Opieka nad seniorem wiąże się z wieloma wyzwaniami. Wymaga wiedzy o schorzeniach i dolegliwościach podeszłego wieku a także dużej dozy cierpliwości i empatii. Bardzo ważne jest też nawiązanie dobrej relacji z podopiecznym. Relacji opartej na zaufaniu, tak, by senior czuł się zrozumiany i otoczony troską. Nie zawsze jest to proste. Zdarza się, że osoba starsza nie chce z nami współpracować. Pojawiają się trudne zachowania, które mogą być uciążliwe dla opiekunów czy innych domowników.

Z jakimi trudnymi zachowaniami osób starszych może spotkać się opiekunka? Jakie są ich przyczyny i jak sobie w takich sytuacjach radzić?

 

Trudne zachowania u osób starszych

Starzenie się i zmaganie z chorobami może przebiegać różnie u różnych osób. Zachowania uznawane u podopiecznych za „trudne” mogą mieć też różny charakter.

Czasem jest to wyraźny brak zainteresowania nawiązaniem jakiejkolwiek pozytywnej relacji z opiekunką, unikanie kontaktu wzrokowego czy krótkie, zdawkowe odpowiedzi. Senior może być też zamknięty w sobie, apatyczny, wycofany albo wręcz przeciwnie – drażliwy, złośliwy, uszczypliwy, nadmiernie aktywny, wykazujący objawy lęku.

Często pojawia się oporność – niechęć do współpracy z opiekunką i przyjęcia pomocy w codziennych czynnościach, niechęć do brania leków czy do jedzenia. O tym ostatnim problemie przeczytasz więcej we wpisie: Brak apetytu u seniora – jak sobie z tym radzić?

Najtrudniejsze zachowania seniora to te związane z agresją. Osoba starsza może używać agresji werbalnej kierując do opiekunki wyzwiska, groźby, rozkazy. W skrajnych przypadkach trudne zachowanie może osiągnąć poziom agresji fizycznej. Podopieczny może popychać, szarpać, uderzać pięściami lub kopać osobę, która się nim opiekuje. Czasem też rzucać w jej kierunku różnego rodzaju przedmiotami. Więcej na ten temat przeczytasz we wpisie: Agresja u seniora.

Wszystkie te trudne zachowania są wyraźnym sygnałem, że senior boryka się z jakimiś problemami. Nie zawsze są one łatwe do zidentyfikowania przez opiekuna.

 

Trudny senior – jakie są przyczyny takiego zachowania?

Trudne zachowania osoby starszej mogą mieć podłoże fizjologiczne, psychiczne ale także społeczne. Poniżej przedstawiamy najważniejsze przyczyny takich zachowań.

Dolegliwości wywołujące długotrwały ból fizyczny

Wiele chorób u osób starszych wywołuje długotrwały ból. Zwyrodnienie stawów, rwa kulszowa, choroby reumatoidalne, choroby onkologiczne, neuropatia to tylko kilka przykładów. Ból i frustracja wynikająca z ciągłego dyskomfortu powodują, że osoba starsza może być nadmiernie drażliwa, a nawet agresywna. Skupiając się na swoim bólu unika rozmów czy interakcji z opiekunką, traci zainteresowanie czytaniem, oglądaniem telewizji czy jakimkolwiek hobby, nie podejmuje aktywności fizycznej. Jeśli ból towarzyszy osobie starszej przy chodzeniu trudno ją namówić nawet na krótki spacer. Obawa przed kolejnymi epizodami bólu może prowadzić też do narastającego niepokoju, bezsilności i lęku, a nawet depresji.

Demencja starcza

Demencja starcza i choroby otępienne prowadzą do wielu zmian w zachowaniu osób starszych. Wprowadzają niepewność i frustrację w ich codzienne życie.
Osoby cierpiące na te schorzenia często zmagają się z utratą pamięci, pogarszającą się zdolnością rozumowania czy też zaburzeniami orientacji w czasie i przestrzeni. Nie rozpoznają swoich bliskich, zapominają lub mylą wspomnienia z przeszłości. Wszystko to bywa przyczyną głębokiej frustracji, stresu, lęku, a te z kolei mogą prowadzić do bardziej agresywnych reakcji.

