Zaćma, czyli zmętnienie soczewki oka, to jedno z najczęstszych schorzeń wzroku u osób starszych, zwłaszcza po 60. roku życia. Powoduje stopniowe pogorszenie widzenia utrudniając codzienne życie i odbierając samodzielność. Choć zaćma jest naturalnym efektem starzenia, jej leczenie, przede wszystkim operacyjne, pozwala skutecznie przywrócić wyraźne widzenie.

W tym artykule dowiesz się, czym jest zaćma, jakie są jej przyczyny i objawy oraz jak wygląda leczenie i opieka nad seniorem w trakcie tej choroby. Przedstawimy praktyczne wskazówki, które pomogą Ci lepiej wspierać bliską osobę dotkniętą tym schorzeniem.

 

Co to jest zaćma?

Zaćma, nazywana również kataraktą, jest chorobą oczu, która polega na zmętnieniu naturalnej soczewki wewnątrz gałki ocznej.

Soczewka oka znajduje się bezpośrednio za tęczówką i jest kluczowym elementem układu optycznego oka. Jej zadaniem jest precyzyjne załamywanie promieni świetlnych i skupianie ich na siatkówce, która przekształca impulsy świetlne w sygnały nerwowe przesyłane do mózgu. W zdrowym oku soczewka jest przezroczysta i elastyczna. Dzięki temu możemy widzieć wyraźnie zarówno przedmioty bliskie, jak i odległe.

W przypadku zaćmy struktura soczewki ulega zmianie. W wyniku procesów degeneracyjnych gromadzą się w niej nierozpuszczalne białka, które tworzą mętne obszary. Powoduje to stopniowe pogarszanie się ostrości widzenia. W początkowych stadiach zmiany mogą być niewielkie, ale wraz z postępem choroby wpływają coraz bardziej na zdolność widzenia i mogą prowadzić do niemal całkowitej utraty wzroku.

Zaćmę można podzielić na różne typy w zależności od jej przyczyny i lokalizacji zmętnienia w soczewce:

• Zaćma starcza – to najczęstsza postać zaćmy, związana z naturalnym procesem starzenia się. Występuje u większości osób po 60. roku życia.
• Zaćma wtórna – powstająca jako powikłanie innych schorzeń, takich jak cukrzyca, lub jako efekt uboczny stosowania niektórych leków, np. sterydów.
• Zaćma pourazowa – rozwijająca się w wyniku urazu mechanicznego oka lub jego otoczenia.
• Zaćma wrodzona – występuje od urodzenia lub rozwija się w młodym wieku na skutek predyspozycji genetycznych lub infekcji przebytej przez matkę w ciąży.
• Zaćma toksyczna – wywołana działaniem substancji chemicznych lub długotrwałym kontaktem z promieniowaniem ultrafioletowym.

 

Jakie są przyczyny zaćmy?

Na rozwój zaćmy wpływa wiele czynników.

Najczęstszą przyczyną jest naturalny proces starzenia. Z wiekiem w organizmie dochodzi do zmian degeneracyjnych, które wpływają również na oczy. W przypadku soczewki oka proces starzenia powoduje:

• utratę elastyczności soczewki, co uniemożliwia jej prawidłowe ogniskowanie światła,
• gromadzenie się białek, które stopniowo tworzą zmętniałe obszary w soczewce,
• spadek zdolności soczewki do samoregeneracji, co sprzyja odkładaniu się produktów przemiany materii.

Poza starzeniem się istnieje wiele innych przyczyn, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaćmy lub przyspieszyć jej rozwój.

Oto najważniejsze z nich:

Choroby przewlekłe:

• Cukrzyca – podwyższony poziom cukru we krwi powoduje uszkodzenia naczyń krwionośnych w oku, co przyspiesza proces zmętnienia soczewki.
• Nadciśnienie tętnicze – zaburzenia w mikrokrążeniu oka mogą prowadzić do nieprawidłowego odżywienia soczewki.
• Otyłość – zwiększone ryzyko zaćmy u osób z nadmierną masą ciała jest związane z zaburzeniami metabolicznymi.

Styl życia:

• Nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV – długotrwałe wystawianie oczu na działanie promieniowania słonecznego bez odpowiedniej ochrony (np. okularów przeciwsłonecznych) przyczynia się do uszkodzeń soczewki.
• Palenie tytoniu – składniki dymu papierosowego przyspieszają procesy oksydacyjne w organizmie, co prowadzi do degeneracji komórek oka.
• Zła dieta – niedobory witamin (np. witaminy C, E oraz beta-karotenu) i antyoksydantów zwiększają podatność na uszkodzenia komórkowe.

