Osoby starsze mierzą się na co dzień z wieloma dolegliwościami. Jedną z nich są obrzęki nóg, które mogą bardzo utrudnić codzienne funkcjonowanie. Na opuchniętą nogę trudniej założyć obuwie, trudniej jest chodzić, może to nawet sprawiać ból. Obrzęk nóg u osoby starszej nie powinien być lekceważony, bo może być objawem poważnych chorób.

Opiekując się osobą starszą powinniśmy wiedzieć, czym dokładnie jest obrzęk i jakie są główne przyczyny opuchlizny i obrzęków nóg u seniorów. Warto też poznać domowe sposoby, które mogą pomóc naszemu podopiecznemu w łagodzeniu objawów tej dolegliwości.

 

Czym jest obrzęk?

Obrzęk to nagromadzenie nadmiernych ilości płynu tkankowego w przestrzeni międzykomórkowej organizmu.

Płyn tkankowy stanowi element krwi i limfy. Prawidłowo działające naczynia krwionośne i limfatyczne przepuszczają płyn równomiernie z naczyń do tkanek i z tkanek do naczyń. W ten sposób tlen i substancje odżywcze są rozprowadzane z krwi do komórek, a produkty przemiany materii i dwutlenek węgla są wchłaniane z powrotem.

Proces ten na skutek wielu chorób, a także starzenia się organizmu, może zostać zaburzony. Wtedy zbyt duża ilość płynu będzie przesiąkać z naczyń i gromadzić się poza nimi: w przestrzeniach międzykomórkowych tkanki podskórnej oraz w przestrzeniach międzykomórkowych mięśni. W ten sposób powstaje obrzęk, potocznie zwany opuchlizną.

Obrzęk może dotyczyć różnych części ciała, choć najczęściej obserwuje się go w dolnych kończynach: na kostkach, podudziach i stopach.

 

Obrzęk nóg u starszej osoby – objawy

Osoby starsze bardzo często skarżą się na opuchnięte nogi. Ubrania czy skarpetki nagle stają się zbyt ciasne. Na spuchniętych kostkach możemy zauważyć, że skóra jest naciągnięta i błyszcząca. Gdy spróbujemy ją ucisnąć wgniecenie utrzyma się dłużej.

Jeśli nasz podopieczny cierpi na obrzęki nóg mogą im towarzyszyć dodatkowe objawy, takie jak:

• uczucie ciężkich nóg, które często utrudnia chodzenie,
• zespół niespokojnych nóg,
• pajączki na nogach, czyli poszerzone drobne żyły powierzchowne,
• bolesne skurcze mięśni łydek, szczególnie dotkliwe w nocy,
• ból lub uczucie dyskomfortu podczas chodzenia,
• stwardniała skóra – obrzmienie tkanek może sprawić, że skóra traci swoją naturalną elastyczność i staje się twardsza w dotyku,
• bladość lub sinienie skóry – zmieniony kolor skóry jest wynikiem problemów z krążeniem w obrzękniętym obszarze.

 

Obrzęk nóg u seniora – najczęstsze przyczyny

Obrzęk nóg u osoby starszej sam w sobie nie jest chorobą, ale objawem bardzo wielu różnych schorzeń.

Poniżej przedstawiamy najczęstsze przyczyny obrzęku nóg u seniorów.

Przewlekła niewydolność żył

Wiele osób powyżej 60 roku życia zmaga się z przewlekłą niewydolnością żylną kończyn dolnych. Żyły oraz ich zastawki stają się wraz z wiekiem osłabione i dochodzi do zastojów krwi w nogach. Nieprawidłowo przepływająca krew w żyłach powoduje powstawanie obrzęków nóg. Schorzenie znacznie częściej dotyczy kobiet. Do innych jego objawów można zaliczyć silne skurcze łydek występujące głównie w nocy, uczucie ciężkości i ból nóg, popękane naczynka i żylaki, czyli poszerzenie i skręcenie żył.

