Astma oskrzelowa to jedna z najczęściej występujących chorób układu oddechowego. Jej rozwój zazwyczaj rozpoczyna się w wieku dziecięcym. Obecnie coraz częściej diagnozuje się ją również u seniorów powyżej 65 roku życia. Ma wtedy zwykle o wiele cięższy przebieg, niż u osób młodszych.

Czym jest astma oskrzelowa? Jakie są objawy astmy oskrzelowej u osób starszych? Jak możesz na co dzień pomóc swojemu podopiecznemu, który zmaga się z tą chorobą? Co robić w przypadku nagłego ataku duszności?

 

Astma oskrzelowa – co to za choroba?

Astma oskrzelowa, zwana inaczej dychawicą, to przewlekła i nieuleczalna choroba zapalna dróg oddechowych. Dochodzi w niej do niekontrolowanych skurczów oskrzeli. Utrudnia to przepływ powietrza przez płuca i i oddychanie.

Objawy astmy obejmują:

• świszczący oddech,
• duszność i trudności w oddychaniu,
• brak powietrza, niemożność nabrania lub wypuszczenia powietrza,
• ucisk w klatce piersiowej,
• suchy, napadowy, męczący kaszel, szczególnie nasilający się w nocy i wczesnym rankiem.

Choroba może przyjmować różne formy, od łagodnej po ciężką, z okresowymi epizodami zaostrzeń, które mogą wymagać pilnej interwencji medycznej. Czynnikami nasilającymi to schorzenie są m.in.:

• zanieczyszczenia powietrza,
• palenie papierosów lub przebywanie w środowisku palaczy,
• zbyt suche lub zbyt wilgotne powietrze,
• sierść zwierząt, roztocza i inne alergeny,
• obecność substancji drażniących w otoczeniu, np. perfumy,
• czynniki psychiczne, np. silny stres lub inne sytuacje wywołujące wzmożone emocje.

Astmę udaje się kontrolować przy pomocy leków. Osoba chora przyjmuje je regularnie, bez względu na to, czy występują objawy astmy, czy nie. W przypadku nagłego zaostrzenia przebiegu choroby stosuje się głównie leki wziewne, które łagodzą objawy poprzez rozszerzanie dróg oddechowych.

 

Astma wieku podeszłego – dlaczego jest groźna?

Wśród osób starszych cierpiących na astmę część to osoby, u których zdiagnozowano ją już w dzieciństwie. Druga grupa to osoby, u których wykryto ją dopiero w późnym wieku, zazwyczaj po 60-65 roku życia. Mówimy tu o astmie wieku podeszłego lub astmie o późnym początku. Jest ona szczególnie groźna. Składa się na to kilka czynników.

Astma wieku podeszłego jest o wiele trudniejsza do wykrycia i zdiagnozowania, ponieważ:

• objawy astmy, np. duszności, są mylone z typowymi dla wieku dolegliwościami, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy niewydolność serca,
• objawy są nieprawidłowo interpretowane jako naturalne następstwo pogarszania się, wraz z wiekiem, czynności układu oddechowego,
• osoby starsze z demencją lub innymi zaburzeniami intelektualnymi mają trudność w nawiązaniu komunikacji z lekarzem i wykonaniu niezbędnych badań,
• objawy astmy mogą być bagatelizowane i tłumaczone zwykłym starzeniem się organizmu,
• duszności i kaszel mogą być brane za objaw sezonowej infekcji i leczone lekami dostępnymi bez recepty.

Zbyt późna diagnoza może prowadzić do opóźnień w rozpoczęciu skutecznego leczenia.

Astma u osób starszych niesie z sobą ryzyko wystąpienia większych komplikacji niż w innych grupach wiekowych. Ze względu na obniżoną odporność i często współistniejące inne schorzenia, takie jak choroby serca czy cukrzyca, astma może prowadzić do szybszego pogorszenia się stanu zdrowia, częstszych zaostrzeń choroby, a nawet śmierci.

Osoby starsze często zmagają się z wieloma chorobami wieku podeszłego, na które biorą leki. Niektóre z nich mogą znacząco pogorszyć objawy astmy, np. β-blokery – leki stosowane m.in. w chorobach układu krążenia. Z drugiej strony leki na astmę mogą negatywnie wpływać na leczenie innych chorób i być przyczyną wystąpienia dodatkowych skutków ubocznych. Trudniej więc dopasować odpowiednią terapię.

 

Jakie są objawy astmy u osób starszych?

Objawy astmy u osób starszych mogą być podobne do tych, które występują u młodszych dorosłych. Często są one jednak mniej typowe i trudniejsze do jednoznacznego zidentyfikowania. Niektóre objawy mogą być także mniej intensywne, nie występować w ogóle lub przebiegać inaczej ze względu na ogólne pogorszenie się funkcji organizmu i obecność innych schorzeń.

