Cukrzyca to jedna z najczęstszych chorób u osób starszych. Dotyczy ok. 40% seniorów w wieku powyżej 65 lat. Cukrzyca u seniora niesie za sobą ryzyko ciężkich powikłań, dlatego tak ważna jest prawidłowa opieka nad taką osobą. Poznaj podstawowe zasady, których profesjonalna opiekunka osoby starszej powinna przestrzegać.

 

Czym jest cukrzyca i jakie są jej przyczyny?

Cukrzyca to choroba przewlekła o charakterze metabolicznym. Powstaje na skutek niedoboru lub nieprawidłowego działania insuliny – hormonu wydzielanego przez trzustkę w czasie jedzenia. Dzięki insulinie organizm człowieka jest w stanie przyswoić cukier dostarczany mu wraz z pożywieniem. U osób chorych, które nie wytwarzają insuliny w odpowiedniej ilości, lub nie wykorzystują jej prawidłowo cukier gromadzi się we krwi i nie dociera do komórek. Może prowadzić to do groźnych powikłań.

Wyróżniamy 2 podstawowe typy cukrzycy:

• Cukrzyca typu I (cukrzyca insulinozależna) – charakteryzuje się fizycznym brakiem insuliny w związku z uszkodzeniem komórek beta trzustki. Osoby chore muszą przyjmować insulinę w zastrzykach. Ten typ cukrzycy spotykany jest zazwyczaj u dzieci i ludzi młodych, ale zdarzają się także przypadki zachorowań u seniorów.

• Cukrzyca typu II (cukrzyca insulinoniezależna) – najczęstsza postać cukrzycy, która występuje przede wszystkim u osób starszych. U chorych obserwujemy zaburzenia zarówno w wydzielaniu, jak i działaniu insuliny. Leczenie odbywa się głównie farmakologicznie i za pomocą zbilansowanej diety.

Za główne przyczyny rozwoju cukrzycy uznaje się siedzący tryb życia, małą aktywność fizyczną, złe nawyki żywieniowe i wynikającą z tego otyłość, zwłaszcza brzuszną. Sam proces starzenia się również wpływa na pogorszenie metabolizmu glukozy i obniżenie wrażliwości organizmu na działanie insuliny. Na rozwój cukrzycy mogą mieć też wpływ predyspozycje genetyczne oraz leki stosowane przez seniorów z powodu współistniejących chorób.

 

Jak rozpoznać cukrzycę u osób starszych?

Cukrzyca typu II rozwija się stopniowo. Przez wiele lat może nie dawać wyraźniejszych objawów. Dodatkowo u osób starszych różne dolegliwości skłonni jesteśmy przypisywać po prostu wiekowi lub łączyć je z innymi schorzeniami podeszłego wieku. Dlatego cukrzyca może długo pozostać niewykryta.

Opiekując się osobą starszą, która nie ma zdiagnozowanej cukrzycy, szczególną uwagę zwracajmy więc na wszystkie symptomy, które mogą zwiastować wystąpienie tej choroby. Co powinno nas zaniepokoić? Głównie są to:

• nadmierna senność w ciągu dnia, zwłaszcza po posiłkach obfitujących w węglowodany,

• duże pragnienie i uczucie suchości w ustach mimo przyjmowania dużej ilości płynów,

• oddawanie dużej ilości moczu (poliuria), także w nocy,

• ogólne osłabienie i uczucie ciągłego zmęczenia,

• nawracające infekcje układu moczowo-płciowego,

• zwiększony apetyt i pojawiające się napady głodu 2-3 godziny po posiłku,

• chudnięcie mimo spożywania dużych ilości jedzenia,

• problemy skórne: swędzenie skóry, zmiany w postaci plam, trudności w gojeniu się ran, łatwość i szybkość w powstawaniu siniaków,

• zmiany nastroju: ospałość, drażliwość, apatia, czasami poirytowanie,

• zaburzenia widzenia, widzenie nieostre, trudności w czytaniu,

• drętwienie i mrowienie kończyn (głównie dłoni i stóp), osłabienie czucia,

• zaburzenia poznawcze i zespoły otępienne.