Zakrzepica żył głębokich

Zakrzepica żył lub zakrzep żył głębokich to choroba, z którą bardzo często zmagają się osoby powyżej 60 roku życia. W żyłach, głównie w obrębie ud, podudzi, a także bioder tworzą się skrzepy, które utrudniają przepływ krwi. Jednym z objawów zakrzepicy żył jest puchnięcie nóg u osoby starszej. Pojawiają się też inne dolegliwości: gwałtowny i intensywny skurcz mięśni, silny ból kończyny, tkliwość skóry, zaczerwienienie kończyny czy gorączka.

Niewydolność serca

Choroby serca, takie jak nieleczone nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatie, wady zastawek, przebyty zawał serca mogą prowadzić do zastoju krwi w żyle głównej. Dochodzi wtedy do podwyższonego ciśnienia w żyłach i powstawania przesięków płynu powodujących obrzęki, głównie nóg.

Zaburzenia procesów metabolicznych

Organizm, który się starzeje jest coraz słabszy. Dochodzi do spowolnienia procesów metabolicznych oraz nieprawidłowości w syntezie i stężeniu białek oraz elektrolitów w organizmie. Pojawia się niedobór potasu, magnezu, sodu lub wapnia. Pierwiastki te są odpowiedzialne za utrzymanie równowagi płynów w organizmie. Ich brak może powodować obrzęki i opuchlizny.

Reumatyzm

Osoby starsze są szczególnie narażone na tę chorobę. Reumatyzm powoduje przewlekłe zapalenie stawów. Wokół stawów gromadzi się zbyt duża ilość płynu i pojawia się opuchlizna.

Zastój limfy

Układ limfatyczny odpowiada za odprowadzanie nadmiaru płynu z tkanek. Jego nieprawidłowe działanie i zaburzenia w przepływie limfy prowadzą do obrzęków.

Choroby nerek

U osób starszych, których nerki nie pracują prawidłowo, dochodzi do zaburzeń w wydzielaniu płynów z organizmu. Nadmiar wody gromadzi się wtedy w organizmie i występują obrzęki w obrębie dłoni i stóp.

Cukrzyca

Wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do uszkodzeń naczyń krwionośnych, zaburzenia ich przepuszczalności. Może powodować to zaczerwienienia, opuchlizny kostek i obrzęki nóg.

Przyczynami obrzęków nóg u osób starszych mogą być też:

• nadczynność lub niedoczynność tarczycy,
• choroby układu oddechowego – problemy z oddychaniem, takie jak astma, mogą powodować obrzęk płuc, a także kończyn,
• choroby tkanek miękkich, np. zapalenie stawów, mogą powodować obrzęk stawów,
• nieodpowiednia dieta – zbyt duże ilości soli, niedobór białek i witamin,
• przyjmowane przez seniora leki – opuchlizna może być skutkiem ubocznym zażywania np. leków na cukrzycę, hormonów, steroidów, leków przeciwdepresyjnych czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, czyli np. leków przeciwbólowych,
• stany zapalne – obrzęk jest częstym objawem stanów zapalnych, takich jak zapalenie skóry, zapalenie stawów, zapalenie tkanki łącznej,
• siedzący tryb życia,
• nadwaga,
• przegrzanie organizmu.

Warto dodać, że obrzęk nóg u starszej osoby nie zawsze świadczy o chorobie. Jeśli jest niewielki, występuje w jednym miejscu i obejmuje mały odcinek skóry, mówimy o obrzęku miejscowym. Taka miejscowa opuchlizna może być spowodowana:

• reakcją alergiczną – wtedy zazwyczaj towarzyszy jej wysypka i świąd,
• reakcją zapalną spowodowaną np. przez ukąszenie owada czy oparzenie słoneczne,
• zrostami pooperacyjnymi,
• zwapnieniem kości.

