Osoby starsze, zwłaszcza powyżej 70. roku życia, bardzo często zmagają się z zawrotami głowy, zasłabnięciami lub nagłą utratą przytomności. Omdlenie zwykle ustępuje po kilku minutach. Nie należy go jednak lekceważyć. Może być oznaką poważnych chorób.

Nagła utrata przytomności jest również groźna dla zdrowia, a nawet życia seniora z powodu ryzyka upadku, który skutkować może złamaniami i dotkliwymi obrażeniami. Odpowiednia reakcja opiekunki pozwoli szybko opanować sytuację i uniknąć przykrych konsekwencji.

Dowiedz się, co to jest zasłabnięcie i omdlenie, jakie objawy je poprzedzają i co zrobić, gdy senior zasłabnie lub straci przytomność.

 

Omdlenie a zasłabnięcie – to nie to samo

Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności. Towarzyszy mu rozluźnienie mięśni utrzymujących ciało, co powoduje, że osoba starsza traci równowagę i może upaść. Stąd już tylko krok do niebezpiecznych dla jej zdrowia i sprawności urazów, stłuczeń albo złamań. Omdlenie występuje zazwyczaj nagle, choć może być poprzedzone np. przez uczucie duszności, kołatanie serca czy zawroty głowy przy wstawaniu. Stan ten powinien minąć samoistnie po kilku minutach.

Nieraz mówiąc o utracie przytomności stosujemy zamiennie dwa określenia: omdlenie i zasłabnięcie. Znaczenie tych słów jest jednak inne. Zasłabnięcie to stan znacznego osłabienia organizmu, opadnięcia z sił. Może towarzyszyć mu zaburzenie świadomości, ale w przeciwieństwie do omdlenia osoba starsza wciąż ma pewien kontakt z otoczeniem i nie traci przytomności. Podczas zasłabnięcia, podobnie jak w przypadku omdlenia, może dojść do upadku na skutek utraty napięcia w mięśniach utrzymujących postawę. Zasłabnięcie może też być, choć nie musi, objawem poprzedzającym omdlenie.

 

Przyczyny omdleń u osób starszych

Bezpośrednią przyczyną zasłabnięć i omdleń jest zmniejszenie dopływu krwi do mózgu i spowodowany tym niedobór tlenu dostarczanego z krwią tętniczą.

U osób starszych istnieje wiele przyczyn niedokrwienia mózgu. Mogą to być:

• zaburzenia rytmu serca, czyli tzw. arytmie – zbyt wolna lub nadmiernie przyspieszona czynność serca, będąca jedną z głównych objawów choroby wieńcowej,
• znaczna niewydolność serca powodująca obniżenie przepływu krwi przez ważne narządy, także mózg,
• zwężenie tętnic doprowadzających krew do mózgu (szyjnych lub wewnątrzczaszkowych), spowodowane najczęściej przez miażdżycę,
• zmniejszająca się z wiekiem elastyczność ścian naczyń tętniczych – sztywne tętnice nie pozwalają na szybką i skuteczną regulację ciśnienia tętniczego, może to prowadzić np. do nagłego spadku ciśnienia tętniczego skurczowego lub rozkurczowego w pozycji stojącej,
• znaczna niedokrwistość organizmu.

Ryzyko zasłabnięć i omdleń z powodu niedokrwienia mózgu wzrasta w takich sytuacjach, jak:

• nagłe wstawanie z pozycji leżącej lub siedzącej,
• odwodnienie organizmu z powodu upału, biegunki, czy wypijania przez seniora niedostatecznej ilości płynów,
• długotrwałe przebywanie na słońcu, również jeśli jest połączone z intensywną aktywnością fizyczną,
• silne emocje, stres lub ból.

Do omdleń mogą przyczynić się też leki zażywane przez naszego podopiecznego, które powodują nagły spadek ciśnienia tętniczego w pozycji stojącej. Są to przede wszystkim leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym i chorobie wieńcowej, a także niektóre leki na przerost gruczołu krokowego lub schorzenia neurologiczne.

U osób chorych na cukrzycę groźny jest spadek cukru we krwi, który też może być przyczyną omdleń.

 

Objawy poprzedzające omdlenie

Zasłabnięcia i omdlenia u seniorów mogą doprowadzić do poważnych urazów związanych z upadkiem. Dlatego opiekun lub opiekunka osoby starszej powinni umieć rozpoznać pierwsze objawy i szybko zareagować.

Na co szczególnie zwracać uwagę?

