U osób starszych częstą przypadłością jest osteoporoza, nazywana potocznie „cichym złodziejem kości”.

Osteoporoza to przewlekła choroba układu kostnego. W organizmie osoby chorej struktura przestrzenna tkanki kostnej ulega stopniowemu niszczeniu. Dochodzi do dużego ubytku masy kostnej. W wyniku tych zmian kości stają się porowate, kruche i o wiele słabsze, niż u zdrowego człowieka. Dlatego nawet stosunkowo lekki uraz może skończyć się groźnym w skutkach złamaniem.

Jak profesjonalna opiekunka osób starszych powinna sobie radzić, gdy jej podopieczny cierpi na osteoporozę?

 

Osteoporoza u osób starszych – objawy i konsekwencje

Osteoporoza u osób starszych może długo nie dawać typowych objawów, po których można byłoby ją rozpoznać. Dlatego często wykrywa się ją, gdy jest już zaawansowana. Jeśli opiekujesz się osobą po 50-tym roku życia warto poradzić jej, by raz na rok wykonała badanie gęstości kości, czyli tzw. densytometrię. Pomocna jest też morfologia, pozwalająca określić zawartość witaminy D czy wapnia w organizmie. Szybka diagnoza pozwoli zapobiec lub znacznie spowolnić rozwój potencjalnej choroby.

Najgroźniejszymi objawami osteoporozy starczej są złamania nawet po niewielkim urazie, takim jak lekki upadek czy uderzenie. Złamania najczęściej dotyczą szyjki kości udowej lub ramiennej. Proces ich leczenia jest w tym przypadku bardzo długi i nie zawsze kończy się pełnym sukcesem. Dodatkowo złamanie wymaga unieruchomienia osoby starszej. Może to powodować inne niebezpieczne dla zdrowia następstwa – powstawanie zakrzepów w naczyniach krwionośnych, zatorowość płucną, odleżyny, zakażenia czy zanik mięśni.

U osób cierpiących na osteoporozę dochodzi też często do zmiany w sylwetce. Na skutek wygięcia kręgosłupa, tzw. kifozy piersiowej, staje się ona pochylona. Potocznie nazywa się to wdowim garbem. W stadium bardziej zaawansowanym pod wpływem obciążenia pojawiają się bóle kręgosłupa i dotkliwy ból kości długich, np. kości udowych.

 

Czynniki sprzyjające wystąpieniu osteoporozy

Osteoporoza u osób starszych jest związana z naturalnym procesem starzenia się organizmu i zmianami zachodzącymi w metabolizmie kości. Choroba najczęściej dotyka kobiety po 60 roku życia, chociaż wielu mężczyzn też skarży się na tę dolegliwość.

Rozwojowi osteoporozy może sprzyjać też styl życia seniora – nieprawidłowa dieta uboga w wapń i witaminę D, palenie tytoniu, spożywanie zbyt dużych ilości alkoholu, niedowaga czy zbyt mała aktywność fizyczna.

Do osteoporozy mogą przyczyniać się również zażywane leki (np. przeciwpadaczkowe), zaburzenia hormonalne, przewlekłe choroby reumatologiczne lub metaboliczne, takie jak cukrzyca.

 

Jak opiekować się osobą chorą na osteoporozę?

Opiekunka osoby starszej chorej na osteoporozę musi szczególnie zadbać o to, by zapobiec wszelkim upadkom i potknięciom podopiecznego. Mogą one prowadzić do groźnych złamań. Ważne jest też zachęcanie seniora do częstych spacerów, zwłaszcza w słoneczne dni, do aktywności fizycznej oraz dbanie o dietę bogatą w wapń.

 

Zapobiegaj upadkom i potknięciom

Aby zapobiec upadkom w domu trzeba stworzyć osobie starszej przyjazną przestrzeń, po której może się bezpiecznie poruszać.

Powierzchnia mieszkania powinna być równa. Między pomieszczeniami trzeba zlikwidować progi lub choćby oznaczyć je w widoczny sposób. Z podłóg należy usunąć chodniczki i dywaniki, na których łatwo się poślizgnąć. Z przejść trzeba zabrać wszelkie przedmioty stojące swobodnie lub rozrzucone po podłodze, jak kable czy stołki. Senior może łatwo o nie zawadzić i przewrócić się.

Należy też sprawdzić, czy mieszkanie jest wystarczająco dobrze oświetlone. Osoby starsze mogą mieć problemy z ostrością widzenia. Jeśli w miejscu źle lub zupełnie nieoświetlonym nie zauważą przeszkody może się to skończyć upadkiem.