Oto niektóre z najczęstszych objawów astmy u seniorów:

• duszność – seniorzy mogą doświadczać duszności, szczególnie podczas wysiłku fizycznego, ale również w spoczynku,
• świszczący oddech – charakterystyczne świsty podczas oddychania mogą być słabsze u osób starszych, czasem nie występują w ogóle,
• chroniczny kaszel – suchy, napadowy kaszel jest częstym symptomem, który może być szczególnie uciążliwy w nocy lub wczesnym rankiem,
• odczucie ucisku w klatce piersiowej – seniorzy mogą odczuwać ciężkość lub ucisk w klatce piersiowej, co czasami jest interpretowane jako problem kardiologiczny, a nie objaw astmy,
• trudności w oddychaniu podczas aktywności – nawet lekkie czynności mogą powodować problemy z oddychaniem, co ogranicza zdolność do samodzielnego funkcjonowania i utrzymania aktywności życiowej,
• trudności z oddychaniem podczas snu – osoby starsze z astmą mogą mieć trudności z oddychaniem podczas snu, co może prowadzić do bezdechu sennego,
• trudności w mówieniu – trudności w oddychaniu mogą prowadzić do trudności z mówieniem,
• zmęczenie – zwiększone uczucie zmęczenia i brak energii mogą wynikać z nocnych przebudzeń spowodowanych dusznością lub kaszlem, co negatywnie wpływa na ogólną sprawność fizyczną i jakość życia.

W okresie jesienno-zimowym u osób starszych z astmą dochodzi do częstszych zaostrzeń infekcyjnych.

 

Jak opiekować się osobą starszą z astmą?

Jeśli nasz podopieczny choruje na astmę powinniśmy zwrócić uwagę zarówno na medyczne aspekty choroby, jak też warunki, w których przebywa oraz codzienne nawyki życiowe. Poniżej przedstawiamy porady, jak opiekować się osobą starszą z astmą.

Zalecenia lekarza

Osoba starsza chora na astmę powinna regularnie konsultować się z lekarzem specjalistą. Pomoże on w dostosowaniu planu leczenia do aktualnego stanu zdrowia seniora. Ważne jest, aby opiekunka przypominała podopiecznemu o wizytach, przekazywała lekarzowi informacje o stanie zdrowia podopiecznego i znała jego zalecenia.

Leki

Należy ściśle przestrzegać przepisanej terapii lekowej. Seniorzy często używają inhalatorów, które wymagają odpowiedniej techniki inhalacji. Opiekunka powinna mieć wiedzę, jak ich używać, by pomóc swojemu podopiecznemu i upewnić się, że osoba starsza robi to prawidłowo. Powinna też monitorować terminy przyjmowania innych leków oraz dbać o regularne odnawianie recept.

Czyste powietrze w domu

Bardzo ważne jest utrzymywanie domu wolnego od alergenów, które mogłyby wywołać napad astmy. Należy regularnie czyścić z kurzu filtry klimatyzacji i ogrzewania oraz dbać o regularne wietrzenie pomieszczeń, aby zapewnić odpowiednią cyrkulację świeżego powietrza. Równie ważne jest kontrolowanie wilgotności w domu. Zbyt duża sprzyja rozwojowi pleśni, która jest silnym alergenem. Należy więc zadbać o to, by nie było nieszczelnych okien czy przeciekających rur. W razie potrzeby można też stosować osuszacze powietrza.

Podczas gotowania, sprzątania lub wykonywania innych czynności, które mogą generować dym, parę lub kurz, osoba starsza cierpiąca na astmę powinna przebywać w innym pomieszczeniu. Dobrze jest również zainstalować okapy kuchenne oraz używać odkurzaczy z filtrami HEPA, które skutecznie redukują obecność alergenów w powietrzu.

Silne zapachy i chemikalia

Perfumy o intensywnym zapachu, odświeżacze powietrza, środki czyszczące i inne silne zapachy lub chemikalia mogą być bardzo drażniące dla dróg oddechowych i wywoływać zaostrzenia astmy. Zamiast tego warto wybierać produkty hipoalergiczne, które są delikatniejsze i bezpieczniejsze dla osób z astmą.

Brak zwierząt

Sierść zwierząt może być dla wielu osób silnym alergenem i wywoływać objawy astmy. Jeśli w domu są zwierzęta, należy je trzymać z dala od miejsc, gdzie przebywa senior, szczególnie od jego sypialni. W niektórych przypadkach ich obecność może być, niestety, w ogóle niemożliwa.

Odpowiednia dieta

Zdrowa, zbilansowana dieta bogata w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste i chude białka pomoże wzmocnić układ odpornościowy i zmniejszyć częstość występowania objawów astmy. Należy unikać produktów, które mogą wywoływać alergie pokarmowe czy pogorszyć astmę, takich jak kofeina, alkohol, czekolada i orzechy.

Niepalenie tytoniu

Senior, który cierpi na astmę nie powinien palić papierosów. Dym tytoniowy jest silnym czynnikiem prowokującym zaostrzenia astmy. Również opiekunowie i wszyscy domownicy powinni powstrzymać się od palenia w obecności osoby starszej. Najlepiej zrezygnować z tego nałogu całkowicie.

Aktywność fizyczna

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna poprawia ogólną kondycję i zdolności oddechowe seniora. Lekkie i proste ćwiczenia, spacerowanie – koniecznie w miejscach, gdzie powietrze jest czyste – czy joga mogą być bardzo korzystne. Każdy rodzaj aktywności powinien być jednak wcześniej skonsultowany z lekarzem.

