Zmiany skórne u osób starszych – co powinno niepokoić?
Skóra osoby starszej, podobnie jak cały jej organizm, starzeje się wraz z wiekiem. Traci elastyczność, staje się bardziej podatna na urazy i choroby. Opieka nad seniorem wymaga więc zwrócenia uwagi również na kondycję jego skóry.
Z naszego artykułu dowiesz się, w jaki sposób skóra się zmienia, które zmiany są niegroźne, a które powinny nas zaniepokoić. Poznasz objawy najczęściej występujących u osób starszych chorób skóry oraz wskazówki, jak pielęgnować skórę seniora.
Jak zmienia się skóra wraz z wiekiem?
Zmiany, które zachodzą w skórze osób starszych są wynikiem zarówno upływu czasu, jak i czynników zewnętrznych, takich jak ekspozycja na słońce, dieta czy nawyki życiowe.
Główną, łatwo dostrzegalną zmianą jest utrata elastyczności skóry. To efekt zmniejszenia produkcji kolagenu i elastyny. Kolagen i elastyna to podstawowe białka tkanki łącznej skóry produkowane przez komórki skóry (fibroblasty). Odpowiadają m.in. za jędrność skóry, odporność na rozciąganie i zdolność do powracania do pierwotnego kształtu po rozciągnięciu. Wraz z wiekiem ich produkcja w organizmie maleje a istniejące włókna ulegają degradacji, stają się mniej elastyczne. Skóra robi się luźniejsza, bardziej wiotka, pojawiają się i pogłębiają zmarszczki. Proces ten mogą przyspieszać czynniki zewnętrzne, takie jak ekspozycja na promieniowanie słoneczne UV, palenie tytoniu czy zanieczyszczenie środowiska.
Kolejną ważną zmianą jest zmniejszenie grubości warstwy tłuszczowej bezpośrednio pod skórą. Podskórna warstwa tłuszczowa działa jak amortyzator chroniący nasze ciało przed urazami i pomaga utrzymać temperaturę ciała. Z wiekiem zmniejsza się objętość tej warstwy, co sprawia, że skóra staje się cieńsza i bardziej skłonna do podrażnień.
Z wiekiem u osób starszych zanikają stopniowo gruczoły łojowe. Skóra traci swoją barierę ochronną i możliwa jest nadmierna utrata wody. Łatwiej wtedy o przesuszenie skóry i nadmierne łuszczenie się naskórka. Zmiany najczęściej dotyczą odsłoniętych partii ciała często wystawianych na promienie słoneczne, takich jak ręce, nogi i twarz.
Na zmiany skórne ma też wpływ zmniejszenie przepływu krwi i innych substancji odżywczych do skóry. Prowadzi to do wolniejszej regeneracji skóry. Rany i uszkodzenia goją się wolniej, zmniejsza się też zdolność skóry do walki z infekcjami i innymi problemami skórnymi.
Wraz z wiekiem obserwuje się również zmiany w pigmentacji skóry i powstawanie plam zwanych potocznie plamami wątrobowymi. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Plamy wątrobowe – czy są groźne?
Plamy wątrobowe, zwane też plamami starczymi, to jedne z najczęstszych zmian, które pojawiają się na skórze osób starszych. Są skutkiem zarówno naturalnych procesów starzenia, jak i działania promieni słonecznych.
Ich fachowa nazwa to plamy soczewicowate. Wyróżnia się dwa główne rodzaje: plamy soczewicowate starcze (lentigo senilis) i plamy soczewicowate słoneczne (lentigo solaris). Łatwo je rozpoznać. To płaskie przebarwienia na skórze, od jasnobrązowych po ciemnobrązowe. Są zazwyczaj niewielkie, mają rozmiar do kilkunastu milimetrów i nieregularny kształt. Co ciekawe – ich pojawienie się nie oznacza zmian czy chorób zachodzących w wątrobie. Potoczna nazwa „plamy wątrobowe” ma związek z ich kolorem, który przypomina kolor wątroby.
Jak powstają plamy wątrobowe? Wraz z wiekiem wzrasta w organizmie liczba i aktywność melanocytów, czyli komórek produkujących melaninę – podstawowy barwnik skóry. Oprócz wieku główną przyczyną ich powstawania jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne UV. Słońce zaburza pracę melanocytów, co skutkuje nierównomiernym nagromadzeniem melaniny w komórkach. Inne czynniki prowadzące do powstawania plam starczych to zmiany hormonalne, dziedziczność, a także leki zwiększające wrażliwość skóry na słońce, jak np. niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe, leki stosowane w leczeniu nowotworów, leki zawierające środek przeciwzapalny i przeciwbólowy ketoprofen, czy choćby popularna aspiryna.
