Organizm człowieka prawie w 70% składa się z wody. Bez niej nasze tkanki i narządy nie byłyby w stanie prawidłowo funkcjonować. Dlatego odwodnienie stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Szczególnie niebezpieczne jest odwodnienie u osób starszych. Opiekując się seniorem trzeba poznać główne czynniki, które mają na to wpływ. A także dowiedzieć się, jakie są objawy odwodnienia, jak zachęcić seniora do picia wody i co można zrobić, gdy starsza osoba nie chce pić.

 

Czym jest odwodnienie?

Odwodnienie to stan chorobowy, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania.

Wraz z ubytkiem wody wypłukiwane są elektrolity. To głównie jony sodu, potasu, wapnia, magnezu oraz jony chlorkowe i fosforanowe. Znajdują się w płynach naszego ciała – krwi, osoczu i płynach tkankowych. Wpływają na pracę serca, mózgu, mięśni i innych organów. Utrzymują też napięcie w błonach komórkowych, co umożliwia przekazywanie impulsów nerwowych.

Zachwianie równowagi wodno-elektrolitowej może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia, zwłaszcza u małych dzieci, osób starszych i chorych.

 

Dlaczego osoby starsze są bardziej narażone na odwodnienie?

Odwodnienie jest problemem, który może dotknąć każdego z nas, bez względu na wiek. Jednak osoby starsze są na nie narażone w szczególny sposób. Wraz ze starzeniem się organizmu naturalne mechanizmy regulujące równowagę wodną ulegają zmianom, co sprawia, że ryzyko odwodnienia rośnie.

Wymieńmy główne czynniki, które mają na to wpływ.

Zaburzone odczucie pragnienia

Wraz z wiekiem mechanizmy w mózgu, które powiadamiają nas o potrzebie nawodnienia stają się mniej skuteczne. W jamie ustnej, gardle, przełyku czy żołądku zmniejsza się wrażliwość nerwów obwodowych, które przekazują informacje do mózgu o objętości przyjętych płynów. Dochodzą do tego zmiany hormonalne. Podwzgórze wytwarza mniej wazopresyny, hormonu, który jest kluczowy w regulacji płynów ustrojowych. W efekcie osoba starsza przyjmuje mniej płynów niż jej organizm naprawdę potrzebuje.

Upośledzenie czynności nerek

W starszym wieku zmniejsza się zdolność nerek do koncentrowania moczu i zachowywania płynów w organizmie. Organizm traci więcej wody, która powinna być rekompensowana przez większe spożycie płynów.

Choroby seniorów

Osoby starsze często mają różnego rodzaju schorzenia, które zwiększają ryzyko odwodnienia. Choroba Parkinsona może powodować trudności w przełykaniu, co znacznie obniży chęci naszego podopiecznego na przyjmowanie wody i pokarmów. Otępienie w chorobie Alzheimera może sprawiać, że osoba starsza będzie zapominać o nawyku picia wody. Jeśli senior ma problem z nietrzymaniem moczu, albo też trudności w poruszaniu się i dojściu do łazienki może świadomie ograniczać przyjmowanie płynów. Z kolei u osób cierpiących na cukrzycę typu 2 mogą występować przewlekłe biegunki, sprzyjające niestety odwodnieniu.

Przyjmowane leki

Ryzyko odwodnienia mogą zwiększać leki powszechnie przepisywane starszym osobom. Szczególnie niebezpieczne są preparaty moczopędne stosowane u chorych cierpiących np. na nadciśnienie tętnicze. Wiele farmaceutyków obniża stężenie sodu, przez co zaburza gospodarkę elektrolitową i odczuwanie pragnienia. Wraz z wiekiem również prawidłowe wchłanianie leków jest coraz większym wyzwaniem dla narządów. Często występują niepożądane skutki, takie jak biegunki, nudności, które dodatkowo potrafią zachwiać równowagę wodno-elektrolitową organizmu.

Odwodnienie u osób starszych może być spowodowane również przez inne czynniki – przebyte w ostatnim czasie biegunki, wymioty czy intensywne pocenie się w wyniku gorączki, dużego wysiłku fizycznego lub podwyższonej temperatury otoczenia.

 

Odwodnienie u osób starszych – objawy i skutki

Odwodnienie u osób starszych może być trudne do rozpoznania. Często objawy nie są jednoznaczne i mogą być mylone z objawami innych dolegliwości lub naturalnym procesem starzenia się. Na co więc opiekunka osoby starszej powinna zwrócić uwagę?

Wczesne objawy odwodnienia organizmu u osób starszych to:

• zmęczenie, osłabienie, senność,
• bóle i zawroty głowy,
• suche i spierzchnięte wargi,
• suchość śluzówek jamy ustnej i języka,
• rzadsze oddawanie moczu,
• mocz o ciemnym zabarwieniu,
• zmniejszenie elastyczności skóry, tzw. skóra plastelinowata, jeśli delikatnie ją ścisnąć, może nie wrócić od razu do swojego normalnego stanu,
• brak potu w czasie upałów.

Objawy te mogą występować pojedynczo lub razem, w zależności od stopnia odwodnienia.

W przypadku silnego odwodnienia mogą pojawić się poważniejsze symptomy, takie jak:

• przyspieszone bicie serca,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• skurcze i bóle mięśni,
• drgawki,
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• zaburzenia świadomości i mowy,
• zaburzenia związane z iluzją wzrokową, słuchową i dotykową,
• utrata przytomności.