Dowiedz się więcej: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

Regularny sen

Dobra jakość snu jest istotna dla zachowania zdrowia i dobrej kondycji fizycznej. Należy zadbać o to, aby senior utrzymywał regularne godziny snu. Ważne są również odpowiednie warunki, co oznacza cichą, ciemną i dobrze wentylowaną sypialnię.

Przygotowanie planu awaryjnego

W razie nagłego zaostrzenia astmy wszyscy opiekunowie i członkowie rodziny powinni znać jasny plan działania. Plan ten powinien zawierać instrukcje, jak rozpoznać objawy zaostrzenia, jak używać leki awaryjne, kiedy wezwać pomoc medyczną oraz jakie informacje należy przekazać służbom ratunkowym.

Realizacja tych zaleceń może znacząco poprawić jakość życia seniora z astmą oraz zmniejszyć ryzyko poważnych komplikacji związanych z chorobą.

 

Co zrobić w razie napadu duszności?

Napad duszności u osoby starszej z astmą może być bardzo stresującym doświadczeniem zarówno dla seniora, jak i dla opiekunki. Ważne jest, aby być przygotowanym i wiedzieć, co robić w takiej sytuacji. Oto kilka kroków, które należy podjąć:

• zachowaj spokój – opanuj własne emocje i uspokój podopiecznego, spokojny i opanowany opiekun może w takiej chwili uratować życie swojemu podopiecznemu, a stres i panika mogą tylko pogorszyć objawy duszności,
• zapewnij odpowiednią pozycję – pomóż seniorowi usiąść prosto lub lekko pochylić się do przodu, co zmniejszy nacisk na płuca i ułatwi oddychanie, nie kładź go na plecach,
• zastosuj leki szybko działające – podaj podopiecznemu inhalator z lekiem szybko działającym (zwykle jest to salbutamol), upewnij się, że senior stosuje go prawidłowo, zgodnie z instrukcjami lekarza,
• obserwuj objawy – uważnie obserwuj, czy objawy ustępują,
• telefon do lekarza lub pogotowia – jeśli duszność nie ustępuje po kilku minutach lub jeśli obserwujesz inne niepokojące objawy takie jak sinica, zwiększone pocenie się czy trudności w mówieniu, niezwłocznie zadzwoń po pogotowie ratunkowe,
• regularne konsultacje stanu zdrowia – po każdym ataku duszności, nawet jeśli sytuacja została opanowana, konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu ewentualnej korekty planu leczenia seniora.

 

Życie z astmą może być trudne, a seniorzy często odczuwają niepokój lub lęk związany z chorobą. Opiekunka, która rozumie specyfikę tej choroby, powinna udzielić im nie tylko wsparcia praktycznego w codziennym zmaganiu się z tym schorzeniem. Równie ważne jest wsparcie emocjonalne.

 

Photo: © Africa Studio – stock.adobe.com

Skóra osoby starszej, podobnie jak cały jej organizm, starzeje się wraz z wiekiem. Traci elastyczność, staje się bardziej podatna na urazy i choroby. Opieka nad seniorem wymaga więc zwrócenia uwagi również na kondycję jego skóry.

Z naszego artykułu dowiesz się, w jaki sposób skóra się zmienia, które zmiany są niegroźne, a które powinny nas zaniepokoić. Poznasz objawy najczęściej występujących u osób starszych chorób skóry oraz wskazówki, jak pielęgnować skórę seniora.

 

Jak zmienia się skóra wraz z wiekiem?

Zmiany, które zachodzą w skórze osób starszych są wynikiem zarówno upływu czasu, jak i czynników zewnętrznych, takich jak ekspozycja na słońce, dieta czy nawyki życiowe.

Główną, łatwo dostrzegalną zmianą jest utrata elastyczności skóry. To efekt zmniejszenia produkcji kolagenu i elastyny. Kolagen i elastyna to podstawowe białka tkanki łącznej skóry produkowane przez komórki skóry (fibroblasty). Odpowiadają m.in. za jędrność skóry, odporność na rozciąganie i zdolność do powracania do pierwotnego kształtu po rozciągnięciu. Wraz z wiekiem ich produkcja w organizmie maleje a istniejące włókna ulegają degradacji, stają się mniej elastyczne. Skóra robi się luźniejsza, bardziej wiotka, pojawiają się i pogłębiają zmarszczki. Proces ten mogą przyspieszać czynniki zewnętrzne, takie jak ekspozycja na promieniowanie słoneczne UV, palenie tytoniu czy zanieczyszczenie środowiska.

Kolejną ważną zmianą jest zmniejszenie grubości warstwy tłuszczowej bezpośrednio pod skórą. Podskórna warstwa tłuszczowa działa jak amortyzator chroniący nasze ciało przed urazami i pomaga utrzymać temperaturę ciała. Z wiekiem zmniejsza się objętość tej warstwy, co sprawia, że skóra staje się cieńsza i bardziej skłonna do podrażnień.

Z wiekiem u osób starszych zanikają stopniowo gruczoły łojowe. Skóra traci swoją barierę ochronną i możliwa jest nadmierna utrata wody. Łatwiej wtedy o przesuszenie skóry i nadmierne łuszczenie się naskórka. Zmiany najczęściej dotyczą odsłoniętych partii ciała często wystawianych na promienie słoneczne, takich jak ręce, nogi i twarz.

