Jak opiekować się osobą starszą ze stomią?

Wśród różnych przypadłości, z którymi zmagają się seniorzy są także choroby układu pokarmowego, których efektem jest stomia. Dla wielu opiekunek osoba starsza ze stomią to nowe doświadczenie, które wymaga zdobycia dodatkowej wiedzy i umiejętności. Dobrze jest zrozumieć nie tylko fizyczne, ale i emocjonalne aspekty tej sytuacji.

Dowiedz się, czym jest stomia, jakie są jej rodzaje i w jaki sposób należy sprawować opiekę nad osobą starszą ze stomią.

Co to jest stomia?

Choroby układu pokarmowego wymagają nieraz zastosowania chirurgicznych sposobów leczenia. Jednym z nich jest stomia.

Słowo „stomia” pochodzi z języka greckiego i oznacza „otwór”. Według definicji stomia lub inaczej stoma to utworzone chirurgicznie połączenie między jelitem cienkim, jelitem grubym lub moczowodem a powierzchnią ciała. W dolnej części brzucha – po prawej lub lewej stronie – tworzony jest otwór. Przez niego chirurg wyprowadza fragment jelita. Stomia ma ok. 2-5 mm średnicy i wystaje ponad skórę na kilka-kilkadziesiąt milimetrów. Dzięki temu z organizmu mogą wydostawać się na zewnątrz, omijając naturalne drogi wydalania, niestrawione resztki pokarmowe, gazy, mocz lub kał.

Ze względu na brak zwieracza zamykającego ujście nie ma możliwości kontroli wypróżnień i wydalania gazów. Wydzieliny z ciała gromadzą się w specjalnym plastikowym worku stomijnym, który jest przyczepiony do utworzonego otworu. Może on być jedno- lub dwuczęściowy. Jednoczęściowy worek stomijny składa się z przylepca połączonego na stałe z workiem. Dwuczęściowy posiada dwie połączone ze sobą części – płytkę, którą przyczepia się do skóry oraz doczepiany do niej woreczek.

Kiedy wykonuje się stomię?

Stomię wykonuje się, gdy istnieje potrzeba usunięcia części lub całości jelita grubego, pęcherza moczowego lub odbytnicy. Najczęstszym wskazaniem do wytworzenia stomii jest nowotwór jelita grubego. Inne przyczyny to m.in.:

nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
polipowatość jelita grubego,
niedrożność jelit,
uchyłki jelita cienkiego,
żylaki odbytu,
nowotwory złośliwe układu moczowego.

Rodzaje stomii

Zależnie od tego, w jakiej lokalizacji stomia została wyłoniona wyróżniamy jej trzy rodzaje.

Kolostomia (stomia jelita grubego) – wykonywana w momencie, gdy konieczne jest usunięcie końcowej części jelita grubego. Otwór umieszczony jest po prawej stronie brzucha i pozwala na regularne wydalanie dobrze ukształtowanego stolca.

Ileostomia (stomia jelita cienkiego) – stomia utworzona z końcowej części jelita cienkiego, czyli jelita krętego (ileum), wykonywana po usunięciu jelita grubego i odbytu. Wydalana treść jest bardziej płynna i ma większą objętość, a dodatkowo zawiera enzymy trawienne.

Urostomia – zabieg stomii związany z pęcherzem moczowym. Urostomię wykonuje się, gdy nie jest możliwe wydalanie moczu w sposób naturalny. Zwykle otwór na odpływ moczu znajduje się po prawej stronie brzucha.

W zależności od zaawansowania choroby stomia może być tymczasowa lub stała.

Stomia tymczasowa stosowana jest w lżejszych przypadkach. Odbyt i odbytnica są zachowane i po wyleczeniu nadal pozostaje możliwość odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego.

Stomia stała (permanentna lub definitywna) to zabieg nieodwracalny. Przeprowadza się go wtedy, gdy istnieje potrzeba całkowitego usunięcia odbytu wraz ze zwieraczami. W takim przypadku jest już niemożliwe odbudowanie uszkodzonego układu pokarmowego.

Opieka nad seniorem ze stomią

Opieka nad osobą starszą ze stomią to przede wszystkim dbanie o higienę i regularne wymienianie worka stomijnego. Prawidłowa pielęgnacja i higiena stomii oraz okolicznych tkanek są niezbędne, aby zapobiec infekcjom i innym powikłaniom.

Wymiana worka stomijnego

Worek stomijny należy wymienić nie później niż wtedy, gdy wypełni się do 2/3 swojej objętości. Worek jednoczęściowy zazwyczaj wymienia się codziennie, natomiast worek stomijny dwuczęściowy wymaga wymiany co kilka dni, w zależności od potrzeb.