 

Opuchlizna nóg u osób starszych – diagnostyka i leczenie

Obrzęku nóg u osoby starszej nigdy nie można bagatelizować. Jeśli opuchlizna utrzymuje się przez dłuższy czas powinna być zbadana przez lekarza. Opiekunkę osoby starszej powinny szczególnie zaniepokoić sytuacje, gdy:

• obrzękowi u podopiecznego towarzyszy ból,
• w obrębie obrzęku występują zmiany skórne, takie jak wysypka, grudki, stwardnienia podskórne,
• słyszymy odgłosy chrupania w stawach, szczególnie kolanowych.

Aby ustalić przyczynę obrzęków lekarz może zlecić:

• badania laboratoryjne krwi – zwłaszcza oznaczenie poziomu kreatyniny, albumin oraz stężenie D-dimerów, które potwierdzi lub wykluczy np. niewydolność nerek,
• EKG i echo serca – pozwolą wykryć zaburzenia krążenia i niewydolność serca,
• USG doppler tzw. przepływowy – ocenia drożność żył i tętnic.

Po przeprowadzeniu badań lekarz będzie w stanie ocenić, jaka jest przyczyna puchnięcia nóg i ustali plan leczenia. Nasz podopieczny może przyjmować leki moczopędne, które pozwalają pozbyć się nadmiaru wody z organizmu, preparaty, które uszczelniają i zwiększają napięcie naczyń krwionośnych lub np. leki przeciwkrzepliwe, które wspierają przepływ krwi i limfy. Opiekunka powinna zadbać, by osoba starsza przyjmowała je zgodnie z zaleceniem lekarza.

Formą leczenia może być też kompresjoterapia, metoda polegająca na stosowaniu odpowiedniego, kontrolowanego ucisku. Opuchniętą nogę owija się kilkukrotnie elastycznym bandażem, co skutkuje uciskiem na tkanki i pomaga usuwać zastoje limfy. Do kompresjoterapii można wykorzystać również specjalistyczne rajstopy, pończochy lub podkolanówki uciskowe.

 

Obrzęki nóg u starszej osoby – profilaktyka i domowe sposoby radzenia sobie z nimi

Istnieje wiele domowych sposobów, które mogą zapobiegać powstawaniu obrzęków u osób starszych lub łagodzić ich objawy i wspomagać leczenie. Opiekując się osobą starszą warto te zdrowe nawyki wprowadzić do codziennej rutyny.

Ruch i aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości naszego podopiecznego odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu oraz łagodzeniu obrzęków nóg. Ćwiczenia stymulują krążenie krwi pomagając w efektywniejszym przemieszczaniu się płynów w organizmie i redukując zastoje. Gdy mięśnie nóg kurczą się podczas aktywności fizycznej pomagają „wypychać” nadmiar płynów z przestrzeni międzykomórkowych z powrotem do krwiobiegu. Chodzenie, pływanie czy jazda na rowerze są szczególnie korzystne, ponieważ angażują mięśnie łydek, które działają jak „pompy” wspomagające krążenie krwi.

Codzienna aktywność fizyczna pomaga też utrzymać prawidłową masę ciała, co jest ważne, ponieważ nadwaga może zwiększać ryzyko obrzęków nóg poprzez wywieranie dodatkowego nacisku na żyły. Ćwiczenia sprzyjają też ogólnemu zdrowiu sercowo-naczyniowemu, co ma bezpośredni wpływ na zdolność organizmu do prawidłowego zarządzania płynami.

Opiekując się seniorem pamiętajmy więc choćby o kilkunastominutowym spacerze. Zadbajmy też o to, by senior choć raz na godzinę wstał, poruszał nogami i rękami.

Dowiedz się więcej: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

Podnoszenie nóg

Podnoszenie nóg jest prostą, lecz skuteczną metodą na zapobieganie i łagodzenie obrzęków dolnych kończyn. Opiekunka osoby starszej powinna pomóc podopiecznemu podnosić nogi powyżej poziomu serca przez pół godziny co najmniej trzy razy dziennie w piętnastominutowych odstępach. Uniesienie nóg ułatwia odpływ zastanej krwi i płynów tkankowych z powrotem do serca.