Na zmiany skórne ma też wpływ zmniejszenie przepływu krwi i innych substancji odżywczych do skóry. Prowadzi to do wolniejszej regeneracji skóry. Rany i uszkodzenia goją się wolniej, zmniejsza się też zdolność skóry do walki z infekcjami i innymi problemami skórnymi.

Wraz z wiekiem obserwuje się również zmiany w pigmentacji skóry i powstawanie plam zwanych potocznie plamami wątrobowymi. Przyjrzyjmy się im bliżej.

 

Plamy wątrobowe – czy są groźne?

Plamy wątrobowe, zwane też plamami starczymi, to jedne z najczęstszych zmian, które pojawiają się na skórze osób starszych. Są skutkiem zarówno naturalnych procesów starzenia, jak i działania promieni słonecznych.

Ich fachowa nazwa to plamy soczewicowate. Wyróżnia się dwa główne rodzaje: plamy soczewicowate starcze (lentigo senilis) i plamy soczewicowate słoneczne (lentigo solaris). Łatwo je rozpoznać. To płaskie przebarwienia na skórze, od jasnobrązowych po ciemnobrązowe. Są zazwyczaj niewielkie, mają rozmiar do kilkunastu milimetrów i nieregularny kształt. Co ciekawe – ich pojawienie się nie oznacza zmian czy chorób zachodzących w wątrobie. Potoczna nazwa „plamy wątrobowe” ma związek z ich kolorem, który przypomina kolor wątroby.

Jak powstają plamy wątrobowe? Wraz z wiekiem wzrasta w organizmie liczba i aktywność melanocytów, czyli komórek produkujących melaninę – podstawowy barwnik skóry. Oprócz wieku główną przyczyną ich powstawania jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne UV. Słońce zaburza pracę melanocytów, co skutkuje nierównomiernym nagromadzeniem melaniny w komórkach. Inne czynniki prowadzące do powstawania plam starczych to zmiany hormonalne, dziedziczność, a także leki zwiększające wrażliwość skóry na słońce, jak np. niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe, leki stosowane w leczeniu nowotworów, leki zawierające środek przeciwzapalny i przeciwbólowy ketoprofen, czy choćby popularna aspiryna.

Plamy starcze zazwyczaj nie są groźne dla zdrowia seniora i nie wiążą się z bólem czy dyskomfortem. Niemniej jednak ich pojawienie się może być sygnałem nadmiernej ekspozycji na słońce, co zwiększa ryzyko rozwoju poważniejszych problemów skórnych, w tym nowotworów. Jeśli opiekunka osoby starszej ma jakiekolwiek wątpliwości co do charakteru zmian skórnych podopiecznego powinna doradzić mu konsultację z dermatologiem.

 

Zmiany skórne u seniora – co powinno budzić niepokój?

Opiekując się osobą starszą warto poznać charakterystykę najczęściej spotykanych u seniorów chorób skórnych. Wczesne rozpoznanie objawów takiej choroby pozwoli na szybkie rozpoczęcie leczenia i odpowiednią pielęgnację.

Grzybica

Jedną z najczęstszych chorób skóry u osób starszych jest grzybica, schorzenie wywoływane przez zakażenie grzybicze. Sygnałem alarmowym dla opiekunki powinno być pojawienie się czerwonej, swędzącej wysypki, szczególnie w miejscach ciepłych i wilgotnych – między palcami stóp, w pachwinach lub na skórze głowy. W zaawansowanym stadium mogą pojawić się ogniska zapalne, brunatne łuski skórne i pęknięcia. Grzybica może dotknąć również paznokcie. Płytka paznokci przybiera wtedy charakterystyczną żółto-brązową barwę. Paznokcie stają się też grubsze i łamliwe. Do leczenia grzybicy zazwyczaj stosuje się antygrzybicze kremy lub maści, a w bardziej zaawansowanych przypadkach leki doustne.

Łuszczyca

Gdy opiekunka osoby starszej zauważy na skórze podopiecznego czerwone, swędzące plamy, pokryte srebrzystymi łuskami może to wskazywać na łuszczycę. Ta przewlekła choroba skóry najczęściej pojawia się na łokciach, kolanach, na skórze głowy pod włosami oraz na dolnej części pleców. Leczenie łuszczycy może obejmować stosowanie maści kortykosteroidowych, preparatów zawierających witaminę D, a w cięższych przypadkach fototerapię lub leki przeciwzapalne.

Łojotokowe zapalenie skóry

Tłuste, żółte łuski, zaczerwienienie skóry, zwłaszcza na twarzy w okolicach nosa, brwi, za uszami, a także na skórze głowy może wskazywać na łojotokowe zapalenie skóry. Schorzenie może być wywołane wzmożoną aktywnością gruczołów łojowych, zaburzeniami pracy układu odpornościowego, ale także nieodpowiednią dietą, higieną osobistą czy zaburzeniami hormonalnymi. W leczeniu łojotokowego zapalenia skóry stosuje się szampony przeciwgrzybicze, maści kortykosteroidowe oraz maści zawierające kwas salicylowy.