Ważny jest też odpowiedni dobór obuwia. Kapcie, w których senior porusza się po domu powinny mieć podeszwę uniemożliwiającą poślizgnięcie się. Należy zwrócić również uwagę na sposób ubierania się osoby starszej. Za długie spódnice lub nogawki, koszule nocne czy szlafroki, a także ubrania zbyt ciężkie i krępujące ruchy też łatwo mogą doprowadzić do potknięcia się.

Jeśli nasz podopieczny ma poważniejsze problemy z chodzeniem należy zadbać o sprzęt, który pomoże mu bezpiecznie się poruszać i zmniejszy ryzyko upadku. Mogą to być laski, balkoniki, chodziki. Zapewniają one większą stabilność i dają dodatkowe podparcie nie tylko w czasie ruchu, ale też w czasie stania. Dużą pomocą będą też specjalne uchwyty i poręcze zamontowane przy łóżku, w łazience przy wannie i toalecie, a także przy schodach, jeśli są w domu.

Oprócz zwrócenia uwagi na funkcjonalne i bezpieczne mieszkanie ważnym zadaniem opiekunki jest udzielenie osobie starszej porad odnośnie bezpiecznego poruszania się. Podczas codziennych czynności podopieczny powinien wystrzegać się pochylania, gwałtownych zwrotów głową czy zwrotów ciała. Podczas wstawania z łóżka należy spokojnie i etapami zmieniać pozycję, najpierw z leżącej do siedzącej, a dopiero po chwili do stojącej. Zbyt gwałtowne wstanie może wywołać spadek ciśnienia, zawrót głowy i upadek.

Sprawdź też: Upadek osoby starszej – jak mu zapobiegać?

 

Korzystaj ze słońca

Nasz organizm pod wpływem słońca jest zdolny do samodzielnego wytwarzania witaminy D3, która jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania kości. Dlatego osoba starsza chora na osteoporozę powinna w słoneczne dni jak najczęściej spędzać czas na świeżym powietrzu. Jeśli jest taka możliwość może to być przydomowy ogródek czy podwórko, gdzie można usiąść na ławeczce.

Jak najbardziej wskazane są też spacery. Trzeba wtedy zadbać, by były dla seniora bezpieczne. Wybierajmy równe drogi, gdzie nie będzie wysokich krawężników, stromych schodów bez barierek, wystających płyt chodnikowych czy korzeni drzew. Nawet przy zachowaniu z naszej strony dużej czujności osoba starsza może potknąć się na nierównościach terenu i upaść. Unikajmy też zatłoczonych miejsc, w których nasz podopieczny mógłby zostać popchnięty przez przechodniów.

Przed wyjściem pamiętajmy, by odpowiednio dobrać obuwie dla seniora. Powinno być pełne, obejmujące całą stopę, mieć szeroki obcas niższy niż 2 cm, zapewniający jak najlepszy kontakt z podłożem i koniecznie podeszwę antypoślizgową.

 

Zachęcaj do aktywności fizycznej

Oprócz spacerów warto zachęcać podopiecznego również do innej aktywności fizycznej. Ruch i odpowiednie ćwiczenia mogą pomóc wzmocnić mięśnie podtrzymujące szkielet, zwłaszcza mięśnie kręgosłupa oraz kończyn. Łatwiej będzie zachować prawidłową postawę ciała i utrzymać kości w odpowiedniej pozycji. Poprawi się też krążenie, dzięki czemu więcej składników odżywczych dotrze do układu szkieletowego.

Dla osób cierpiących na osteoporozę najbardziej wskazany jest ruch, który nie obciąża kręgosłupa – spokojny spacer, Nordic Walking, czy na przykład aerobik na basenie. Ruch w wodzie pomaga budować kości, pobudza metabolizm, wzmacnia mięśnie i odciąża kręgosłup. A co najważniejsze – nie ma tu ryzyka upadku.

Jeśli senior jest w dobrej kondycji warto zaproponować mu również powolną, rekreacyjną jazdę na rowerze lub rowerek stacjonarny, ćwiczenia z piłką, ćwiczenia z gumami, ćwiczenia kształtujące równowagę, albo np. zwykłe wchodzenie po schodach, które doskonale wzmacnia siłę nóg. Nie należy jednak dopuszczać do tego, by podopieczny ćwiczył ponad swoje siły.