Jeśli u naszego podopiecznego wystąpi kilka z wymienionych objawów należy niezwłocznie poinformować o tym jego rodzinę lub udać się do lekarza, który przeprowadzi odpowiednie badania. Określi on stężenie glukozy we krwi i moczu i w razie wystąpienia cukrzycy zaleci odpowiednie leczenie.

Brak działań może doprowadzić do groźnych powikłań, takich jak:

• uszkodzenie układu nerwowego objawiające się np. zaburzeniami czucia, mrowieniem, drętwieniem;

• uszkodzenia nerek prowadzące do ich niewydolności;

• zaburzenia widzenia, a nawet utrata wzroku;

• zaburzenie ukrwienia i unerwienia stopy, prowadzące do pojawienia się trudno gojących się ran, infekcji, a nawet do martwicy (tzw. stopa cukrzycowa);

• choroby serca i naczyń krwionośnych, np. choroba wieńcowa, udary mózgu.

 

Jak opiekować się seniorem z cukrzycą?

Cukrzyca to choroba przewlekła, z którą trzeba zmagać się do końca życia. Opiekując się seniorem chorym na cukrzycę musimy:

• przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących przyjmowania leków;

• regularnie monitorować u podopiecznego poziom glukozy we krwi;

• zadbać o odpowiednią dietę;

• zachęcać seniora do aktywności fizycznej.

Regularne przyjmowanie leków i badania kontrolne

Opiekunka osoby starszej chorującej na cukrzycę musi dopilnować, aby podopieczny w określonych godzinach i w ustalonej dawce przyjmował leki zapisane przez lekarza. Należy także kontrolować, kiedy leki się kończą. Chory w odpowiednim terminie powinien zostać zapisany na wizytę u lekarza, tak, by nie pozostał na kilka dni bez leków.

Niezwykle istotne są również badania okresowe u lekarzy innych specjalności, np. okulisty czy kardiologa. Mogą być też potrzebne wizyty u endokrynologa, urologa czy diabetologa.

Monitorowanie poziomu cukru

W opiece nad osobą chorą na cukrzycę bardzo ważne jest regularne sprawdzanie glukometrem poziomu cukru we krwi. Jeżeli senior wykonuje takie pomiary samodzielnie należy mu o tym przypominać i dopilnować, by odnotował wynik w dzienniczku samokontroli. Raz na kilka tygodni powinien wykonywać taki pomiar nie tylko na czczo, ale również w godzinę po obiedzie i w nocy o godzinie 3:00.

Norma poziomu cukru we krwi wynosi do 100 mg/dl na czczo i do 140 mg/dl dwie godziny po posiłku. Dla osób powyżej 70 roku życia niektóre standardy dopuszczają poziom sięgający nawet do 160-180 mg/dl.

Zbyt niski poziom cukru we krwi – hipoglikemia, lub zbyt wysoki – hiperglikemia, mogą stanowić zagrożenie dla życia.

Zarówno hipoglikemię, jak i hiperglikemię można rozpoznać nie tylko w wyniku pomiaru cukru, ale też po samopoczuciu i zachowaniu się podopiecznego. Dlatego opiekunka powinna uważnie go obserwować, by w porę zareagować.

Objawy hipoglikemii – jak reagować?

U osób starszych do hipoglikemii dochodzi najczęściej po intensywnym wysiłku fizycznym, niespożyciu posiłku lub pobraniu nadmiernej dawki leków. Poziom cukru spada wtedy poniżej 70 mg/dl. Zaniepokoić powinny nas objawy takie jak:

• wzmożone pocenie (tzw. zimne poty),

• uczucie głodu (tzw. wilczy głód),

• drżenie rąk,

• dezorientacja, problemy ze skupieniem uwagi,

• bladość skóry,

• ból i zawroty głowy,

• osłabienie, zasłabnięcie,

• nagła zmiana nastroju lub zachowania (np. złość, agresja, płacz).

Jeśli nasz podopieczny jest przytomny należy podać mu cukier w jakiejkolwiek postaci. Może to być zwykły cukier, osłodzona herbata, sok pomarańczowy, chleb z miodem lub dżemem, cukierki lub tabletki glukozy, dostępne w aptekach. Jeśli jest już nieprzytomny należy ułożyć go w pozycji bocznej, z odchyloną głową i jak najszybciej wezwać karetkę, aby zapobiec zapadnięciu w śpiączkę cukrzycową. Może ona doprowadzić do trwałych zaburzeń układu nerwowego, a nawet śmierci.