Plamy starcze zazwyczaj nie są groźne dla zdrowia seniora i nie wiążą się z bólem czy dyskomfortem. Niemniej jednak ich pojawienie się może być sygnałem nadmiernej ekspozycji na słońce, co zwiększa ryzyko rozwoju poważniejszych problemów skórnych, w tym nowotworów. Jeśli opiekunka osoby starszej ma jakiekolwiek wątpliwości co do charakteru zmian skórnych podopiecznego powinna doradzić mu konsultację z dermatologiem.
Zmiany skórne u seniora – co powinno budzić niepokój?
Opiekując się osobą starszą warto poznać charakterystykę najczęściej spotykanych u seniorów chorób skórnych. Wczesne rozpoznanie objawów takiej choroby pozwoli na szybkie rozpoczęcie leczenia i odpowiednią pielęgnację.
Grzybica
Jedną z najczęstszych chorób skóry u osób starszych jest grzybica, schorzenie wywoływane przez zakażenie grzybicze. Sygnałem alarmowym dla opiekunki powinno być pojawienie się czerwonej, swędzącej wysypki, szczególnie w miejscach ciepłych i wilgotnych – między palcami stóp, w pachwinach lub na skórze głowy. W zaawansowanym stadium mogą pojawić się ogniska zapalne, brunatne łuski skórne i pęknięcia. Grzybica może dotknąć również paznokcie. Płytka paznokci przybiera wtedy charakterystyczną żółto-brązową barwę. Paznokcie stają się też grubsze i łamliwe. Do leczenia grzybicy zazwyczaj stosuje się antygrzybicze kremy lub maści, a w bardziej zaawansowanych przypadkach leki doustne.
Łuszczyca
Gdy opiekunka osoby starszej zauważy na skórze podopiecznego czerwone, swędzące plamy, pokryte srebrzystymi łuskami może to wskazywać na łuszczycę. Ta przewlekła choroba skóry najczęściej pojawia się na łokciach, kolanach, na skórze głowy pod włosami oraz na dolnej części pleców. Leczenie łuszczycy może obejmować stosowanie maści kortykosteroidowych, preparatów zawierających witaminę D, a w cięższych przypadkach fototerapię lub leki przeciwzapalne.
Łojotokowe zapalenie skóry
Tłuste, żółte łuski, zaczerwienienie skóry, zwłaszcza na twarzy w okolicach nosa, brwi, za uszami, a także na skórze głowy może wskazywać na łojotokowe zapalenie skóry. Schorzenie może być wywołane wzmożoną aktywnością gruczołów łojowych, zaburzeniami pracy układu odpornościowego, ale także nieodpowiednią dietą, higieną osobistą czy zaburzeniami hormonalnymi. W leczeniu łojotokowego zapalenia skóry stosuje się szampony przeciwgrzybicze, maści kortykosteroidowe oraz maści zawierające kwas salicylowy.
Róża
Ostra infekcja bakteryjna zwana różą to groźna choroba zakaźna skóry i tkanki podskórnej wywoływana przez paciorkowce. Jej objawem jest gwałtownie pojawiające się zaczerwienienie skóry, najczęściej na nodze oraz na twarzy, wyraźnie odcinające się od jaśniejszej skóry wokół. W miejscu zaczerwienienia skóra jest błyszcząca. Często pojawia się też obrzęk, ból, a czasami gorączka i ogólne złe samopoczucie. Róża wymaga szybkiej interwencji medycznej i leczenia antybiotykami. Zlekceważona może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie naczyń żylnych, zapalenie naczyń chłonnych, zapalenie kości, słoniowacizna, ropowica czy kłębuszkowe zapalenia nerek.
Odleżyny
Wielu seniorów z powodu różnych schorzeń jest zmuszona przez długi czas leżeć w łóżku lub poruszać się za pomocą wózka inwalidzkiego. Osoby te są szczególnie narażone na odleżyny, czyli uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej wynikające z nacisku na nie. Odleżyny powstają najczęściej w tych miejscach, w których skóra jest wyjątkowo cienka oraz bliska kości, czyli pięty, łokcie, biodra, barki, kość ogonowa, kości krzyżowe czy tylna część głowy. Początkowo pojawia się zaczerwienienie skóry, później obrzęki i widoczne uszkodzenie naskórka, a w dalszej fazie otwarte, wrzodziejące rany i martwica głębszych tkanek. Aby zapobiegać odleżynom opiekunka powinna często zmieniać pozycję podopiecznego, stosować specjalistyczne materace przeciwodleżynowe i dbać o codzienną higienę skóry podopiecznego.
Więcej o odleżynach w naszym artykule: Jak zapobiegać odleżynom u osoby starszej?