Wśród innych trudnych zachowań, które mogą towarzyszyć demencji, jest paranoja. Osoby dotknięte chorobą otępienną mogą niesłusznie oskarżać bliskich o różnego rodzaju krzywdy, od kradzieży, podsłuchiwania, po zdrady czy spiski. Mogą się też pojawiać u nich halucynacje. Senior widzi, słyszy lub wierzy w rzeczy, które nie mają podstaw w rzeczywistości. Takie fałszywe przekonania mogą prowadzić do konfliktów, nieufności i izolacji od rodziny i opiekunów.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera jest postępującym zaburzeniem neurodegeneracyjnym, które wpływa głównie na funkcje poznawcze seniora. Jednym z pierwszych i najbardziej widocznych objawów tej choroby są problemy z pamięcią, które z czasem prowadzą do głębszych trudności w codziennym funkcjonowaniu. W początkowych fazach choroby osoby starsze mogą wyrażać swoje frustracje i niezrozumienie poprzez złośliwe i nieprzyjemne komentarze, a nawet agresywne wyzwiska w kierunku opiekunów.

Częstą reakcją na uczucie zagubienia, bezsilności i dezorientacji, które towarzyszą chorobie Alzheimera jest agresja. Gdy senior nie jest w stanie przypomnieć sobie imion bliskich, nie może odnaleźć przedmiotów codziennego użytku lub traci orientację w miejscu, w którym przebywa, frustracja rośnie. Niechęć do przyznania się do trudności oraz niezrozumienie, skąd one się biorą, prowadzi do rozdrażnienia, zniecierpliwienia i wybuchów gniewu.

Depresja

Wśród najbardziej charakterystycznych objawów depresji są apatia, utrata zainteresowania życiem, brak motywacji do wykonywania codziennych czynności oraz wycofanie się z kontaktów społecznych. Senior zamyka się w sobie, unika rozmów i interakcji z bliskimi, co dodatkowo pogłębia jego poczucie osamotnienia. Często ma trudności z koncentracją, co może prowadzić do zapominania o ważnych terminach, przyjmowaniu leków czy wykonaniu prostych czynności dnia codziennego.

Depresja może też prowadzić do nasilonej drażliwości, uczucia stałego zmęczenia, problemów ze snem i zmian w apetycie. Osoby starsze mogą stać się bardziej płaczliwe, wyrażać pesymistyczne myśli czy nawet myśleć o samobójstwie.

Pogarszający się wzrok i słuch

Procesowi starzenia się może towarzyszyć pogarszający się wzrok i słuch. Wpływa to na codzienne funkcjonowanie seniora i może prowadzić do wielu trudnych zachowań. Osoby ze słabnącym wzrokiem mają trudności z rozpoznawaniem osób, czytaniem, oglądaniem telewizji czy poruszaniem się w nieznanych miejscach. To z kolei może prowadzić do niepewności, lęku przed samodzielnym poruszaniem się i złości z powodu rosnącej zależności od innych.

Podobnie pogarszający się słuch może być powodem frustracji i nieporozumień w komunikacji z otoczeniem. Osoby starsze zaczynają unikać społecznych interakcji z obawy przed niezrozumieniem rozmówcy lub byciem źle zrozumianym. Często reagują drażliwością lub zniecierpliwieniem, kiedy muszą prosić o powtórzenie wypowiedzi. Poczucie izolacji, wynikające z trudności w komunikacji, często prowadzi do wycofania się z życia społecznego, a w konsekwencji do poczucia samotności i apatii.

Przeczytaj też: Niedosłyszący senior – jak zapewnić mu skuteczną opiekę?, Opieka nad seniorem słabowidzącym.