Objawy hiperglikemii – co robić?

Do podwyższenia poziomu cukru we krwi dochodzi w przypadku pominięcia leków lub zbyt dużej ilości cukru w posiłku. U osób starszych próg hiperglikemii określany jest na poziomie 180 mg/dl. Objawy podwyższonego poziomu cukru we krwi to:

• zwiększone pragnienie,

• suchość w ustach,

• oddech o kwaśnym zapachu,

• sucha i zaczerwieniona skóra,

• senność,

• nudności i wymioty,

• bóle głowy,

• utrata przytomności.

Podopiecznemu, jeśli jest przytomny, należy podać do picia wodę z solą, aby zapobiec odwodnieniu i wypłukać nadmiar cukru z organizmu. W każdym przypadku należy też natychmiast powiadomić o tym lekarza prowadzącego chorego. Hiperglikemia może wywołać kwasicę ketonową i śpiączkę hiperglikemiczną będącą bezpośrednim zagrożeniem życia.

Zadbaj o odpowiednią dietę

Dieta odgrywa niezwykle istotne znaczenie dla rozwoju choroby i samopoczucia osoby starszej chorej na cukrzycę. Pozwala skutecznie regulować poziom cukru i jest niezastąpionym wsparciem dla leków. Dlatego powinna być ściśle dostosowana do zaleceń lekarza. Opiekun lub opiekunka powinni zadbać, by podopieczny jej przestrzegał.

Jakie są główne zasady diety dla seniora chorego na cukrzycę?

Regularne posiłki

W przypadku cukrzycy konieczna jest regularność posiłków i mniejsze porcje. Senior powinien zjadać 4-5 posiłków dziennie, podawanych co ok. 3 godziny. Pominięcie któregoś z nich może skutkować spadkiem poziomu glukozy i doprowadzić do hipoglikemii.

Ograniczenie węglowodanów prostych

Węglowodany proste, inaczej cukry proste, po spożyciu wchłaniają się szybko do krwi powodując nagły i szybki skok poziomu cukru. Dlatego w diecie podopiecznego trzeba ograniczyć cukier stołowy (biały), cukier trzcinowy i brązowy, miód, słodzone napoje, soki, owocowe jogurty i desery, słodycze, białe pieczywo i biały ryż, chrupki kukurydziane, płatki kukurydziane i słodkie płatki śniadaniowe. Również niewskazana jest żywność wysokoprzetworzona i gotowe produkty, jak keczup, sosy i zupy z torebki, chipsy, słodkie i słone przekąski.

Produkty zawierające węglowodany złożone

Węglowodany złożone zbudowane są z wielu cząsteczek cukrów prostych. Ich trawienie i wchłanianie do krwi trwa znacznie dłużej niż węglowodanów prostych. Nie podwyższają one gwałtownie poziomu cukru, dlatego też powinny dominować w codziennej diecie naszego podopiecznego.

Wśród produktów zawierających węglowodany złożone należy wymienić przede wszystkim produkty roślinne z pełnego przemiału – ciemne pieczywo, ciemny ryż i kasze. Produkty pełnoziarniste zawierają dodatkowo błonnik, który spowalnia wchłanianie węglowodanów i pomaga utrzymywać stabilny poziom cukru we krwi. Szczególnie wskazane jest też spożywanie warzyw – pomidorów, sałaty, papryki, ogórków, kapusty, brukselki, brokułów, fasoli i innych roślin strączkowych.

Tłuszcze

Z diety seniora chorego na cukrzycę należy wykluczyć lub znacznie ograniczyć tłuszcze zwierzęce – masło, smalec, słoninę, a także tłuste mięsa, pełnotłusty nabiał, np. śmietanę, sery żółte i pleśniowe. Niewskazane są także tłuszcze roślinne z dużym udziałem nasyconych kwasów tłuszczowych – kokosowego i palmowego. Dieta powinna być bogata w tłuszcze, ale te dobre, które znajdziemy w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym i lnianym, orzechach, siemieniu lnianym i tłustych rybach.