Wszystkie te aktywności powinny być oczywiście dostosowane do możliwości naszego podopiecznego i uwzględniać stan zaawansowania jego choroby. Może się okazać, że nawet delikatne ćwiczenia mogą pogorszyć stan seniora. Dlatego zanim zaczniemy je proponować naszemu podopiecznemu trzeba skonsultować to z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Sprawdź też: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

 

Dieta bogata w wapń

Przygotowując posiłki dla osoby starszej cierpiącej na osteoporozę trzeba pamiętać, by jej dieta obfitowała w produkty bogate w wapń. Wapń w 99 proc. buduje nasze kości. Jest tym minerałem, który w największym stopniu odpowiada za ich zdrowie, jakość i gęstość. Dodatkowo korzystnie wpływa na nasz układ krwionośny, odporność, prawidłową regenerację organizmu, a także wykazuje działanie przeciwalergiczne.
Ponieważ nasz organizm nie potrafi wapnia wytworzyć sam, musimy zadbać o dostarczenie go z pożywieniem. Najwięcej wapnia znajdziemy w mleku i wszelkich produktach mlecznych, takich jak jogurty naturalne, kefiry, twarde sery.

W wapń bogate są również orzechy laskowe, zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż), rośliny strączkowe (fasola), a także ryby (sardynki, szprotki, łosoś).

Może się zdarzyć, że sama dieta będzie niewystarczająca i lekarz specjalista zaleci dodatkową suplementację wapnia w postaci tabletek.

Oprócz wapnia przy osteoporozie trzeba zadbać o odpowiedni poziom witamin D3, K2, C, a także potasu i magnezu.

Witamina D3 pobudza wchłanianie wapnia do organizmu człowieka. Pozyskujemy ją głównie z promieni słonecznych. Najlepszym sposobem na jej skuteczne dostarczenie do organizmu będzie pobyt na świeżym powietrzu w trakcie słonecznego dnia. Dodatkowo znajdziemy ją w żółtkach jaj, rybach oraz tranie.

Witamina K2 zwiększa przyswajalność wapnia i wzmacnia działanie witaminy D. Witamina C bierze z kolei udział w produkcji kolagenu – ważnego składnika kośćca, a co za tym idzie wspiera stawy i prawidłową elastyczność kości. Osoby zmagające się z osteoporozą powinny więc jeść warzywa, takie jak marchew, buraki, kapusta, brokuły, szpinak. Dobrym źródłem witamin K i C są także kiszonki, np. kiszona kapusta.

Magnez, w połączeniu z wapniem i witaminą D, bierze udział w procesie budowy kości. Potas zmniejsza wydalanie wapnia z moczem, co z kolei wywiera korzystny wpływ na stan kości. By zadbać o odpowiedni poziom magnezu i potasu warto zwrócić uwagę, by w diecie seniora znalazły się warzywa (pomidory, fasola, groch, brokuły, bób), owoce (zwłaszcza suszone), produkty zbożowe, na przykład kasza jaglana i gryczana, płatki zbożowe, otręby, a także gorzka czekolada, migdały, orzechy włoskie, laskowe lub ziemne.

Czego należy unikać w diecie?

Osoby starsze cierpiące na osteoporozę powinny unikać produktów zawierających duże ilości fosforu i sodu. Fosfor upośledza wchłanianie wapnia, a sód sprzyja jego wydalaniu z organizmu oraz demineralizacji kości. Duże ilości fosforu znajdziemy np. w czerwonym mięsie. By zmniejszyć w diecie ilość sodu należy przede wszystkim ograniczyć używanie soli.

Z diety należy wyeliminować też alkohol, który wypłukuje wapń z organizmu i zakłóca metabolizm witaminy D. Warto też ograniczyć spożycie czarnej herbaty i kawy (zwłaszcza mocnej) oraz napojów gazowanych.

 

Pamiętaj o podawaniu leków

Wyleczenie osteoporozy pierwotnej, która jest naturalnym skutkiem procesu starzenia się nie jest możliwe. Opiekując się seniorem koniecznie trzeba pamiętać o podawaniu mu zaleconych przez lekarza leków. Dzięki nim można zahamować rozwój choroby, zapobiec dalszemu niszczeniu kości poprzez pobudzanie ich masy, a przez to zmniejszyć ryzyko kolejnych urazów oraz złamań.

Oprócz leków trzeba też pamiętać o regularnych wizytach w poradni, by lekarz mógł na bieżąco kontrolować gęstość kości u naszego podopiecznego i zmienić ewentualnie leczenie.

 

Photo: © buritora – stock.adobe.com