Róża

Ostra infekcja bakteryjna zwana różą to groźna choroba zakaźna skóry i tkanki podskórnej wywoływana przez paciorkowce. Jej objawem jest gwałtownie pojawiające się zaczerwienienie skóry, najczęściej na nodze oraz na twarzy, wyraźnie odcinające się od jaśniejszej skóry wokół. W miejscu zaczerwienienia skóra jest błyszcząca. Często pojawia się też obrzęk, ból, a czasami gorączka i ogólne złe samopoczucie. Róża wymaga szybkiej interwencji medycznej i leczenia antybiotykami. Zlekceważona może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie naczyń żylnych, zapalenie naczyń chłonnych, zapalenie kości, słoniowacizna, ropowica czy kłębuszkowe zapalenia nerek.

Odleżyny

Wielu seniorów z powodu różnych schorzeń jest zmuszona przez długi czas leżeć w łóżku lub poruszać się za pomocą wózka inwalidzkiego. Osoby te są szczególnie narażone na odleżyny, czyli uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej wynikające z nacisku na nie. Odleżyny powstają najczęściej w tych miejscach, w których skóra jest wyjątkowo cienka oraz bliska kości, czyli pięty, łokcie, biodra, barki, kość ogonowa, kości krzyżowe czy tylna część głowy. Początkowo pojawia się zaczerwienienie skóry, później obrzęki i widoczne uszkodzenie naskórka, a w dalszej fazie otwarte, wrzodziejące rany i martwica głębszych tkanek. Aby zapobiegać odleżynom opiekunka powinna często zmieniać pozycję podopiecznego, stosować specjalistyczne materace przeciwodleżynowe i dbać o codzienną higienę skóry podopiecznego.

Więcej o odleżynach w naszym artykule: Jak zapobiegać odleżynom u osoby starszej?

Odparzenia

Odparzenia to zmiany skórne wywołane przez długotrwały nacisk i wilgoć, które często występują w okolicach intymnych, pod piersiami lub na innych fałdach skóry. Objawiają się zaczerwienieniem skóry, bólem, a w zaawansowanych przypadkach pęcherzami lub owrzodzeniami. W leczeniu odparzeń ważne jest zapewnienie suchej i czystej skóry, stosowanie specjalnych maści ochronnych oraz częsta zmiana pozycji ciała.

Zaczerwienienia, swędzenie, wysypka

Zaczerwienienie skóry, intensywne swędzenie oraz pojawienie się bąbli lub wysypki mogą być sygnałami alergii kontaktowej lub pokarmowej. W takich przypadkach ważne jest, by szybko zidentyfikować alergen. Może to nowy kosmetyk, nowy płyn do prania lub nowy składnik pokarmowy? Należy go wyeliminować z otoczenia naszego podopiecznego. By złagodzić alergię można zastosować maści z antyhistaminami. Warto też skonsultować się z dermatologiem.

 

Obserwacja skóry u seniora

Opiekując się osobą starszą powinniśmy zwracać uwagę na wszelkie niepokojące objawy związane ze stanem jej zdrowia. Również obserwacja skóry u seniora powinna być stałym elementem opieki. Najlepiej robić to podczas codziennych czynności pielęgnacyjnych. Opiekunka powinna wtedy sprawdzić, czy żadne niepokojące zmiany nie pojawiają się w miejscach szczególnie narażonych na uszkodzenia, takich jak fałdy skórne, okolice podpiersiowe, pachwinowe, podudzia, skóra głowy pod włosami, a także paznokcie u stóp. Szczególną uwagę należy zwrócić w przypadku osób starszych, które są długotrwale leżące, mają stomię lub cierpią na inne choroby, zwiększające ryzyko problemów skórnych, np. cukrzycę.

Zmiany, które powinny wzbudzić niepokój opiekunki, to m.in. zaczerwienienie, pojawienie się pęcherzy, owrzodzeń, przesuszenie, nadmierne łuszczenie się skóry, a także wszelkie nietypowe przebarwienia lub znamiona, które zmieniają swój kształt, rozmiar czy kolor. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem.

 

Pielęgnacja skóry u osoby starszej

Skóra w podeszłym wieku wymaga szczególnej troski ze względu na swoją podatność na różne uszkodzenia i choroby. Opiekunka osoby starszej powinna poznać zasady odpowiedniej pielęgnacji, aby zapewnić podopiecznemu jak najlepszą ochronę i komfort.

Podstawowym elementem pielęgnacji skóry jest jej nawilżanie. Skóra osób starszych często staje się sucha i cienka, co sprawia, że łatwiej ulega podrażnieniom i uszkodzeniom. Dlatego codzienne stosowanie nawilżających kremów lub maści jest niezbędne. Wybierając produkt, warto zwrócić uwagę na jego skład. Najlepiej, aby zawierał substancje takie jak gliceryna czy lanolina, które pomagają utrzymać odpowiedni poziom nawilżenia skóry.

Ochrona przed nadmiernym słońcem to kolejne ważne zadanie opiekunki. Promieniowanie UV może przyspieszać proces starzenia się skóry oraz prowadzić do powstawania nowotworów skórnych. Opiekunka powinna więc zadbać o to, aby skóra seniora była zawsze chroniona odpowiednim okryciem, nawet podczas krótkich spacerów. Warto też stosować krem z wysokim filtrem UV.