Owoce

Seniorzy chorujący na cukrzycę powinni uważać na owoce. Niektóre z nich zawierają bardzo wiele cukrów prostych, głównie fruktozy, która szybko i gwałtownie podwyższa poziom cukru we krwi. Z drugiej strony owoce zawierają duże ilości błonnika pokarmowego, który wpływa pozytywnie na perystaltykę jelit oraz poziom cholesterolu i cukru we krwi. Dlatego ważny jest odpowiedni wybór.

Szczególnie zaleca się regularne spożywanie owoców jagodowych, takich jak wiśnie, maliny, truskawki, jagody, porzeczki, agrest czy jeżyny. Dobre będą również owoce cytrusowe, zwłaszcza grejpfruty, a także jabłka, gruszki i śliwki.

Ograniczyć należy spożycie np. bardzo dojrzałych bananów, mango, ananasów, arbuzów. Niewskazane są również owoce suszone, owoce kandyzowane, daktyle, rodzynki, a także owoce z puszki w syropie.

Owoce najlepiej spożywać w postaci surowej, ze skórką, gdyż przetworzone w postaci soków, koktajli lub dżemów znacznie szybciej podnoszą poziom cukru we krwi oraz zawierają mniej dobroczynnego dla zdrowia błonnika pokarmowego.

Rodzaj obróbki potraw

Przygotowując potrawy dla podopiecznego opiekun powinien zwrócić uwagę na sposób ich obróbki. Przy cukrzycy nie jest polecane smażenie. Najlepiej zamienić je na gotowanie, duszenie, grillowanie, gotowanie na parze lub pieczenie w rękawie, bez dodatku tłuszczu.

Podczas gotowania starajmy się nie używać soli. Aby posiłki nie były jałowe i bez smaku wybierzmy świeże zioła i przyprawy.

 

Aktywność fizyczna seniora chorego na cukrzycę

Ruch to ważny czynnik walki z cukrzycą. Pomaga zmniejszyć zapotrzebowanie na insulinę i wpływa korzystnie na zwiększenie wrażliwości tkanek na jej działanie. Dzięki ruchowi można uzyskać lepsze wyrównanie cukrzycy oraz zapobiegać wzrostowi poziomu cukru we krwi po spożytym posiłku.

Dlatego powinniśmy zachęcać naszego podopiecznego do regularnego wysiłku fizycznego. Oczywiście jego forma powinna być dopasowana do poziomu sprawności seniora i stopnia zaawansowania choroby. Najlepiej skonsultować to ze specjalistą – lekarzem prowadzącym, diabetologiem, czy rehabilitantem.

Najbardziej zalecaną formą wysiłku jest 20-30-minutowy codzienny spacer na świeżym powietrzu. Jeśli nasz podopieczny jest sprawny fizycznie i nie ma innych przeciwwskazań zdrowotnych można wprowadzić bardziej zaawansowany ruch. Dobrze sprawdza się zwłaszcza jazda na rowerze, pływanie lub nordic walking.

W przypadku problemów z poruszaniem się senior powinien mieć zapewnioną rehabilitację, która znacząco poprawia efekty leczenia.

Dbając o aktywność fizyczną seniora chorego na cukrzycę pamiętajmy, że nadmierny, nieplanowany wysiłek może spowodować niedocukrzenie. Przed podjęciem wysiłku należy zmierzyć poziom cukru, Jeśli wychodzimy z seniorem na spacer zabierzmy z sobą na wszelki wypadek coś słodkiego, np. batonik, cukierki, kostki cukru.

Sprawdź również: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

 

Odpowiednia higiena osoby starszej chorej na cukrzycę

Opiekunka osoby starszej chorej na cukrzycę powinna również dbać o zachowanie higieny przez podopiecznego. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na stan jego dłoni i stóp. Senior nie powinien nosić zbyt ciasnego obuwia lub skarpet powodujących ucisk. Zaburzenia krążenia mogą prowadzić do infekcji skórnych, a nawet tak zwanego zespołu stopy cukrzycowej, która w skrajnych przypadkach wymaga amputacji kończyny.

 

Photo: © Africa Studio – stock.adobe.com