Wymianę worka stomijnego może wykonywać samodzielnie osoba ze stomią, opiekun medyczny, pielęgniarka lub inna osoba przeszkolona. Nawet, jeśli do twoich obowiązków jako opiekunki to nie należy warto mieć wiedzę na ten temat.

Aby wymienić worek stomijny:

umyj ręce i załóż jałowe rękawiczki,
ułóż podopiecznego na boku lub w innej wygodnej pozycji, np. siedzącej, odsłoń worek stomijny,
zabezpiecz łóżko i bieliznę przed zalaniem, najlepiej za pomocą folii (maty) ochronnej,
ostrożnie i stopniowo odklej stary worek od góry do dołu,
umyj skórę wokół stomii ciepłą wodą, delikatnie osusz ręcznikiem papierowym lub białym papierem toaletowym,
sprawdź, czy na skórze wokół stomii nie pojawiły się obrzęki, wysypka, podrażnienie, pęcherze, zmieniony kolor lub krwawienie – wszelkie zmiany należy skonsultować z lekarzem,
załóż nowy worek od dołu do góry.

Dokładne procedury i standardy wymiany worków stomijnych dostępne są na stronie Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek Stomijnych.

Higiena osoby starszej ze stomią

Worki stomijne są wodoodporne, dlatego senior ze stomią może normalnie korzystać z prysznica lub wanny. Pamiętajmy jednak o kilku ważnych zaleceniach:

nie należy używać w okolicy stomii mocnych mydeł czy szamponów, które mogą podrażnić skórę, zalecane są specjalistyczne produkty bezzapachowe i hipoalergiczne,
skóra wokół stomii może być bardziej wrażliwa, dlatego nie należy jej mocno szorować, tylko delikatnie pocierać, używając miękkiej gąbki lub ściereczki,
jeśli senior chce wziąć kąpiel w wannie sprawdźmy, czy worek stomijny dobrze przylega, aby uniknąć wycieku,
po kąpieli obszar wokół stomii należy dokładnie osuszyć, najlepiej miękkim ręcznikiem bardzo delikatnie wycierając,
po kąpieli opiekunka powinna sprawdzić również stan skóry wokół stomii, aby wykryć ewentualne podrażnienia, zaczerwienienia czy inne problemy; wszystkie niepokojące objawy warto skonsultować z lekarzem.

Dieta dla osób starszych ze stomią

Dieta dla seniora ze stomią powinna być indywidualnie dostosowywana w zależności od rodzaju stomii i ogólnego stanu zdrowia osoby starszej. Istnieją jednak ogólne zalecenia dietetyczne dla stomików, których warto przestrzegać.

Osoba starsza ze stomią powinna przyjmować ok. 4-6 lekkostrawnych posiłków dziennie. Dobrze jest wprowadzić stałe godziny ich podawania. Ostatni posiłek powinien wypaść nie później niż 2-3 godziny przed snem. Regularne jedzenie pomoże nam uniknąć zbyt obfitych posiłków. Opiekunka osoby starszej powinna też zwrócić uwagę, by jej podopieczny jadł powoli, dokładnie gryzł i przeżuwał pokarm.

Posiłki powinny być urozmaicone, ale niektórych produktów lepiej unikać. Są to:

pokarmy indywidualnie nietolerowane, nasilające perystaltykę jelit,
produkty wysoko przetworzone, ciężkostrawne,
potrawy smażone, z dużą zawartością niezdrowych tłuszczów,
alkohol, ostre przyprawy i potrawy, napoje gazowane.

Niektóre produkty spożywcze powodują u konkretnych osób nieprzyjemne dolegliwości, takie jak nadmierna ilość gazów, nieprzyjemny zapach stolca czy jego odmienny kolor. Warto wtedy je stopniowo eliminować i obserwować efekt. Są to:

produkty wzdymające, powodujące gazy – rośliny strączkowe (fasola, groch), kapusta, kalafior, brokuł, gruszki, czereśnie, ananasy, ogórki, cebula, mleko, rzodkiewki, orzechy,
produkty powodujące nieprzyjemny zapach stolca – szparagi, fasola, kapusta, czosnek, cebula, jaja, ryby, ostre sery,
produkty zmieniające kolor stolca – szparagi, buraki, barwniki żywności, truskawki, sos pomidorowy, leki lub suplementy diety zawierające żelazo,
produkty blokujące stomię – skórka jabłka, surowa kapusta, seler, chińskie warzywa, kukurydza, kokos, suszone owoce, grzyby, orzechy, ananasy.

U osób starszych z kolostomią problemem mogą być zaparcia. W tym przypadku należy unikać produktów o działaniu zapierającym, takich jak: dania mączne (kluski, pierogi), jajka na twardo, ziemniaki całe i tłuczone, makarony, gotowane chude mięso, ryż, jabłka, banany, gorzka czekolada, gotowana marchewka. W zamian podawać produkty i dania rozluźniające, takie jak: kefir, maślanka, kompoty z jabłek, gruszek, śliwek, lekkie zupy jarzynowe, otręby, płatki owsiane i pełnoziarniste pieczywo.