Kąpiel i mycie seniora wymaga delikatności. Zbyt częste lub agresywne szorowanie skóry może doprowadzić do jej przesuszenia i podrażnień. Do mycia zaleca się używanie specjalistycznych produktów pielęgnacyjnych polecanych dla osób starszych lub delikatnych preparatów przeznaczonych dla dzieci, np. szampon do włosów dla niemowląt czy mydło w płynie. Ze szczególną uwagą należy podejść do pielęgnacji i mycia osób starszych ze stomią czy tych, które mają problem z nietrzymaniem moczu.

Odpowiednia dieta oraz nawodnienie również odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry. Opiekunka powinna zachęcać podopiecznego do picia odpowiedniej ilości wody każdego dnia oraz spożywania produktów bogatych w witaminy C i E. Pierwsza z nich zawarta jest np. w cytrusach, truskawkach, pomidorach, papryce, ziemniakach czy kapuście. Zapobiega zmniejszaniu ilości kolagenu w strukturze skóry aktywnie go stymulując. Witaminę E znajdziemy np. w tłustych rybach, oliwie z oliwek, pestkach i orzechach. Chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.

 

Dolegliwości skórnych u osób starszych nie należy lekceważyć. Nawet te najmniejsze mogą być objawem poważnych chorób. Prawidłowa pielęgnacja i codzienna obserwacja może nie tylko zapobiec wielu problemom zdrowotnym, ale też wpłynąć na poprawę komfortu życia i samopoczucia osób starszych.

 

Photo: © chika milan – stock.adobe.com

Opieka nad osobami starszymi wymaga nie tylko cierpliwości i empatii, ale także wiedzy na temat zapobiegania poważnym problemom zdrowotnym. Jednym z nich są odleżyny. Te bolesne uszkodzenia skóry i tkanki podskórnej mogą znacznie obniżyć jakość życia seniorów.

W naszym artykule wyjaśnimy, czym są odleżyny, kiedy powstają, kto jest na nie szczególnie narażony. Przedstawimy również kluczowe metody profilaktyki odleżyn.

 

Czym są odleżyny?

Odleżyna to uszkodzenie skóry i leżących pod nią głębiej tkanek. Powstaje na skutek długotrwałego nacisku na nie, tarcia, sił ścinających lub wszystkich czynników równocześnie.

U osób długotrwale leżących i z ograniczoną mobilnością skóra i tkanki miękkie są uciskane z jednej strony przez materac, siedzisko czy inne twarde podłoże, a z drugiej strony przez kościec. Ten nadmierny nacisk sprawia, że naczynia doprowadzające krew i inne składniki odżywcze do tkanek zamykają się, dochodzi do zwolnienia przemiany komórkowej a w przypadku przedłużania się tego stanu – do obumierania komórek. Tak powstaje obszar martwicy, czyli odleżyna.

 

Rozwój zmian chorobowych przy odleżynach

Odleżyny zwykle rozwijają się w ciągu kilku tygodni, ale zdarza się, że powstają już po kilku dniach unieruchomienia chorego.

W początkowej fazie odleżyna to tylko obszar lekko zaczerwienionej skóry, który blednie po naciśnięciu nią. Później zaczerwienienie przestaje blednąć, w zamian pojawia się obrzęk i widoczne uszkodzenie naskórka.

W dalszym rozwoju odleżyn zmiany zaczynają dotykać również tkankę podskórną. Na dnie odleżyny zbiera się czerwona ziarnina lub żółte masy tkanek. W przypadku przedłużającego się ucisku mogą pojawić się otwarte, wrzodziejące rany i martwica głębszych tkanek. Uszkodzeniu ulega wtedy nie tylko skóra i bezpośrednio leżąca pod nią tkanka podskórna, ale nawet mięśnie i kości znajdujące się pod zniszczonym obszarem. Pojawia się poważne zagrożenie zakażeniem całego organizmu, czyli sepsą.

 

Kto jest najbardziej narażony na odleżyny?

Najbardziej narażone na powstawanie odleżyn są osoby, które spędzają długi okres czasu leżąc lub siedząc w jednej pozycji. W szczególności dotyczy to osób starszych.

Wielu seniorów, z powodu różnych schorzeń, jest zmuszona przez długi czas leżeć w łóżku lub poruszać się za pomocą wózka inwalidzkiego. Ponieważ starzenie się organizmu wiąże się z naturalnym osłabieniem mięśni, osobom tym jest trudno samodzielnie zmienić pozycję ciała. Dodatkowo skóra osób starszych staje się cieńsza i bardziej podatna na uszkodzenia, co zwiększa ryzyko powstawania odleżyn.