Urazy i czynniki środowiskowe:

• Urazy mechaniczne oka – mogą prowadzić do zmętnienia soczewki nawet po wielu latach od zdarzenia.
• Narażenie na toksyny i substancje chemiczne – kontakt z chemikaliami, takimi jak środki owadobójcze czy przemysłowe, może zwiększać ryzyko zaćmy.
• Promieniowanie jonizujące – wysoka dawka promieniowania, np. podczas radioterapii, może uszkodzić soczewkę.

Stosowanie leków:

• Kortykosteroidy – długotrwałe stosowanie leków z tej grupy (np. przy chorobach autoimmunologicznych) wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia zaćmy.
• Leki przeciwpsychotyczne i przeciwdrgawkowe – niektóre z nich mogą powodować zmiany w strukturze oka.

Czynniki genetyczne:

• Predyspozycje rodzinne mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju zaćmy, zwłaszcza jeśli choroba występowała u bliskich krewnych.

Warto podkreślić, że choć wiele czynników ryzyka jest nieuniknionych, to styl życia i dieta mogą wpłynąć na opóźnienie rozwoju zaćmy. Oto kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w profilaktyce:

• spożywanie produktów bogatych w antyoksydanty, takich jak owoce jagodowe, orzechy czy zielone warzywa liściaste,
• regularne stosowanie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV,
• rezygnacja z palenia papierosów,
• monitorowanie poziomu cukru we krwi, szczególnie u osób z cukrzycą.

 

Jakie są pierwsze objawy zaćmy i jak je rozpoznać?

Zaćma rozwija się stopniowo, dlatego jej pierwsze objawy mogą być trudne do zauważenia, zwłaszcza dla osoby starszej, która może przypisywać pogorszenie wzroku naturalnym procesom starzenia. Wczesne rozpoznanie zaćmy jest jednak niezwykle ważne, ponieważ pozwala na szybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia i poprawę jakości życia.

Najczęstsze objawy zaćmy

W początkowej fazie choroby zmiany w widzeniu mogą być subtelne. Do najczęstszych symptomów, które powinny zwrócić uwagę opiekunki osoby starszej, należą:

Pogorszenie ostrości widzenia

• Obraz staje się zamglony lub rozmyty, co przypomina patrzenie przez brudną szybę.
• Senior może mieć trudności z rozpoznawaniem szczegółów, takich jak twarze ludzi czy tekst na ekranie telewizora.

Problemy z widzeniem przy słabym oświetleniu

• Widzenie w ciemności staje się trudniejsze, senior może zgłaszać potrzebę mocniejszego światła np. do czytania.

Olśnienie i wrażliwość na światło

• Światło słoneczne lub reflektory samochodowe stają się bardziej uciążliwe.
• Wrażliwość na światło może powodować dyskomfort, zwłaszcza w jasnych pomieszczeniach.

Zmiany w postrzeganiu kolorów

• Kolory mogą wydawać się wyblakłe, mniej intensywne lub przybierać żółtawy odcień.
• Senior może mieć trudności z rozróżnianiem odcieni, np. bieli od jasnoszarego.

Podwójne widzenie w jednym oku

• Uczucie, że obraz się rozdwaja, nawet jeśli jedno oko jest zamknięte.
• Objaw ten często ustępuje w bardziej zaawansowanym stadium zaćmy.

Częsta zmiana okularów

• Senior może zauważyć, że jego okulary przestają być skuteczne i wymaga częstej zmiany ich mocy.
• Pomimo korekcji wzroku, ostrość widzenia nie poprawia się zadowalająco.

Jak nie przegapić pierwszych objawów zaćmy?

Zaćma rozwija się powoli, dlatego osoba starsza może nie zauważyć pogorszenia wzroku lub przyzwyczaić się do zmian.

Opiekunowie i rodzina powinni zwracać uwagę na codzienne zachowania seniora, takie jak: unikanie czytania, oglądania telewizji czy trudności z poruszaniem się w ciemności. Warto także reagować na uwagi seniora dotyczące „zamglenia” obrazu, wyblakłych kolorów lub problemów z olśnieniem w jasnym świetle.

Nawet jeśli osoba starsza nie zgłasza problemów, opiekunka powinna zachęcać swojego podopiecznego do kontroli wzroku, która powinna odbywać się przynajmniej raz w roku. Badanie u okulisty jest szczególnie ważne, jeśli senior cierpi na choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca.

