Opieka nad seniorem z zaburzeniami mowy

zaburzenia-mowy-opieka-nad-seniorem-bestcare-warszawa.jpg

Porozumiewanie się z innymi jest podstawą relacji międzyludzkich. Pomaga w utrzymaniu więzi społecznych i okazywaniu uczuć. Jest kluczem do samodzielności i do aktywnego uczestniczenia w życiu rodzinnym i społecznym.

Niestety u osób w podeszłym wieku często pojawiają się trudności z mową i komunikowaniem się. Chory widząc, że jest nierozumiany, denerwuje się, niecierpliwi, złości, czasem bywa nawet agresywny. Opieka nad seniorem z zaburzeniami mowy jest wyjątkowo trudna.

Skąd się biorą zaburzenia mowy u seniorów? Jak sobie z nimi radzić w codziennej opiece nad osobą starszą? Jakich zasad powinien przestrzegać profesjonalny opiekun lub opiekunka?

 

Zaburzenia mowy u osób starszych i ich przyczyny

Zaburzenia mowy i komunikowania się u osób starszych mają wiele przyczyn. Część z nich związana jest z samym fizjologicznym procesem starzenia się organizmu. Część jest wynikiem różnego rodzaju chorób, w których dochodzi do uszkodzenia struktur mózgowych. Choroby te mogą mieć podłoże neurodegeneracyjne lub naczyniowe.

Zaburzenia mowy a starzenie się organizmu

W przypadku osób w podeszłym wieku powszechną przyczyną problemów w porozumiewaniu się są naturalne procesy starzenia się mózgu, spowolnienie procesów metabolicznych, zmiany degeneracyjne w krtani i gardle, a także zmniejszona pojemność życiowa płuc.

Senior potrzebuje więcej czasu, by zrozumieć komunikaty, które są do niego kierowane. Ma trudność ze znalezieniem w pamięci słów potrzebnych do zbudowania własnej wypowiedzi. Często spada także tempo mówienia czy słabnie siła głosu. Jakość mowy się pogarsza, choć zmiany te nie zawsze wpływają w istotny sposób na skuteczność porozumiewania się.

Zaburzenia mowy w chorobach neurodegeneracyjnych

Bardzo częstą przyczyną zaburzeń mowy u seniorów są choroby neurodegeneracyjne, powodujące zanik neuronów i zmiany w strukturze mózgu. Wraz z ciągłym starzeniem się społeczeństw problem ten dotyczy dziś coraz większej liczby osób. Zmiany neurodegeneracyjne w mózgu prowadzą do chorób otępiennych, takich jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, czy otępienie czołowo-skroniowe. Choroby otępienne upośledzają funkcjonowanie osoby starszej w wielu sferach, także w zakresie skutecznego komunikowania się.

Zaburzenia mowy przy chorobach pochodzenia naczyniowego

Przyczyną trudności w porozumiewaniu się seniorów są też choroby naczyniowe mózgu – wylewy i udary. Zależnie od obszaru mózgu, który ulegnie uszkodzeniu pojawiają się różne zaburzenia w komunikowaniu się.

Uszkodzenia w prawej półkuli zaburzają rozumienie symbolicznego znaczenia słów, ich przesłania i ukrytych intencji. Senior będzie dosłownie rozumiał metafory i pojęcia abstrakcyjne, w sposób dziwny i zaskakujący dobierał słowa. Mogą go śmieszyć sytuacje obiektywnie wcale nie zabawne, np. pogrzeb, a prawdziwie dowcipnych nie zrozumie. Często będzie miał skłonność do konfabulacji i z przekonaniem opowiadał o wydarzeniach, które nie miały miejsca.

Uszkodzenia w lewej półkuli najczęściej prowadzą do wystąpienia dyzartrii i afazji.

W przypadku dyzartrii zaburzeniu ulega funkcjonowanie aparatu mowy: języka, warg, podniebienia, gardła i krtani. Mowa staje się niewyraźna, bełkotliwa, niekiedy wybuchowa lub monotonna. Chory mówi z reguły wolno, nierytmicznie. Nie ma natomiast trudności w rozumieniu, myśleniu czy układaniu wypowiedzi. Pisanie i czytanie też nie są zaburzone.