Dodatkowymi czynnikami ryzyka są:

• niedożywienie i mała masa ciała – brak odpowiedniej tkanki podskórnej powoduje większy nacisk na skórę,
• otyłość – nadwaga powoduje zwiększenie ucisku w tych miejscach, gdzie tkanka kostna jest położona pod cienką warstwą tkanki podskórnej,
• nietrzymanie moczu i kału – mocz i kał mają kwaśny odczyn, ich kontakt ze skórą wywołuje zmianę pH skóry prowadząc w wielu sytuacjach do maceracji naskórka, co zwiększa podatność na powstanie odleżyn,
• odwodnienie – powoduje dużą suchość skóry i jej podatność na uszkodzenia,
• zwiększona potliwość – większa wilgoć na skórze zwiększa ryzyko jej podrażnień,
• obecność chorób przewlekłych, które mogą wpływać na obieg krwi i stan skóry, czyniąc ją bardziej podatną na uszkodzenia – choroby serca, choroby układu krążenia, miażdżyca, anemia, choroby przebiegające z wyniszczeniem organizmu np. nowotworowe,
• zaburzenia czucia – osoba starsza nie odczuwa bólu lub dyskomfortu, a więc nie czuje potrzeby zmiany pozycji ciała,
• sprzęt pielęgnacyjno-leczniczy – cewniki, sondy, stomia mogą wywierać długotrwały ucisk wewnątrz jam ciała lub na skórze,
• leki – terapia sterydowa, chemioterapia.

 

Miejsca na ciele podatne na odleżyny

Do powstania odleżyn może dojść właściwie w każdym miejscu na ciele. Szczególnie narażone są jednak te okolice, w których skóra jest wyjątkowo cienka oraz bliska kości. Staje się wtedy bardziej narażona na siłę ucisku ciała.

Osoby leżące przez dłuższy czas są szczególnie narażone na odleżyny, ponieważ ciężar ciała ciągle wywiera nacisk na te same obszary. Najczęściej są to odcinki kostne, takie jak pięty, łokcie, biodra, barki, kość ogonowa, kości krzyżowe czy tylna część głowy.

U osób poruszających się na wózku inwalidzkim obszary ryzyka to głównie okolice kości ogonowej i pośladki. Duży nacisk jest również na kręgosłup w dolnej części pleców, na łopatki oraz na uda, które są poddawane naciskowi przez boczne krawędzie siedziska wózka.

 

Skuteczna profilaktyka odleżyn u osoby starszej

Zapobieganie odleżynom to bardzo ważny element opieki nad osobami starszymi, szczególnie tymi, które są długo leżące lub mają ograniczoną mobilność. Jakie działania powinna podejmować opiekunka osoby starszej, by uniknąć tego uciążliwego i bolesnego schorzenia u swojego podopiecznego?

 

Zmieniaj często pozycję podopiecznego

Opiekunka powinna zwrócić uwagę na regularną zmianę pozycji podopiecznego. W przypadku osób leżących zaleca się zmianę pozycji nie rzadziej niż co 2 godziny. Warto stosować różne ułożenia i zabezpieczać szczególnie narażone na odleżyny miejsca za pomocą poduszek lub specjalnych akcesoriów. Przykładowo:

• w pozycji na plecach należy zabezpieczyć łokcie, pośladki i pięty, np. używając poduszek, podpórek z gąbki poliuretanowej czy klinów przeciwodleżynowych,
• w pozycji na boku należy unikać długotrwałego opierania się na biodrach, użyć wałków lub poduszek, aby wspierać plecy i nogi, a pomiędzy kolana lub kostki włożyć nadmuchiwane opaski czy krążki.

Unikajmy układania podopiecznego w pozycji półsiedzącej lub półleżącej. Może łatwo się ześlizgiwać i jednocześnie zapierać piętami o podłoże. Odleżyny mogą wtedy powstać nie tylko na piętach, ale także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej i kości kulszowych.

Sprawdź też „Jak prawidłowo opiekować się osobą chorą leżącą”.

Jeśli senior spędza sporą ilość czasu na wózku opiekunka powinna przynajmniej co godzinę pomagać mu w zmianie pozycji, np. przez przeniesienie ciężaru ciała z jednego pośladka na drugi.

Sprawdź też, jak wygląda „Opieka nad seniorem na wózku”.

 

Stosuj specjalistyczne pomoce przeciwodleżynowe

Zadaniem opiekunki jest również wykorzystanie specjalistycznych pomocy przeciwodleżynowych, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powstania odleżyn. Do najważniejszych należą:

• materac przeciwodleżynowy – zmniejsza nacisk na narażone części ciała, materace mogą być piankowe, żelowe lub nadmuchiwane, dostosowane do potrzeb i stanu zdrowia seniora,
• poduszki przeciwodleżynowe – używane do stabilizacji pozycji lub miejscowego odciążenia części ciała najbardziej narażonych na odleżyny, takich jak pięty, łydki, plecy,
• kliny przeciwodleżynowe i wałki – pomocne w utrzymaniu podopiecznego w stabilnej pozycji na boku, bez wywierania zbytniego nacisku na biodra czy plecy,
• nadmuchiwane opaski na kończyny – mogą być stosowane do zmniejszenia ucisku np. pod pięty.

 

Unikaj wilgoci

Kolejnym ważnym zadaniem opiekunki jest zwrócenie uwagi, by pościel i odzież podopiecznego były zawsze suche. Wilgoć zwiększa ryzyko podrażnień skóry i przyczynia się do powstawania odleżyn. Opiekunka powinna:

• regularnie sprawdzać, czy pościel jest sucha i w razie potrzeby zmieniać ją, nawet kilka razy dziennie,
• używać specjalistycznych wkładek chłonnych lub pieluchomajtek w przypadku osób z nietrzymaniem moczu, aby skóra pozostawała sucha i czysta,
• dbając o higienę osobistą seniora, szczególnie w okolicach intymnych, należy zwrócić uwagę na dokładne osuszanie skóry.