Im wcześniej zaćma zostanie wykryta, tym większe są szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań. Nieleczona zaćma może prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia seniora, ograniczenia jego samodzielności, a nawet do całkowitej utraty wzroku.

 

Jak leczy się zaćmę? Przebieg operacji

Zaćma nie ustępuje samoistnie, a jedyną skuteczną metodą jej leczenia jest operacja. W początkowych stadiach choroby można stosować korekcję okularową, jednak jest to rozwiązanie tymczasowe. W miarę postępu zaćmy zabieg chirurgiczny staje się koniecznością.

Operacja zaćmy polega na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej sztuczną soczewką wewnątrzgałkową. Jest to szybki i bezpieczny zabieg, wykonywany w warunkach ambulatoryjnych, zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym. Najczęściej stosowaną metodą jest fakoemulsyfikacja, podczas której zmętniała soczewka jest rozbijana ultradźwiękami i usuwana, a następnie wprowadzana jest soczewka sztuczna.

Cała procedura trwa zwykle 15-30 minut, a pacjent może wrócić do domu tego samego dnia. Po operacji konieczna jest kilkutygodniowa rekonwalescencja oraz stosowanie kropli przeciwzapalnych i antybiotykowych. Pełne efekty zabiegu odczuwa się po kilku tygodniach, ale widzenie poprawia się już po kilku dniach.

Operacja zaćmy jest jedną z najczęściej wykonywanych procedur chirurgicznych na świecie, charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością i niskim ryzykiem powikłań. Dzięki niej seniorzy mogą odzyskać wyraźne widzenie i pełną samodzielność w codziennym życiu.

 

Jak opiekować się seniorem z zaćmą?

Opieka nad seniorem z zaćmą wymaga uwagi na różnych etapach choroby – od pierwszych objawów po rekonwalescencję po operacji.

W przypadku pierwszych objawów zaćmy niezwykle ważne jest zachęcanie seniora do wizyty u okulisty. Warto także dostosować warunki w domu: pousuwać przedmioty, które mogłyby utrudnić poruszanie się po nim, zabezpieczyć wszystkie ostre krawędzie mebli i inne elementy, w które podopieczny może się boleśnie uderzyć, poprawić oświetlenie, wspierać podopiecznego przy przejściu z ciemnego do jasnego pomieszczenia i pomagać przy codziennych czynnościach. Równie istotne jest wsparcie emocjonalne – rozmowy na temat trudności, jakie niesie ze sobą pogarszający się wzrok, mogą pomóc zmniejszyć obawy i frustrację seniora.

Po operacji zaćmy konieczna jest odpowiednia pielęgnacja i dbałość o zdrowie oka. Senior powinien stosować przepisane krople do oczu, unikać przez kilka tygodni wysiłku fizycznego i chronić operowane oko przed urazami, np. za pomocą osłonek na oko podczas snu. Warto pamiętać, że w tym okresie mogą być potrzebne dodatkowe formy wsparcia, takie jak pomoc w codziennych czynnościach, na przykład w zakupach czy przygotowywaniu posiłków. Jednocześnie należy monitorować stan zdrowia seniora i reagować na ewentualne niepokojące objawy, takie jak ból, zaczerwienienie czy nagłe pogorszenie widzenia.

Opieka nad seniorem z zaćmą nie kończy się po etapie rekonwalescencji. Regularne wizyty kontrolne u okulisty są niezbędne, aby wykluczyć ryzyko wtórnej zaćmy i monitorować stan operowanego oka. Senior może także potrzebować wsparcia w adaptacji do nowych okularów lub zmienionej jakości widzenia. Ważne jest również motywowanie starszej osoby do stosowania profilaktyki, takiej jak noszenie okularów przeciwsłonecznych czy dbanie o dietę bogatą w antyoksydanty.

 

Zaćma to schorzenie, które może znacznie wpłynąć na jakość życia seniora, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu możliwe jest przywrócenie komfortu widzenia i samodzielności. Rola opiekunki w tym procesie jest nieoceniona – od wsparcia w codziennych czynnościach, przez pomoc w rekonwalescencji po operacji, aż po budowanie poczucia bezpieczeństwa i motywowanie do dbania o zdrowie. Profesjonalna i pełna empatii opieka nie tylko ułatwi seniorowi funkcjonowanie, ale także da mu pewność, że nie jest sam w walce z chorobą.

 

Photo: © StockPhotoPro – stock.adobe.com