Gdy senior siedzi nogi powinien opierać o podnóżek lub stołek, tak, by były choć częściowo podniesione. Choć nie daje to takiego efektu jak pełne uniesienie nóg, jest to znacznie lepsza opcja, niż pozostawianie nóg w pozycji pionowej przez długi czas, zwłaszcza gdy obrzęk jest już obecny.

Dieta na opuchnięte nogi

Zmiana diety seniora może zmniejszyć prawdopodobieństwo obrzęku nóg. By tak się stało, należy z niej wyeliminować:

• produkty z dużą zawartością soli – sól zatrzymuje wodę w organizmie,
• cukier,
• ostre przyprawy.

W diecie seniora powinny się za to znaleźć:

• produkty bogate w białko – odpowiada ono za wiązanie wody, znajdziemy go w nabiale, roślinach strączkowych oraz chudym mięsie,
• produkty zawierające potas – pierwiastek ten w dużych ilościach znajduje się m.in w ziemniakach, pomidorach, kiwi, bananach, suszonych morelach oraz zielonych warzywach liściastych,
• pokarmy bogate w magnez – orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, produkty pełnoziarniste i zielone warzywa liściaste,
• pokarmy z dużą zawartością krzemu (skrzyp, pokrzywa, skórki owoców, czosnek) oraz rutyny (owoce cytrusowe, cebula, marchew) – wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne, zapobiegając obrzękom i pękaniu naczyń włosowatych; działają również przeciwzakrzepowo, hamując zlepianie się płytek krwi,
• produkty działające moczopędnie – natka pietruszki, mniszek lekarski, imbir i żurawina.

Po konsultacji z lekarzem można też wprowadzić dodatkową suplementację ważnych witamin i minerałów, w szczególności witaminy z grupy B, witaminę C, witaminę A oraz witaminę D.

Nawodnienie organizmu seniora

Występowanie obrzęków nie oznacza, że w organizmie jest już za dużo wody i nie należy dodatkowo go nawadniać. Wprost przeciwnie – jeśli nasz podopieczny będzie za mało pił jego organizm będzie gromadził jeszcze więcej wody, by zabezpieczyć się przed jej utratą. Dlatego bardzo ważne jest podawanie seniorowi odpowiedniej ilości płynów.

Ogólnie zaleca się, aby osoba starsza spożywała dziennie około 1,5 do 2,5 litra płynów, chociaż dokładna ilość może zależeć od wielu czynników, takich jak stan zdrowia, aktywność fizyczna i pora roku. Wiosną lub latem, przy wysokich temperaturach, senior powinien spożywać więcej płynów – minimum 2,5 do 4 litrów. Najlepiej sprawdzi się woda mineralna oraz ziołowe napary.

Więcej o tym, co osoba starsza powinna pić, a czego unikać przeczytasz w naszym artykule Odwodnienie u osób starszych – jak sobie z nim radzić?

Odzież, która przeciwdziała obrzękom

Nieodpowiednio dobrana odzież, np. zbyt uciskające skarpetki i za ciasne obuwie, mogą być jednym z czynników powodujących obrzęki nóg u seniorów. Ubrania i bielizna powinny być trochę luźniejsze lub dopasowane, ale nie za ciasne. Ulgę w obrzękach może przynieść noszenie specjalnych uciskowych pończoch i skarpet kompresyjnych, które delikatnie uciskają nogi i poprawiają przez to krążenie krwi.

Przeczytaj też: Ubieranie seniora – o czym trzeba pamiętać.

 

Obrzęki i opuchlizna nóg mogą być dla seniora nie tylko źródłem dyskomfortu, ale również sygnałem innych, poważniejszych schorzeń. Dlatego opiekunka osoby starszej powinna stale monitorować stan zdrowia swojego podopiecznego. W przypadku długotrwałego utrzymywania się obrzęków należy koniecznie zgłosić się do lekarza specjalisty, który sprawdzi stan zdrowia seniora oraz w razie potrzeby zaleci odpowiednią terapię.

 

Photo: © PORNCHAI SODA – stock.adobe.com