Do powszechnych objawów poprzedzających omdlenie należą:

• ból i zawroty głowy,
• uczucie słabości,
• blada lub szara skóra,
• duszności,
• uczucie ciepła w okolicach szyi lub twarzy,
• wrażenie zimnych dłoni i stóp,
• większa potliwość,
• spadek tętna i niskie ciśnienie krwi,
• kołatanie serca,
• zaburzenia widzenia,
• szumy w uszach,
• nudności,
• problem z zachowaniem koordynacji i równowagi.

Co wtedy robić?

Znajdź wygodne i bezpieczne miejsce i pomóż seniorowi usiąść w stabilnej pozycji. Dobrze, jeśli osoba starsza pochyli wówczas głowę mniej więcej do wysokości kolan. Odpowiednia będzie także pozycja leżąca z uniesieniem nóg do góry.

Aby senior miał jak największą swobodę oddychania poluzuj ciasno zapięty kołnierzyk, guziki bluzki przy szyi, pasek lub krawat. Jeśli w pomieszczeniu jest duszno uchyl okno, by był dostęp do świeżego powietrza i podaj szklankę chłodnej wody do picia. Możesz też zmierzyć podopiecznemu ciśnienie krwi.

Cały czas utrzymuj kontakt z podopiecznym. Mów głośno i wyraźnie. Możesz też lekko potrząsnąć jego ramieniem albo poklepać po policzku.

Jeżeli nie można już zapobiec omdleniu, przytrzymaj seniora i asekuruj go, kiedy zsuwa się z krzesła, fotela lub bezwładnie osuwa się na ziemię. Nie dopuść, żeby doszło u niego do urazów głowy, bolesnych stłuczeń lub złamań kości.

 

Pierwsza pomoc w przypadku omdlenia u osoby starszej

Nie zawsze możemy zapobiec utracie przytomności u naszego podopiecznego. Czasem dochodzi do tego nagle. Dlatego tak ważne jest, aby opiekun lub opiekunka osoby starszej znali zasady pierwszej pomocy.

Jeśli senior stracił przytomność:

• ułóż go bezpiecznie na płaskim podłożu,
• rozluźnij mu ubranie – rozepnij kołnierzyk, górne guziki koszuli lub bluzki, ciasny pasek lub krawat,
• udrożnij drogi oddechowe poprzez odchylenie głowy, w tym celu połóż jedną rękę na jego czole, a drugą unieś podbródek – zaobserwuj, czy senior oddycha, czy unoszą się jego brzuch oraz klatka piersiowa.

Pamiętaj jednocześnie, czego nie można robić:

• nie podawaj osobie starszej, która zemdlała, żadnych płynów, jedzenia ani lekarstw,
• nie potrząsaj nią i nie szarp,
• nie polewaj jej wodą, możesz tylko delikatnie przetrzeć jej twarz, szyję i kark wilgotną ściereczką.

Jeżeli nasz podopieczny nie odzyskuje przytomności, pojawiają się zaburzenia oddychania i tętna lub zasinienie na twarzy ułóż go w pozycji bezpiecznej i niezwłocznie wezwij pogotowie. Stosuj się do wytycznych do czasu przyjazdu służb medycznych.

W większości przypadków omdlenie okaże się chwilowe. Po upływie krótkiej chwili podopieczny zacznie reagować i odzyska świadomość. Spytaj go o samopoczucie, uspokój i daj chwilę na dojście do siebie. Niech pozostanie w bezpiecznym ułożeniu. Nie pozwalaj, by od razu wstawał lub wykonywał szybkie ruchy. Może to prowadzić do kolejnego omdlenia. Jeśli wszystko będzie w porządku i senior nie zgłasza niepokojących objawów możesz po około 10 minutach pomóc mu powoli i spokojnie się podnieść.

Jeżeli zauważysz, że senior upadając doznał groźnego urazu, odczuwa ostry ból i nie potrafi wstać nawet ze wsparciem wezwij pomoc medyczną.

 

Powtarzające się omdlenia

Omdleń nigdy nie należy lekceważyć. O każdym przypadku omdlenia u naszego podopiecznego należy poinformować rodzinę lub lekarza, zwłaszcza jeśli podobne sytuacje są częste. Może być to objaw poważnych zaburzeń kardiologicznych lub neurologicznych.

Podczas konsultacji z lekarzem dobrze wspomnieć o okolicznościach zdarzenia. Czy omdlenie było poprzedzone sporym wysiłkiem fizycznym, stresem, dużymi emocjami, a może innymi dolegliwościami psychicznymi i fizycznymi? Pomoże to w ustaleniu możliwych przyczyn. Dzięki wdrożeniu odpowiedniego leczenia, będzie można zapobiec nawrotom omdleń.