Odparzenia
Odparzenia to zmiany skórne wywołane przez długotrwały nacisk i wilgoć, które często występują w okolicach intymnych, pod piersiami lub na innych fałdach skóry. Objawiają się zaczerwienieniem skóry, bólem, a w zaawansowanych przypadkach pęcherzami lub owrzodzeniami. W leczeniu odparzeń ważne jest zapewnienie suchej i czystej skóry, stosowanie specjalnych maści ochronnych oraz częsta zmiana pozycji ciała.
Zaczerwienienia, swędzenie, wysypka
Zaczerwienienie skóry, intensywne swędzenie oraz pojawienie się bąbli lub wysypki mogą być sygnałami alergii kontaktowej lub pokarmowej. W takich przypadkach ważne jest, by szybko zidentyfikować alergen. Może to nowy kosmetyk, nowy płyn do prania lub nowy składnik pokarmowy? Należy go wyeliminować z otoczenia naszego podopiecznego. By złagodzić alergię można zastosować maści z antyhistaminami. Warto też skonsultować się z dermatologiem.
Obserwacja skóry u seniora
Opiekując się osobą starszą powinniśmy zwracać uwagę na wszelkie niepokojące objawy związane ze stanem jej zdrowia. Również obserwacja skóry u seniora powinna być stałym elementem opieki. Najlepiej robić to podczas codziennych czynności pielęgnacyjnych. Opiekunka powinna wtedy sprawdzić, czy żadne niepokojące zmiany nie pojawiają się w miejscach szczególnie narażonych na uszkodzenia, takich jak fałdy skórne, okolice podpiersiowe, pachwinowe, podudzia, skóra głowy pod włosami, a także paznokcie u stóp. Szczególną uwagę należy zwrócić w przypadku osób starszych, które są długotrwale leżące, mają stomię lub cierpią na inne choroby, zwiększające ryzyko problemów skórnych, np. cukrzycę.
Zmiany, które powinny wzbudzić niepokój opiekunki, to m.in. zaczerwienienie, pojawienie się pęcherzy, owrzodzeń, przesuszenie, nadmierne łuszczenie się skóry, a także wszelkie nietypowe przebarwienia lub znamiona, które zmieniają swój kształt, rozmiar czy kolor. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem.
Pielęgnacja skóry u osoby starszej
Skóra w podeszłym wieku wymaga szczególnej troski ze względu na swoją podatność na różne uszkodzenia i choroby. Opiekunka osoby starszej powinna poznać zasady odpowiedniej pielęgnacji, aby zapewnić podopiecznemu jak najlepszą ochronę i komfort.
Podstawowym elementem pielęgnacji skóry jest jej nawilżanie. Skóra osób starszych często staje się sucha i cienka, co sprawia, że łatwiej ulega podrażnieniom i uszkodzeniom. Dlatego codzienne stosowanie nawilżających kremów lub maści jest niezbędne. Wybierając produkt, warto zwrócić uwagę na jego skład. Najlepiej, aby zawierał substancje takie jak gliceryna czy lanolina, które pomagają utrzymać odpowiedni poziom nawilżenia skóry.
Ochrona przed nadmiernym słońcem to kolejne ważne zadanie opiekunki. Promieniowanie UV może przyspieszać proces starzenia się skóry oraz prowadzić do powstawania nowotworów skórnych. Opiekunka powinna więc zadbać o to, aby skóra seniora była zawsze chroniona odpowiednim okryciem, nawet podczas krótkich spacerów. Warto też stosować krem z wysokim filtrem UV.
Kąpiel i mycie seniora wymaga delikatności. Zbyt częste lub agresywne szorowanie skóry może doprowadzić do jej przesuszenia i podrażnień. Do mycia zaleca się używanie specjalistycznych produktów pielęgnacyjnych polecanych dla osób starszych lub delikatnych preparatów przeznaczonych dla dzieci, np. szampon do włosów dla niemowląt czy mydło w płynie. Ze szczególną uwagą należy podejść do pielęgnacji i mycia osób starszych ze stomią czy tych, które mają problem z nietrzymaniem moczu.
Odpowiednia dieta oraz nawodnienie również odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry. Opiekunka powinna zachęcać podopiecznego do picia odpowiedniej ilości wody każdego dnia oraz spożywania produktów bogatych w witaminy C i E. Pierwsza z nich zawarta jest np. w cytrusach, truskawkach, pomidorach, papryce, ziemniakach czy kapuście. Zapobiega zmniejszaniu ilości kolagenu w strukturze skóry aktywnie go stymulując. Witaminę E znajdziemy np. w tłustych rybach, oliwie z oliwek, pestkach i orzechach. Chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.
Dolegliwości skórnych u osób starszych nie należy lekceważyć. Nawet te najmniejsze mogą być objawem poważnych chorób. Prawidłowa pielęgnacja i codzienna obserwacja może nie tylko zapobiec wielu problemom zdrowotnym, ale też wpłynąć na poprawę komfortu życia i samopoczucia osób starszych.
Photo: © chika milan – stock.adobe.com