Utrata samodzielności

Utrata samodzielności to jeden z najtrudniejszych aspektów starzenia się, prowadzący często do pojawienia się trudnych zachowań u seniora.

Długotrwałe leżenie w łóżku, niemożność samodzielnego wykonywania codziennych czynności higienicznych, zależność od pomocy opiekuna mogą wzbudzać u osoby starszej poczucie frustracji, bezradności i upokorzenia. Wielu seniorów przez większość życia przyzwyczajonych do samodzielnego funkcjonowania odczuwa głęboką pustkę i smutek, kiedy muszą polegać na pomocy innych. Czują się przytłoczeni swoją sytuacją, co przejawia się w postaci drażliwości, niecierpliwości, a nawet depresji. U niektórych zmiany te rodzą bunt, gniew i niezgodę na rzeczywistość.

Dodatkowo, zależność od opiekuna czy innych członków rodziny może prowadzić do poczucia utraty godności. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy senior nie jest w stanie sam wykonać prostych czynności, takich jak mycie czy ubieranie się. Prowadzi to do lęku przed byciem postrzeganym jako obciążenie dla innych oraz uczucia wstydu i zakłopotania. Niektórzy seniorzy mogą reagować na te zmiany agresją, zarówno słowną, jak i fizyczną. Jest to ich sposób na radzenie sobie z uczuciem frustracji. Inni mogą się wycofać i unikać interakcji, aby ukryć swoją bezradność.

Przyjmowanie leków

Leki, zwłaszcza te przyjmowane regularnie lub w większych dawkach, mogą powodować zmiany w zachowaniu i nastroju seniora.

Leki wpływające na układ nerwowy mogą prowadzić do zwiększonego niepokoju, nadmiernej aktywności, a nawet agresji. Inne mogą wywoływać halucynacje lub urojenia, co prowadzi do zaburzeń percepcji i może być dla seniora, jak i dla opiekuna, wyjątkowo trudne do zrozumienia.

U wielu osób starszych nieprzyjemne skutki uboczne leków powodują zdecydowaną niechęć do przyjmowania kolejnych dawek. Opiekun musi w takich sytuacjach wykazać się wyjątkową cierpliwością, aby za każdym razem przekonywać seniora, że musi on leki przyjmować regularnie. Dowiedz się więcej na ten temat: Kiedy senior nie chce przyjmować leków.

Izolacja społeczna

Długotrwała izolacja społeczna seniora z powodu choroby może prowadzić do wielu trudnych zachowań. Przymusowe przebywanie w domu i rezygnacja z wcześniej ulubionych aktywności może wywoływać smutek, frustrację i gniew. Seniorzy mogą stać się drażliwi, apatyczni lub wykazywać objawy depresji. Brak regularnego kontaktu ze znajomymi i uczestniczenia w aktywnościach społecznych prowadzi do poczucia osamotnienia. Może ono się jeszcze pogłębić w przypadku śmierci współmałżonka, innych bliskich osób czy przyjaciół.

Pojawienie się w domu nowej osoby – opiekunki

Pojawienie się w domu seniora nowej, obcej osoby w roli opiekunki często prowadzi do różnych trudnych zachowań. Seniorzy mogą poczuć się zaniepokojeni lub zagrożeni obecnością nieznajomej osoby w ich intymnej przestrzeni. Mogą również odczuwać lęk przed utratą prywatności i samodzielności. Wielu starszym osobom trudno jest zaakceptować fakt, że potrzebują pomocy w codziennych czynnościach, co może prowadzić do uczucia upokorzenia czy wstydu. W rezultacie niektórzy seniorzy mogą stawać się podejrzliwi, drażliwi lub agresywni w stosunku do opiekunki. Zwłaszcza na początku jej obecności w domu, zanim nawiążą z nią bliższy kontakt i zanim pojawi się zaufanie. By tak się stało starajmy się, jeśli to możliwe, nie zmieniać nawyków podopiecznego, który jest przyzwyczajony do pewnych aktywności i ma swoje zwyczaje, które praktykuje od wielu lat. Jeśli to nie jest bezwzględnie potrzebne, nie zmieniajmy też położenia jego ulubionych rzeczy.