 

Omdlenia u podopiecznego – jak im zapobiegać?

Z powodu naturalnego osłabienia układu sercowo-oddechowego ryzyko omdlenia u osób starszych jest stosunkowo wysokie. Opiekunka może jednak pomóc seniorowi unikać wielu sytuacji, które sprzyjają niedotlenieniu mózgu i utracie przytomności.

Spokojna zmiana pozycji ciała

Zasłabnięcia i omdlenia zdarzają się często przy zbyt szybkiej zmianie pozycji ciała, zwłaszcza u seniorów podatnych na skoki ciśnienia krwi. Dlatego szczególną uwagę trzeba zwrócić na zmianę pozycji podopiecznego z leżącej na stojącą lub siedzącą, na przykład po przebudzeniu się. Wszystkie ruchy powinny być wtedy spokojne i powolne.

Gdy senior wstaje rano z łóżka niech najpierw usiądzie i wykona kilka ćwiczeń zgięciowych stóp. Dopiero później może wstać. Również podnosząc się z krzesła czy fotela, zwłaszcza po długim siedzeniu, nie powinien tego robić gwałtownie. Dobrze też, by unikał długiego stania w bezruchu.

Higiena snu

Zadbajmy, by nasz podopieczny miał prawidłową pozycję podczas snu. Poduszki powinny być tak ułożone, by głowa osoby starszej była uniesiona o ok. 5-20o. Dzięki temu nie dopuścimy do nadmiernego wypełnienia tętnic szyjnych, a w konsekwencji – obniżenia ciśnienia tętniczego i ryzyka omdlenia przy wstawaniu.

Świeże powietrze i swoboda oddychania

By zmniejszyć ryzyko omdlenia czy zasłabnięcia pamiętajmy, by często wietrzyć mieszkanie, w którym na co dzień przebywa nasz podopieczny. Nie może w nim być duszno. Jeśli to możliwe warto unikać też przebywania w miejscach i pomieszczeniach tłocznych.

Groźne upały

Omdlenia często występują w trakcie upałów. W gorące dni podopieczny powinien unikać przebywania na słońcu oraz ograniczyć aktywność fizyczną do minimum. Szczególną uwagę trzeba też zwrócić na odpowiedni poziom nawodnienia – ma on duży wpływ na ciśnienie krwi. Senior powinien pić dziennie minimum 2-3 litry płynów w regularnych odstępach czasu. Przypominajmy mu o tym, ponieważ odczuwanie pragnienia u osób starszych słabnie wraz z wiekiem.

Sprawdź też: Jak zadbać o seniora w czasie letnich upałów?

Zdrowa dieta

Bardzo ważna jest zdrowa dieta, złożona z pożywnych i pełnowartościowych posiłków, które dostarczą niezbędnych składników odżywczych do organizmu podopiecznego. Dobrze ograniczyć w niej cukry proste, usunąć alkohol, papierosy i spożywać mniejsze porcje co około 3 godziny.

Jeśli nasz podopieczny choruje na cukrzycę dopilnujmy, by przyjmował przepisane leki, przestrzegał godzin posiłków i stosował dietę, która pomoże regulować poziom cukru we krwi. Jego spadek może prowadzić do omdleń.

Sprawdź też: Opieka nad seniorem z cukrzycą

Regularna aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna to bardzo dobry sposób na dotlenienie organizmu. Regularne ćwiczenia dopasowane do fizycznych możliwości naszego podopiecznego, długie spacery na świeżym powietrzu lub lekka gimnastyka będą miały dobroczynny wpływ również na układ sercowo-naczyniowy, ciśnienie i ogólną kondycję organizmu.

Sprawdź też: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych

 

Obserwacja podopiecznego jest niezwykle ważna w pracy opiekunki. Prawidłowe rozpoznanie oznak zasłabnięcia czy omdlenia może zagwarantować bezpieczeństwo fizyczne osobie starszej. Ale pamiętajmy też o wsparciu psychicznym. Senior po utracie przytomności może być przestraszony lub zawstydzony, dlatego otoczmy go życzliwością, by znów poczuł się bezpiecznie i wygodnie. Wspólnie ustalmy też zasady postępowania na przyszłość, które pomogą uniknąć takich potencjalnie niebezpiecznych sytuacji.

 
  

Photo: © LIGHTFIELD STUDIOS – stock.adobe.com