Poważniejszym problemem jest afazja. To jedno z najczęstszych zaburzeń językowych występujące zarówno po wylewach i udarach, jak i w chorobach otępiennych. Polega na częściowej lub całkowitej utracie zdolności mówienia, pisania, czytania i rozumienia mowy. Zależnie od miejsca uszkodzenia mózgu, a także od tego, w jakim stopniu jego struktury są naruszone możemy wyróżnić różne typy afazji:

afazja ruchowa – senior rozumie, co się do niego mówi, ale całkowicie lub częściowo traci zdolność wypowiadania zdań;
afazja czuciowa – to zaburzenia rozumienia mowy własnej oraz innych; senior jest w stanie mówić samodzielnie, ale często nie rozumie słów, zastępuje właściwe słowa innymi, jego wypowiedzi często pozbawione są sensu i logicznego przekazu, można odnieść wrażenie, że buduje je z losowo dobranych wyrazów, przy czym sam może tego nie zauważać;
afazja mieszana – występują zarówno zaburzenia mówienia, jak i rozumienia wypowiadanych słów;
afazja całkowita – senior nie jest w stanie wypowiedzieć żadnego słowa ani sylaby, nie rozumie zdań i poleceń, nie reaguje na nie;
afazja nominalna – senior ma kłopot z nazwaniem przedmiotów, mimo iż wie, do czego służą, potrafi je określić dopiero po podpowiedzi.

 

Jak komunikować się z seniorem z zaburzeniami mowy?

Zależnie od przyczyny zaburzeń komunikowania się oraz ogólnego stanu zdrowia seniora, prawidłowy sposób postępowania może wyglądać nieco inaczej. Ogólne zasady pozostają jednak niezmienne.

Formułuj krótkie, proste zdania

Jedną z głównych zasad w komunikacji z osobami starszymi, które mają problem z mówieniem i rozumieniem jest zwracanie się do nich w formie krótkich, prostych zdań.

Pytania i polecenia starajmy się formułować w taki sposób, by odpowiedź mogła być jednoznaczna, to znaczy – „tak” lub „nie”. Nie zadajemy pytań otwartych, wymagających dłuższych, bardziej rozbudowanych odpowiedzi. Zamiast pytać „Jak się pan czuje?” lub „Co pana boli?” spróbujmy zapytać bardziej konkretnie – „Czy dobrze pan się czuje?”, „Czy boli pana głowa?”. W takich sytuacjach zamiast słów nasz podopieczny może po prostu przytaknąć głową, mrugnąć lub innym, ustalonym wspólnie gestem dać sygnał, który całkowicie zrozumiemy.

Pamiętajmy, aby stosować zasadę zadawania wyłącznie jednego pytania lub polecenia naraz. Zbyt duża liczba nawet krótkich komunikatów może powodować dezorientację i frustrację.

Im bardziej zaawansowana choroba naszego podopiecznego tym bardziej ograniczajmy się do spraw najważniejszych, podstawowych, koniecznych, do tego, co dzieje się „tu i teraz”. Unikajmy dygresji, tematów pobocznych, nie związanych bezpośrednio z daną sytuacją. Nie używajmy też skomplikowanych metafor i przenośni, bo senior może je zrozumieć dosłownie.

Równie ważny jest sposób, w jaki przekazujemy wszelkie komunikaty. Powinniśmy mówić nie za szybko i bardzo wyraźnie, spokojnym tonem głosu. Podnoszenie głosu, krzyk czy ostry ton może budzić niepokój chorego, nawet jeśli nie rozumie on znaczenia usłyszanych słów.

Cierpliwie poczekaj na odpowiedź

Osoba starsza mająca problem z mówieniem i rozumieniem potrzebuje więcej czasu na przetworzenie informacji, które jej przekazujemy i na odpowiedź. Nie należy jej ponaglać, bo tylko zwiększymy stres. Poczekajmy cierpliwie, dajmy jej trochę czasu, aby zebrała myśli.

Kiedy pojawią się trudności ze znalezieniem właściwego słowa lub dokończeniem zdania, możemy zachęcić seniora, aby spróbował powiedzieć, o co mu chodzi innymi słowami. Możemy poprosić też, by pokazał gestem rzecz, o którą mu chodzi, czy nawet narysował, jeśli tak będzie mu łatwiej.