Charakter i osobowość

Trudne zachowania u podopiecznego mogą też wynikać po prostu z jego charakteru. Każdy człowiek ma unikalną osobowość, a cechy charakteru kształtowane przez całe życie mogą ujawniać się w późniejszym wieku w sposób bardziej wyrazisty.

Seniorzy o dominującej naturze, uparci lub nieufni mogą wykazywać trudne zachowania niezależnie od innych czynników zdrowotnych czy środowiskowych. Osoby, które przez całe życie były bardzo niezależne, mogą stać się niechętne do przyjmowania pomocy. Z kolei osoby o skłonnościach do pesymizmu mogą skupiać się na negatywnych aspektach starzenia się, wyrażając ciągłe niezadowolenie czy krytykę wobec otoczenia. Seniorzy o silnych przekonaniach czy wartościach mogą być bardziej restrykcyjni w swoich oczekiwaniach i wymagać od innych przestrzegania ich standardów. Wszystkie te cechy charakteru mogą prowadzić do konfliktów i trudności w komunikacji z rodziną czy opiekunami.

 

Jak sobie poradzić z trudnym zachowaniem seniora?

Opiekując się osobą starszą, której zdarzają się trudne zachowania, pamiętajmy, by nie brać do siebie tego, co mówi czy robi podopieczny. Zazwyczaj takie zachowania nie są wymierzone w opiekuna, tylko są efektem bezsilności wobec sytuacji, w jakiej senior się znalazł. Zachowanie więc spokoju, opanowania i tak zwanej zimnej krwi to podstawa. Co jeszcze opiekunka może zrobić, by współpraca z osobą starszą była bezkonfliktowa?

Buduj relacje: staraj się zrozumieć seniora, spędzaj z nim czas, słuchaj

Budowanie bliskiej i zaufanej relacji z podopiecznym jest kluczem do lepszego zrozumienia jego potrzeb i uczuć. Często za trudnym zachowaniem kryją się niewypowiedziane emocje, obawy czy tęsknoty. Dlatego warto spędzać z seniorem jakościowy czas, aktywnie go słuchać i angażować się w rozmowy. W ten sposób możemy dostrzec rzeczy, które są dla niego ważne, zrozumieć przyczyny jego niepokoju czy niezadowolenia. Spędzanie czasu razem, czy to przy wspólnych aktywnościach, czy po prostu w rozmowie przy filiżance herbaty, umożliwia budowanie więzi i wzajemnego zaufania. To nie tylko pomoże lepiej reagować na trudne sytuacje, ale także sprawi, że senior będzie czuł się bardziej zrozumiany i doceniony.

Dostosuj komunikację: mów prostym językiem, bądź cierpliwy, unikaj konfrontacji

W rozmowach z podopiecznym niezbędne jest zachowanie empatii, szacunku i unikanie traktowania go z góry. Mówienie do seniora jak do dziecka może prowokować agresję i frustrację. Istotne jest jasne i krótkie przekazywanie informacji, zachowanie kontaktu wzrokowego oraz cierpliwość. Jeśli senior zaczyna się denerwować, warto wyjaśnić sytuację na bieżąco i upewnić się, że zrozumiał przekaz. W sytuacjach kryzysowych odwróć uwagę seniora, spróbuj zająć jego umysł czymś innym, unikaj wchodzenia w dyskusję. Możesz też przerwać rozmowę i wrócić do niej później, zamiast eskalować konflikt. Czasami, zamiast wyjaśniać słownie, bardziej skuteczne może być pokazanie, jak coś zrobić.

