Upadki mogą przydarzyć się każdej osobie w każdym wieku, ale dla osoby starszej są szczególnie niebezpieczne. Mogą prowadzić do poważnych urazów, przewlekłych powikłań, a nawet śmierci. Dlatego tak ważne jest wyeliminowanie zagrożeń i czynników, które je powodują.

Z naszego tekstu dowiesz się, jakie są najczęstsze przyczyny upadków i jakie mogą mieć groźne konsekwencje dla zdrowia seniora, jak zapobiegać upadkom i co powinien zrobić opiekun, gdy do upadku jednak dojdzie.

 

Najczęstsze przyczyny upadków osób starszych

Upadek, według definicji WHO, to zdarzenie, w wyniku którego człowiek znalazł się niezamierzenie na podłodze lub innej nisko położonej powierzchni w wyniku utraty równowagi. U osób starszych utrata równowagi i upadki zdarzają się z bardzo wielu przyczyn. Najprościej można podzielić je na przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne.

Przyczyny wewnętrzne dotyczą stanu zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego osoby starszej. Zalicza się do nich:

– osłabienie siły mięśni, zwłaszcza nóg,
– pogorszenie koordynacji ruchowej,
– zaburzenia równowagi, zawroty głowy,
– zmniejszenie ruchomości stawów,
– spowolnienie reakcji układu nerwowego,
– pogorszenie wzroku i słuchu,
– zmieniona postawa ciała charakteryzująca się pochyleniem do przodu oraz poruszaniem się drobnymi krokami.

Poza tymi typowymi dolegliwościami związanymi z wiekiem wśród przyczyn wewnętrznych są też choroby przewlekłe:

– choroby układu ruchu – zwyrodnienia stawów i osteoporoza,
– choroby układu krążenia – niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca i problemy z ciśnieniem,
– zaburzenia neurologiczne – choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, otępienie, depresja, stany lękowe,
– choroby związane z metabolizmem – cukrzyca, anemia,
– choroby oczu – jaskra, zaćma,
– otyłość lub niedobory żywieniowe.

Upadki mogą być też spowodowane stanami nagłymi jak zawał serca, niewydolność serca, udar mózgu albo inny atak bólu związany np. z odnowieniem się starych urazów, złamań czy zwichnięć kończyn.

Nie bez znaczenia jest jednoczesne przyjmowanie wielu leków, na różne choroby, zwłaszcza leków nasennych, uspokajających czy psychotropowych. Mogą one wywoływać działania niepożądane zwiększające ryzyko wystąpienia upadku, jak np. wydłużenie czasu reakcji, senność, zaburzenia równowagi i zawroty głowy.

Przyczyny zewnętrzne, które mogą przyczynić się do upadków związane są z otoczeniem, w którym przebywa osoba starsza, zarówno w domu, jak i poza domem. Są wśród nich:

– śliskie lub nierówne podłoże,
– nieodpowiednie oświetlenie w mieszkaniu,
– nieodpowiednie umeblowanie,
– źle dobrane obuwie i ubranie,
– brak sprzętu pomocniczego,
– niekorzystne warunki atmosferyczne (lód, śnieg).

 

Groźne następstwa upadków

Dla osoby starszej nawet z pozoru błahy upadek może mieć groźne konsekwencje.

W wyniku upadku mogą pojawić się:

– stłuczenia,
– złamania – najczęściej złamaniom ulegają: szyjka kości udowej, kość promieniowa, żebra, kości nadgarstka, staw skokowy lub kolanowy,
– urazy tkanek miękkich – otwarte rany na skórze, krwiaki, skręcenia w obrębie stawów, naciągnięcia mięśni,
– urazy czaszki, wstrząśnienia mózgu, krwotoki śródczaszkowe.

Nawet najmniejsze urazy mogą wykluczyć seniora na dłuższy czas z codziennej aktywności. Te poważniejsze, które wymagają hospitalizacji i unieruchomienia w łóżku mogą wywołać dodatkowe komplikacje – zapalenie płuc, zakrzepicę żył głębokich, odleżyny, zaburzenia krążenia, zanik mięśni czy zaostrzenie osteoporozy. Im dłużej to trwa, tym gorzej dla organizmu seniora. Może on utracić sprawność i samodzielność już na stałe. Niestety zdarza się również, że upadki lub powikłania po nich są przyczyną śmierci.