Jeśli domyślamy się jakiego słowa chce użyć, możemy podpowiedzieć mu pierwszą sylabę, dając tym samym szansę, aby samodzielnie przypomniał sobie dalszą część wyrazu. Ważne jest jednak, żeby nie poprawiać usilnie błędów seniora i nie starać się mówić „za niego”, chyba, że jest to absolutnie konieczne. Takie zachowanie prowadzi wyłącznie do pogłębienia problemu. Podopieczny traci pewność siebie lub nie podejmuje kolejnych prób komunikowania faktów i emocji na własną rękę.

Gestykulacja i mowa ciała też są ważne

Ludzie komunikując się między sobą używają nie tylko słów, ale także tzw. mowy ciała. Ocenia się, że aż 90% naszych przekazów, komunikatów ma formę niewerbalną. Obejmuje ona gestykulację rąk, dotyk, mimikę twarzy, wyraz oczu, sposób poruszania się, a nawet oddechu. Można za ich pomocą wyrazić wiele emocji – smutek, radość, złość, strach, życzliwość. Tego typu sygnały niewerbalne często wywołują na rozmówcy dużo większy wpływ, niż wymawiane słowa i zawarte w nich treści. Dlatego mogą być bardzo pomocne w rozmowie z osobą mającą problem z komunikowaniem się.

Zamiast tylko nazywać przedmioty, pokażmy je dodatkowo palcem. Jeśli podopieczny chce, żeby podać mu coś ze stolika, pokazujmy kolejno na leżące na nim rzeczy. Jeśli prosimy, by usiadł, pokażmy na fotel.

Swój przekaz wzmocnimy używając naturalnego tonu głosu i spokojnej mimiki twarzy. Utrzymując kontakt wzrokowy damy seniorowi poczucie bezpieczeństwa i podkreślimy nasze zainteresowanie. Nie lekceważmy też dotyku i innych prostych gestów będących wyrazem życzliwości. Nieraz wystarczy potrzymać naszego podopiecznego za rękę lub pogłaskać go po dłoni, by poczuł się lepiej.

Jakich natomiast zachowań i gestów powinniśmy zdecydowanie unikać?

Na pewno wszelkie gwałtowne ruchy czy napięty wyraz twarzy mogą wywołać lęk u seniora i utrudnić porozumiewanie się. Podczas rozmowy nie należy stawać nad nim, ponieważ może to budzić u niego niepokój i wręcz uczucie zastraszenia. Lepiej pochylić się lub usiąść obok, tak, by znaleźć się poniżej poziomu jego oczu. W ten sposób poczuje, że panuje nad sytuacją. Nie zmieniajmy też miejsca podczas rozmowy, nie odchodźmy dalej, nie zajmujmy się jednocześnie inną czynnością. Spokój, który zachowamy będzie dla osoby starszej sygnałem, że jej uważnie słuchamy.

Obserwuj zachowanie podopiecznego

Nasze gesty i mowa ciała mogą pomóc w komunikacji z seniorem, ale działa to też w drugą stronę. Nawet najdrobniejsze ruchy naszego podopiecznego – uśmiech, skrzywienie się, grymas ust, potakiwanie głową, spojrzenie, postawa i gesty całego ciała – mogą nam naprawdę dużo powiedzieć o tym, jak czuje się w danej chwili. Czy coś go boli, czy odczuwa pragnienie, głód, czy jest senny lub może czegoś potrzebuje.

Dlatego obserwujmy uważnie zachowanie naszego podopiecznego, zwracajmy uwagę, na co dokładnie patrzy, gdzie kieruje swoją rękę, co wywołuje jego radość, a co niechęć, czy reaguje pozytywnie, czy negatywnie na nasze zapytania i polecenia, czy je rozumie. Zwróćmy uwagę również na reakcje fizjologiczne ciała. Przyśpieszony oddech może świadczyć o strachu albo zmęczeniu, rozszerzenie źrenic występuje u ludzi, którzy się czegoś obawiają, pocenie to objaw zmęczenia, ale też silnie przeżywanych emocji, sinienie ust może świadczyć zarówno o zmarznięciu, jak i o trudnościach z oddychaniem.

