszą herbatę zieloną.

Odpowiednia ilość ruchu

Uzupełnieniem zdrowej diety powinna być regularna, dopasowana do możliwości osoby starszej aktywność fizyczna. Codzienna, choćby minimalna dawka ruchu poprawia kondycję, zwiększa wydolność serca, wpływa korzystnie na pracę całego układu krążenia i pozwala naturalnie obniżać ciśnienie tętnicze. Pomaga też utrzymać pod kontrolą wagę ciała lub nawet zrzucić zbędne kilogramy. A trzeba pamiętać, że nadwaga jest jednym z czynników, które przyczyniają się do nadciśnienia.

Osoby starsze powinny więc dużo spacerować starając się utrzymać energiczne tempo. O ile nie ma przeciwwskazań, warto też przekonać podopiecznego do takich form aktywności jak Nordic Walking, aqua aerobic dla seniorów czy joga.

Wypoczynek i dbanie o dobre samopoczucie

Opiekując się seniorem chorującym na nadciśnienie tętnicze pamiętajmy również o tym, by zapewnić mu odpowiednią ilość snu, a podczas dnia chwile na spokojny odpoczynek. Możemy polecić podopiecznemu czytanie ulubionej książki, słuchanie muzyki, zachęcać do rozwijania innych zainteresowań. Liczy się też sama nasza obecność. Osoby starsze często doświadczają przygnębienia lub lęku z powodu spadku formy fizycznej, intelektualnej i społecznej, doskwiera im też samotność. Nasze wsparcie w codziennych czynnościach i życzliwa rozmowa pomogą w poprawie nastroju i zmniejszą poziom stresu, który bardzo niekorzystnie wpływa na ciśnienie tętnicze.

Jeśli zdarzą się sytuacje wywołujące zdenerwowanie i poirytowanie, których przecież nie da się całkiem wyeliminować z życia, pomóc mogą też ćwiczenia oddechowe. Głębokie wdechy i wydechy wykonywane z wyprostowanymi plecami dotlenią organizm, uspokoją nerwy i zapobiegną nagłym skokom ciśnienia.

Na koniec warto podkreślić, że opiekun lub opiekunka powinni przekazywać podopiecznemu wszelką niezbędną wiedzę i informację o stanie zdrowia, w którym się znajduje i o powikłaniach, jakie mogą mieć miejsce. Senior powinien rozumieć, dlaczego wprowadzenie zmian i nowych nawyków w jego codziennym życiu można nie tylko utrzymywać ciśnienie na prawidłowym poziomie, ale poprawić też jego ogólne samopoczucie.

Photo: © WavebreakMediaMicro – stock.adobe.com