Wraz z wiekiem częściej mamy kłopoty ze snem. Uskarża się na nie połowa osób po pięćdziesiątce, z czego 15–20 proc. cierpi na przewlekłą bezsenność, czyli trwającą dłużej niż miesiąc, a nieprzespane noce zdarzają się co najmniej trzy razy w tygodniu. Starsze osoby także mają tendencję do wcześniejszego kładzenia się do łóżka i zbyt wczesnego budzenia się. Ponadto długość snu nocnego ulega skróceniu, które seniorzy „rekompensują” sobie częstszymi drzemkami w ciągu dnia. Osoby starsze także częściej i na dłużej wybudzają się w nocy.

Należy pamiętać, że zapotrzebowanie na sen po sześćdziesiątce zazwyczaj się zmniejsza, ponieważ zmniejsza się poziom aktywności życiowej, zwłaszcza fizycznej. Dlatego organizm nie potrzebuje już 7–8 godzin snu, aby się zregenerować, ale tylko 6, a nawet mniej.

Po przejściu na emeryturę zmienia się rytm dnia. Organizm, przyzwyczajony do określonych pór budzenia i kładzenia się do łóżka, może zareagować na taką zmianę zaburzeniami snu.

Jakość snu wśród seniorów mogą pogarszać przewlekłe zaburzenia somatyczne, takie jak zmiany hormonalne, bezdech senny, bóle, częste oddawanie moczu. Chorzy skarżą się na bóle stawów i kręgosłupa, skurcze łydek, duszności związane z chorobami układu oddechowego i serca. Bezsenność często bywa pierwszym objawem chorób psychicznych, takich jak depresja, stany lękowe, a także uzależnienia (np. od alkoholu i leków).

W leczeniu zaburzeń snu w pierwszej kolejności należy ocenić stan somatyczny pacjenta i opanować ewentualne dolegliwości fizyczne. Bardzo ważnym elementem diagnozy powinna być konsultacja psychiatryczna, mająca na celu wykluczenie lub potwierdzenie depresji czy zaburzeń lękowych, których bezsenność u osób starszych może być objawem.

Niezwykle istotną kwestią jest przyjrzenie się nawykom związanych ze snem i zachęcenie pacjenta do wdrożenia zasad higieny snu. Poprawa nawyków związanych ze snem często jest bardzo skuteczną „terapią” bezsenności.

Higiena snu

Na właściwy sen, przynoszący odpoczynek pracujemy przez cały dzień. W ciągu dnia należy zwiększyć aktywność fizyczną, chodzić na spacery, gimnastykować się, unikając jednak nadmiernego wysiłku wieczorem.
Wieczorem seniorzy powinni unikać ciężkostrawnych potraw, picia kawy i mocnej herbaty, oglądania programów, które wywołują złe emocje. Należy dobrze przygotować pokój do spania, wywietrzyć go, zasłonić okna i kłaść się do łóżka, gdy odczuwa się senność. Niezwykle ważne jest ustalenie stałego rytmu snu i czuwania i ścisłe go przestrzeganie. Ponieważ wraz ze zmniejszeniem aktywności życiowej spada zapotrzebowanie na sen, seniorów nie powinien martwić skrócony czas snu w nocy. Powinni jednak pamiętać o tym, że zbyt wczesne położenie się do łóżka (np. o godz. 21) może skutkować obudzeniem się w środku nocy. Jeśli w ciągu dnia dopadnie nas senność, możemy pozwolić sobie na krótką drzemkę, jednak nie dłuższą niż pół godziny. Ważną zasadą jest niepozostawanie w łóżku, jeśli nie możemy zasnąć i „przekręcanie się z boku na bok”. Wzmaga to tylko niepokój i jeszcze bardziej nasila kłopoty ze snem.

Jeśli bezsenność jest krótkotrwała, związana z jakąś sytuacją życiową, stresem, często lekarze przepisują leki nasenne, które przynoszą osobom cierpiącym na bezsenność wielką ulgę. Leki najnowszej generacji umożliwiają szybkie zaśniecie i nie wpływają negatywnie na aktywność w ciągu dnia. Nie należy ich jednak długo zażywać i nigdy bez konsultacji z lekarzem, bo zazwyczaj są uzależniające, a w miarę ich stosowania zmniejsza się ich skuteczność.

Przy bezsenności przewlekłej warto zgłosić się do poradni leczenia zaburzeń snu, gdzie często zalecona zostanie terapia poznawczo-behawioralna lub/i odpowiednio dobrane leki przeciwdepresyjne. Często stosuje się preparaty, zazwyczaj ziołowe, o działaniu uspokajającym i odprężającym, jak również melatoninę. Należy pamiętać, że długotrwałe stosowanie środków ułatwiających zasypianie może odbywać się tylko w porozumieniu z lekarzem, ponieważ niektóre z nich mogą powodować zaburzenia pamięci, koncentracji i równowagi, co jest szczególnie niebezpieczne rano przy wstawaniu z łóżka.

Należy podkreślić, że leczenie bezsenności przewlekłej nie opiera się jedynie na lekach. Działanie leków bywa nieocenione, często są one wybawieniem od cierpień nieprzespanych nocy, ale one tylko wspierają leczenie. Podstawą powinno być rygorystyczne przestrzeganie higieny snu, leczenie chorób podstawowych i odpowiednia dieta.