W miarę upływu czasu nauczymy się dużo sprawniej odczytywać wszystkie wysyłane przez podopiecznego sygnały, prościej będzie nam odgadywać jego potrzeby oraz nastrój.

Używaj drobnych pomocy logopedycznych

W komunikacji z seniorem można posłużyć się drobnymi pomocami logopedycznymi. Warto przygotować lub skorzystać z gotowych kart z napisami „tak”, „nie” oraz z innymi najczęściej używanymi słowami i zachęcać osobę starszą do wskazania właściwej. Dużą pomocą mogą być też rozmaite grafiki i piktogramy.

Jeśli nasz podopieczny ma problemy z mówieniem, ale zachował umiejętność pisania możemy wykorzystać to w komunikacji z nim. Zadbajmy o to by miał pod ręką kartki lub notes i coś do pisania. Być może łatwiej będzie mu zapisać jakieś słowo niż wypowiedzieć.

Zapewnij komfortowe warunki rozmowy

Głośno grająca muzyka, włączony telewizor lub radio, rozmowy innych osób, szum dobiegający z ulicy i podwórka… Dźwięki i hałasy z naszego bezpośredniego otoczenia rozpraszają uwagę, mogą wpływać na dekoncentrację podopiecznego i utrudniać porozumienie się z nim. Dlatego przed rozmową dobrze jest ograniczyć je do minimum. Wyłączmy lub ściszmy radio czy telewizor, zamknijmy dokładnie okna, drzwi, a także balkon. Zadbajmy o spokojną atmosferę wokół starszej osoby.

 

Zachęcaj do aktywności językowej

Opiekując się osobą starszą, która ma problemy z komunikowaniem się zachęcajmy ją codziennie do aktywności językowej. Można to robić na wiele sposobów.

Starajmy się rozmawiać z naszym podopiecznym jak najczęściej, nawet jeżeli będzie nam się wydawać, że rozmowa jest mocno jednostronna lub nie przynosi zakładanych rezultatów. Komentujmy wykonywane właśnie czynności, np. robię herbatę, kroję chleb. Nazywajmy przedmioty użytku domowego i zachęcajmy do tego samego seniora. Poprośmy, by nazwał przedmioty znajdujące się w zasięgu jego wzroku, np. meble w pokoju, w którym aktualnie się znajdujemy, produkty spożywcze, które wyjmujemy z lodówki itd.

Wykorzystujmy w rozmowie teksty, które są ważne emocjonalnie dla podopiecznego i które są dobrze utrwalone w jego pamięci. Mogą to być ulubione piosenki, znane modlitwy, wiersze. Zachęcajmy, by jak najczęściej je powtarzał.

Utrzymujmy w umyśle podopiecznego jak najwięcej miłych wspomnień, przywołujmy ważne i radosne wydarzenia, przypominajmy imiona bliskich osób, opisujmy relacje łączące go z nimi. Warto wspomóc się przy tym na przykład albumem z rodzinnymi zdjęciami.

Codziennie powtarzajmy z podopiecznym nazwy dni tygodnia, miesięcy i pór roku, przypominajmy aktualną datę.

Jeśli nasz podopieczny chce mówić nie próbujmy mu przerywać i poprawiać go, nawet mimo błędów czy braku logiki w wypowiadanych zdaniach. Mowa stanowi istotny element człowieczeństwa, dlatego zachowanie jej choćby w minimalnej formie może zapobiec całkowitemu zamknięciu się w sobie i izolacji od otoczenia.

Jeśli osoba starsza nie nawiązuje już kontaktu werbalnego, nie zapominajmy o aktywności językowej w jej kierunku z naszej strony.

 

Opiekun lub opiekunka seniora z zaburzeniami mowy musi uzbroić się w cierpliwość oraz dużą dozę zrozumienia i empatii. Umiejętność wczucia się w położenie podopiecznego pomoże nawiązać kontakt, zbudować zaufanie i w konsekwencji ułatwi wzajemne porozumiewanie się.

 

Best Care Logo

Copyright 2023 - Best Care - Opieka seniora, osób starszych Warszawa