Zmieniaj otoczenie: dostosuj warunki domowe tak, aby były bardziej przyjazne dla seniora

Mieszkanie seniora powinno być bezpieczne, wygodne, dostosowane do jego potrzeb i aktualnej sprawności fizycznej. Usunięcie przeszkód i potencjalnych zagrożeń, takich jak dywany czy ostre kanty mebli, zwiększy bezpieczeństwo osoby starszej. Jasne oświetlenie pomoże jej w orientacji, a umieszczenie rodzinnych zdjęć zapewni komfort emocjonalny. Wprowadzenie uchwytów w strategicznych miejscach, jak łazienka, podniesie wygodę i funkcjonalność przestrzeni. Jeśli senior wykazuje zachowania agresywne usuńmy poza jego zasięg wszystkie przedmioty ostre i tłukące się, którymi mógłby rzucać. Wszystkie te działania ułatwią seniorowi codzienne aktywności. Pozwolą mu być przez dłuższy czas samodzielnym i w ten sposób pomogą zredukować jego frustrację i dezorientację.

Przeczytaj też: Codzienna opieka nad seniorem – pomocne sprzęty i akcesoria.

Wprowadź rutynę w plan dnia

Nagłe zmiany czy nieprzewidziane sytuacje w ciągu dnia mogą wywołać u seniorów poczucie dezorientacji czy lęku, prowadząc do wzmożonej frustracji a nawet agresji. Ustal stały harmonogram dnia, w którym posiłki, ćwiczenia czy momenty odpoczynku będą miały swoją konkretną godzinę. Da to seniorowi poczucie bezpieczeństwa i stabilności. To jeden z najprostszych, ale też najbardziej skutecznych sposobów na unikanie napięć i budowanie atmosfery zaufania i zrozumienia.

Wspieraj aktywność fizyczną i umysłową seniora

Krótkie spacery, regularne ćwiczenia oraz przebywanie na świeżym powietrzu pomagają w rozładowaniu kumulujących się emocji i wprowadzają pozytywne bodźce. Nasz podopieczny będzie lepiej radził sobie z poczuciem frustracji czy izolacji. Włączanie z kolei do codziennej rutyny gier, krzyżówek, łamigłówek, czytania książek czy innych form aktywności umysłowej pozwoli seniorowi odkryć nowe pasje i zainteresowania. Zajęcia takie skupiają uwagę podopiecznego na pozytywnych doznaniach, co przekłada się na lepsze samopoczucie i mniej trudnych zachowań.

Dowiedz się więcej: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych, Jak dbać o pamięć i sprawny umysł seniora?

Dbaj o siebie jako opiekunka

Aby zachować równowagę psychiczną i fizyczną opiekunka osoby starszej powinna zwracać uwagę również na własne potrzeby. Nie tylko chodzi tu o zdrowy sen czy dobrą dietę. Równie ważna jest regularna aktywność fizyczna i spędzanie wolnego czasu na relaksujących i satysfakcjonujących hobby. Jeśli będzie taka potrzeba, powinna też korzystać z profesjonalnego wsparcia psychologicznego czy terapeutycznego. Opiekunka dbająca o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne jest w stanie lepiej odpowiedzieć na potrzeby seniora i skuteczniej radzić sobie z trudnymi sytuacjami.

Skonsultuj się z lekarzem

Gdy trudno nam odkryć przyczynę trudnych zachowań podopiecznego, kiedy stają się one częste i coraz bardziej niepokojące trzeba skonsultować je z lekarzem. Być może potrzebne będą dodatkowe badania i wdrożenie leczenia.

 

Trudne zachowania podopiecznego są dużym wyzwaniem dla opiekunki. Wymagają zwiększonej siły, opanowania i pokładów cierpliwości. Ale jeśli wiemy, skąd takie zachowania się biorą i jaka jest ich przyczyna będzie nam łatwiej znaleźć w takiej sytuacji rozwiązanie.

 

Photo: © Krakenimages.com – stock.adobe.com