Długotrwały stan odwodnienia u osób starszych może prowadzić do ostrych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Odwodnienie jest szczególnie niebezpieczne dla osób, które przyjmują leki. Gdy w ich sytuacji dochodzi do niedoboru wody, zwiększa się stężenie leków w organizmie. Może doprowadzić to do zapaści lub innego rodzaju powikłań.

Gdy ubytek wody w organizmie osoby starszej osiągnie powyżej 15% masy ciała, może nastąpić zgon.

Do zadań opiekunki osoby starszej należy więc dopilnowanie, by nie dopuścić do odwodnienia u swojego podopiecznego. Jak to zrobić?

 

Odwodnienie u osób starszych – jak mu zapobiegać ?

Opiekunka osoby starszej powinna zadbać o to, by jej podopieczny spożywał odpowiednią ilość płynów każdego dnia. To główny sposób zapobiegania odwodnieniu.

Ile osoba starsza powinna pić?

Ogólnie zaleca się, aby osoba starsza spożywała dziennie około 1,5 do 2,5 litra płynów, chociaż dokładna ilość może zależeć od wielu czynników, takich jak stan zdrowia, aktywność fizyczna i pora roku. Wiosną lub latem, przy wysokich temperaturach, senior powinien spożywać więcej płynów – minimum 2,5 do 4 litrów.

Trzeba pamiętać, by ta ilość podawana była w formie małych porcji pitych regularnie w ciągu całego dnia, zamiast jednorazowo w dużych ilościach. Najlepiej podawać podopiecznemu szklankę wody czy innego napoju co godzinę.

Co osoba starsza powinna pić?

Najlepsza jest niegazowana woda mineralna. Można dodawać do niej plasterki owoców lub warzyw, na przykład cytryny, ogórka czy pomarańczy. Dobrym wyborem są herbatki i napary ziołowe, np. z mięty czy szałwii. Podczas upałów warto też sięgać po świeżo wyciskane, rozrzedzone wodą soki owocowe lub warzywne czy słaby kompot. W aptekach dostępne są także preparaty z elektrolitami przeznaczone dla osób starszych.

Czego senior nie powinien pić?

Warto pamiętać, że nie wszystkie napoje są równie dobre dla nawodnienia.

Na pewno powinniśmy wykluczyć z diety seniora napoje alkoholowe, ograniczyć napoje zawierające kofeinę i teinę, takie jak mocna kawa i mocna, czarna herbata. Picie ich nie tylko nie nawodni organizmu, ale przyniesie wręcz odwrotny skutek. Może działać moczopędnie i prowadzić do zaburzenie równowagi elektrolitowej.

Unikajmy też napojów gazowanych. Pochodzący z nich dwutlenek węgla, poprzez drażnienie zakończeń nerwowych w ścianie żołądka, hamuje uczucie pragnienia.

Dieta bogata w wodę

Pamiętajmy, że wodę dostarczamy organizmowi również z pożywieniem.

Aby podnieść poziom nawodnienia osoby starszej lekarze i dietetycy zalecają spożywanie owoców i warzyw, które zawierają duże ilości wody oraz cenne witaminy i mikroelementy. Wśród owoców są to jabłka, śliwki, morele, czereśnie, brzoskwinie, arbuz, melon, mango, truskawki, winogrona, pomarańcze, grejpfruty. Z warzyw – pomidory, ogórki, cukinia, a także różne odmiany sałaty.

Większa ilość warzyw i owoców powinna znaleźć się w menu seniora zwłaszcza w upalne dni. Pozwala to w wygodny sposób uzupełniać zwiększone zapotrzebowanie na płyny, nie przymuszając do picia ogromnych ilości wody.

Doskonałym źródłem płynów są też zupy i buliony.

 

Jak zachęcać seniora, by dbał o nawodnienie?

Często zdarza się, że osoby w starszym wieku w mniejszym stopniu odczuwają pragnienie. Opiekun lub opiekunka powinni często przypominać podopiecznemu o konieczności przyjmowania płynów i dodatkowo do tego zachęcać.

Senior powinien pić małe porcje w regularnych odstępach czasu, a nie czekać na odczucie pragnienia. Niech ulubione napoje będą w łatwo dostępnym miejscu, pod ręką i na widoku, umieszczone w małych butelkach lub kubkach. Osoba starsza chętniej będzie po nie sięgać i łatwiej wypracuje zdrowy nawyk częstego picia. Można skorzystać też z dostępnych na rynku butelek z podziałką. Znajdują się na nich praktyczne podziałki z czasem, przypominające o wypiciu płynów o określonych godzinach.

Do częstszego picia może zachęcić atrakcyjne podanie płynów, na przykład przy użyciu kolorowych kubków lub słomek. Podobnie jak wybieranie tego napoju, który najbardziej smakuje naszemu podopiecznemu.

Gdy starsza osoba nie chce pić dobrym pomysłem jest też stworzenie wspólnego nawyku picia wody. Na przykład o określonych porach dnia, wspólnie spędzając czas, wypijmy razem szklankę wody lub kompotu. Dbając o nawodnienie seniora dbamy tym samym o swoje.
Szczególną uwagę na nawodnienie seniora powinniśmy zwracać podczas biegunki, gorączki czy wymiotów, a także podczas upałów. Jeśli w gorące dni wybieramy się z naszym podopiecznym na spacer koniecznie weźmy wodę.

 

Obowiązkiem opiekunki jest dokładne obserwowanie zachowania swojego podopiecznego, aby jak najszybciej rozpoznać wczesne objawy odwodnienia. Gdyby doszło do skrajnego odwodnienia należy niezwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.

 

Photo: © Africa Studio – stock.adobe.com