Dolegliwości fizyczne związane z upadkiem często wpływają też na zmiany w psychice starszej osoby. Pojawia się tzw. zespół poupadkowy, czyli lęk przed kolejnym upadkiem. Senior traci pewność siebie, ogranicza codzienną aktywność ruchową, porusza się ostrożnie i powoli, zmienia tryb życia na bardziej siedzący, nie chce wychodzić z domu. Takie zachowanie prowadzi do osłabienia mięśni i kości, zmniejsza się sprawność fizyczna i tym samym ryzyko upadku zwiększa się.

Warto dodać, że zespół poupadkowy może pojawić się nawet u osób, które były tylko świadkiem czyjegoś upadku lub obserwowały jego skutki – złamanie, hospitalizację czy nawet śmierć.

 

Jak zapobiegać upadkom w domu?

Aby zapobiec upadkom w domu trzeba stworzyć osobie starszej przyjazną przestrzeń. Profesjonalny opiekun lub opiekunka chętnie pomogą w tym swojemu podopiecznemu i jego rodzinie. Podpowiedzą, jak zlikwidować wszelkie zagrożenia, które mogą spowodować upadek.

Wymieńmy najważniejsze zmiany i udogodnienia, które warto wprowadzić w domu seniora.

Organizacja przestrzeni

Aby osoba starsza poruszając się po domu nie ryzykowała upadkiem powierzchnia mieszkania powinna być równa. Między pomieszczeniami warto zlikwidować progi lub choćby oznaczyć je w widoczny sposób.

Z podłóg należy usunąć chodniczki i dywaniki, szczególnie miękkie, mające tendencję do zwijania się albo ślizgania. Większe dywany można przykleić za pomocą obustronnej taśmy klejącej lub podłożyć pod nie podkładki antypoślizgowe.

Z przejść usunąć należy również wszelkie przedmioty stojące swobodnie lub rozrzucone po podłodze, jak kable czy stołki. Łatwo o nie się potknąć.

Przedmioty, których senior często używa, jak ubranie, żywność, środki czystości, telefon, pilot do telewizora powinny leżeć w łatwo dostępnych miejscach, najlepiej na wysokości od bioder do oczu. Osoba starsza nie powinna wspinać się na palcach lub stawać na krześle, by wyjąć coś z wysoko zawieszonej szafki. Powinna też unikać schylania się.

Oświetlenie

Osoby starsze ze względu na utratę ostrości widzenia gorzej widzą przeszkody w ciemności i dlatego potrzebują więcej światła. Oprócz oświetlenia głównego, warto zadbać więc o dodatkowe oświetlenie punktowe, pomocne w zacienionych miejscach. W miarę możliwości finansowych można zamontować oświetlenie z czujnikiem ruchu – zwłaszcza w miejscach odwiedzanych nocą, takich jak toaleta. Pamiętajmy jednak, żeby światło nigdy nie było zbyt ostre, rażące. Powinno mieć naturalną barwę.

Buty i ubranie

Opiekunka osoby starszej powinna zadbać o dobranie jej odpowiedniego obuwia. Kapcie, w których senior porusza się po domu powinny mieć podeszwę uniemożliwiającą poślizgnięcie się. Należy je zakładać przy każdym wstawaniu. Ryzyko przewrócenia się boso czy w samych skarpetkach jest znacznie większe.

Należy zwrócić też uwagę na sposób ubierania się osoby starszej. Za długie spódnice lub nogawki, koszule nocne czy szlafroki, a także ubrania zbyt ciężkie i krępujące ruchy mogą spowodować, że osoba starsza potknie się i przewróci.

Sprzęt pomocniczy

Jeśli nasz podopieczny ma poważniejsze problemy z chodzeniem należy zadbać o sprzęt, który pomoże mu bezpiecznie się poruszać i zmniejszy ryzyko upadku. Mogą to być laski, balkoniki, chodziki. Zapewniają one większą stabilność i dają dodatkowe podparcie nie tylko w czasie ruchu, ale też w czasie stania.

Dużym ułatwieniem będą też specjalne uchwyty i poręcze zamontowane przy łóżku, w łazience przy wannie i toalecie, a także przy schodach, jeśli są w domu. Podnoszenie przedmiotów z podłogi ułatwi z kolei chwytak.

Bezpieczne poruszanie się

Oprócz zwrócenia uwagi na funkcjonalne i bezpieczne mieszkanie ważnym zadaniem opiekunki jest udzielenie osobie starszej porad odnośnie bezpiecznego poruszania się.

Podczas codziennych czynności podopieczny powinien wystrzegać się pochylania, gwałtownych zwrotów głową czy zwrotów ciała. Podczas wstawania z łóżka należy spokojnie i etapami zmieniać pozycję, najpierw z leżącej do siedzącej, a dopiero po chwili do stojącej. Zbyt gwałtowne wstanie może wywołać spadek ciśnienia, zawrót głowy i upadek.