Z kolei u osób starszych z ileostomią problemem bywa wydzielanie treści o charakterze zbyt płynnym. Tu, przeciwnie niż w przypadku kolostomii, należy wprowadzać produkty o działaniu zapierającym wymienione powyżej. Natomiast unikać należy: surowych warzyw i owoców, produktów zbożowych z pełnego ziarna, nadmiaru cukru i tłuszczów, kawy, alkoholu. Warto pamiętać, by nie usuwać ich wszystkich naraz, bo wiele z nich jest ogólnie bardzo zdrowych i korzystnych. Należy to robić stopniowo i obserwować reakcje organizmu. Być może unikanie 1-2 produktów wystarczy.

Wśród ogólnych zaleceń przy stomii bardzo ważne jest też przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, ponieważ wpływa to korzystnie na regularną pracę jelit, pozwala unikać zaparć i zaburzeń elektrolitowych. Osoba starsza powinna wypijać około 2-2,5 l na dobę, w zależności od swojej wagi. Najlepiej pić przegotowaną wodę, a także herbaty ziołowe – rumianek, melisę, herbatę goździkową. Należy ograniczać picie kawy i mocnej herbaty, które zatrzymują toksyny w organizmie.

Jeśli nasz podopieczny żyje już dłuższy czas ze stomią, często sam potrafi określić, co może jeść, a co mu szkodzi. Mogą to być bardzo indywidualne objawy i produkty, dlatego jako opiekunka powinniśmy z nim o tym rozmawiać.

Wsparcie emocjonalne i psychologiczne osoby starszej ze stomią

Osoby starsze ze stomią mogą doświadczać wielu obaw i lęków związanych ze swoją sytuacją.

Seniorzy, zwłaszcza ci, którzy całe życie prowadzili aktywny tryb życia, mogą wstydzić się swojego ciała po operacji stomii. Dopada ich lęk, przygnębienie, a nawet depresja. Dla wielu osób może to być też temat tabu. Krępują się o tym rozmawiać, nawet z najbliższymi. Zamykają się w sobie, ponieważ wstydzą się swojej dolegliwości. Izolują się od ludzi, bo obawiają się towarzyskiej wpadki, tego, że inni zauważą np. ich worek stomijny.

Rolą opiekunki, która ma odpowiednią wiedzę, ale także cierpliwość i zrozumienie jest łagodzić obawy seniora. Przekonać, że chociaż stomia to duża zmiana w jego codzienności, ale dzięki temu zabiegowi może nadal cieszyć się każdym dniem.

Rzeczą, która może wydawać się drobna, ale znacząco wpłynie na samopoczucie osoby starszej ze stomią jest dobór odpowiedniej odzieży. Pomoże ona seniorowi czuć się pewniej i bardziej komfortowo w codziennym życiu.

Dla naszego podopiecznego trzeba wybrać ubrania o luźniejszym kroju w okolicach brzucha, które nie uciskają worka stomijnego, pozwalając mu swobodnie się napełniać, bez ryzyka wycieków czy podrażnień. Tkaniny elastyczne, takie jak dzianina czy elastyczny bawełniany materiał, mogą dostosowywać się do kształtu ciała i zakrywać stomię, nie uwypuklając jej. Wysokie talie spodni lub spódnic, a także tuniki czy bluzy o dłuższym kroju, mogą skutecznie zakryć obszar stomii. Istnieją też specjalistyczne firmy odzieżowe, które oferują odzież zaprojektowaną specjalnie z myślą o osobach ze stomią, w której uwzględnione są specyficzne potrzeby takich osób. Warto również rozważyć dodatkowe akcesoria, takie jak pasy stomijne czy specjalna bielizna, które pomagają utrzymać worek na miejscu i zwiększają komfort noszenia.

Aktywność fizyczna osoby starszej ze stomią

Bardzo ważna w życiu osoby starszej ze stomią powinna być również aktywność fizyczna, ponieważ przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, właściwej przemiany materii oraz wzmocnienia mięśni brzucha. Opiekunka powinna zachęcać swojego podopiecznego do aktywności dopasowanej do jego ogólnego stanu zdrowia. Mogą to być spacery, nordic walking, jazda na rowerze a nawet pływanie. Należy unikać tylko czynności wymagających dużego wysiłku fizycznego, zwłaszcza w okolicach brzucha.

Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych? Dowiedz się więcej w naszym artykule.

Opieka nad osobą starszą ze stomią nie należy wbrew pozorom do najbardziej skomplikowanych wyzwań, jakie stoją przed opiekunką. Dbając o odpowiednią higienę, dietę i emocjonalne wsparcie, możemy znacząco poprawić jakość życia seniora ze stomią.