Zachowanie samodzielności jest dla osoby starszej bardzo ważne. Opiekując się nią nie powinniśmy jednak pozwolić, by sama wykonywała czynności, które wraz z wiekiem mogą być dla niej coraz bardziej niebezpieczne. W takich pracach, jak wymiana żarówki, mycie okien, wieszanie firanek, wchodzenie na domowe drabinki, by sięgnąć po coś wysoko należy korzystać z pomocy osób młodszych.

 

Jak zapobiegać upadkom poza domem?

Jeśli nasz podopieczny wychodzi na zewnątrz również tam musimy zadbać o jego bezpieczeństwo. Idąc na spacer wybierajmy równe drogi, gdzie nie będzie wysokich krawężników, stromych schodów bez barierek, wystających płyt chodnikowych czy korzeni drzew. Nawet przy zachowaniu z naszej strony dużej czujności osoba starsza może potknąć się na nierównościach terenu i upaść, a my nie będziemy mogli w porę jej podtrzymać.

Przed wyjściem trzeba odpowiednio dobrać obuwie. Powinno być pełne, obejmujące całą stopę, mieć szeroki obcas niższy niż 2 cm, zapewniający jak najlepszy kontakt z podłożem i koniecznie podeszwę antypoślizgową.

Złe warunki atmosferyczne też mogą przyczynić się do upadków. Zimą dużym zagrożeniem jest leżący wszędzie śnieg i lód. Równie niebezpieczne są upały, które mogą powodować omdlenia i zawroty głowy. Dlatego, w miarę możliwości, jeśli pogoda jest niekorzystna należy ograniczyć wychodzenie z mieszkania.

 

Zadbaj o zdrowie i kondycję fizyczną podopiecznego

Opiekując się seniorem nie zapominaj o zachęcaniu go do codziennej aktywności fizycznej. Ma ona nieocenione znaczenie w profilaktyce upadków osób starszych.

Regularna aktywność ruchowa usprawnia ciało, zwiększa koordynację i wzmacnia mięśnie. Pozwala dłużej zachować niezależność i sprawność, a im większa sprawność, tym mniejsze ryzyko upadku.

Do najbardziej zalecanych form aktywności fizycznej dla seniora należą spacery, Nordic Walking czy pływanie. Senior powinien też regularnie wykonywać ćwiczenia siłowe z użyciem taśm oporowych, hantli, urządzeń do ćwiczeń siłowych. Wskazane są również ćwiczenia równowagi, koordynacyjne i rozciągające.

Oprócz aktywności fizycznej równie ważna jest właściwa dieta, bogata w wapń i witaminę D.  Zapobiegają one osteoporozie i zmniejszają ryzyko złamań kości.

Przebywając na co dzień z podopiecznym dbajmy, by regularnie badał wzrok i słuch. W razie potrzeby powinien wymienić okulary i używać aparatu słuchowego. Zwracajmy też uwagę na to, czy nie pojawiają się problemy z zachowaniem równowagi, czy nie ma zawrotów głowy, nagłych skoków ciśnienia. O wszystkich niepokojących zmianach, które mogą stać się powodem upadku, należy poinformować lekarza prowadzącego.

 

Jak pomóc osobie starszej, która upadła?

Mimo zachowania wszelkich środków ostrożności może zdarzyć się sytuacja, gdy nasz podopieczny straci równowagę i przewróci się. Profesjonalny opiekun będzie wiedział, jak w tej sytuacji postąpić.

Przede wszystkim spokojnie i w miarę szybko trzeba ocenić konsekwencje upadku. Jeśli osoba, która się przewróciła jest przytomna, nie uskarża się na żadne dolegliwości, nie widać też żadnych urazów dajmy jej dłuższą chwilę na uspokojenie się i dojście do siebie. Potem pomóżmy jej ostrożnie podnieść się.

Jeśli podopieczny stracił przytomność, uderzył się w głowę, ma widoczny uraz, poważną ranę, nie potrafi wstać nawet z pomocą lub skarży się na ostry ból konieczne jest wezwanie pogotowia. Do czasu przyjazdu służb medycznych stosujmy się do ich wytycznych i obserwujmy stan seniora. Aby jego organizm się nie wychłodził możemy okryć go kocem. Nie wolno jednak próbować podnosić go na siłę ani nawet zmieniać pozycji. Może to tylko pogorszyć jego stan.

Nawet jeśli upadek wydaje się niegroźny należy zawsze poinformować o nim lekarza. Urazy mogą być w pierwszej chwili niewidoczne, a ich negatywne dla zdrowia skutki pojawić się dopiero po jakimś czasie.