 

Codzienna higiena skóry połączona z obserwacją

Niezwykle ważne w zapobieganiu odleżynom jest dbanie o codzienną higienę skóry podopiecznego. Regularne mycie skóry ciepłą wodą, przy użyciu łagodnych środków pielęgnacyjnych, pomaga utrzymać ją w dobrej kondycji, zapobiega przesuszeniu i podrażnieniom. Po umyciu skórę należy delikatnie i dokładnie osuszyć, szczególnie w zagłębieniach i fałdach, aby uniknąć podrażnień. Nie wolno mocno trzeć, istnieje bowiem ryzyko przerwania jej ciągłości. Po osuszeniu trzeba ją nawilżyć i natłuścić, co pozwoli utrzymać sprężystość. Do tego celu można stosować balsamy, kremy ochronne z witaminą E, z argininą, alantoiną czy preparaty do pielęgnacji niemowląt. Przy okazji pielęgnacji warto też pobudzać skórę poprzez delikatne oklepywanie.

Wykonując zabiegi pielęgnacyjne należy codziennie sprawdzać stan skóry podopiecznego, aby w porę zauważyć jakiekolwiek oznaki początkowych odleżyn, takie jak zaczerwienienie skóry czy dyskomfort w miejscach podatnych na ucisk.

Jeśli zauważymy coś niepokojącego niezbędne jest jak najszybsze skonsultowanie się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego planu działania. Jeśli u naszego podopiecznego pojawią się odleżyny należy ściśle przestrzegać zaleceń medycznych dotyczących ich leczenia. Może to obejmować zmianę opatrunków, stosowanie specjalistycznych preparatów czy antybiotyków. Należy też monitorować proces leczenia i stan odleżyn, informując lekarza o wszelkich zmianach.

 

Aktywizowanie seniora

O ile stan zdrowia osoby starszej na to pozwala warto zachęcać ją do aktywności fizycznej. To też może pomóc w zapobieganiu odleżynom. Opiekunka powinna aktywizować podopiecznego np. poprzez:

• zachęcanie do częstych zmian pozycji w łóżku,
• pomaganie w wykonywaniu prostych ćwiczeń ruchowych, które mogą być realizowane nawet w pozycji leżącej lub siedzącej,
• organizowanie krótkich spacerów lub transferów z łóżka na wózek, jeśli stan zdrowia na to pozwala,
• stosowanie terapii zajęciowej lub innych form aktywności dostosowanych do możliwości i zainteresowań seniora.

 

Dieta przeciw odleżynom

Dieta odgrywa istotną rolę w profilaktyce odleżyn, dostarczając składników odżywczych niezbędnych do utrzymania zdrowej skóry i szybkiej regeneracji tkanki.

Podopiecznemu należy zapewnić pokarmy bogate w białko, czyli nabiał (mleko, sery białe, jogurty naturalne, maślanka), mięso (kurczak, indyk, gotowany schab, cielęcina, polędwica wołowa) oraz ryby (dorsz, pstrąg, morszczuk). Mięso i ryby powinny być lekkostrawne, dlatego lepiej podawać je gotowane lub pieczone, a nie smażone.

Obok białka ważną rolę pełnią witaminy A i C, które chronią skórę przed stanem zapalnym. Najwięcej jest ich w warzywach i owocach (marchew, buraki, natka pietruszki, czerwone porzeczki, morele, truskawki). Witamina E obecna np. w ziarnach słonecznika, oliwie z oliwek czy oleju słonecznikowym wspomaga gojenie się ran i korzystnie wpływa na regenerację skóry. Unikać należy za to słodyczy, tłuszczów zwierzęcych i ograniczyć spożycie soli.

Równie ważne jest dostarczanie odpowiedniej ilości płynów, aby zapobiegać odwodnieniu, co ma bezpośredni wpływ na kondycję skóry. Wśród napojów mogą się znaleźć soki warzywne, owocowe, mleko, herbata, słaba kawa z mlekiem.

Opiekunka osoby starszej powinna też monitorować masę ciała podopiecznego, aby unikać zarówno niedożywienia, jak i nadwagi, które mogą zwiększać ryzyko powstawania odleżyn.

 

Pamiętanie o tych zasadach i ich stosowanie w codziennej opiece nad osobą starszą może znacząco zmniejszyć ryzyko powstawania odleżyn oraz wspierać zdrowie i dobre samopoczucie seniorów.

 

Photo: © Africa Studio – stock.adobe.com

 

Senność w ciągu dnia jest bardzo powszechnym zjawiskiem wśród osób starszych. Często jest ona pierwszym sygnałem, że nocny odpoczynek nie jest wystarczający lub ma złą jakość. Przyczyn tego stanu może być wiele. Od naturalnych zmian w organizmie związanych z wiekiem, po skutki uboczne leków i poważne choroby. Nadmierna senność w ciągu dnia może znacząco pogorszyć jakość życia seniora. Jak opiekunka osoby starszej może jej pomóc?

 

Ile snu potrzebuje osoba starsza?

Zapotrzebowanie na sen zmienia się wraz z wiekiem. Dorosła osoba potrzebuje od 7 do 9 godzin snu dziennie, aby jej organizm prawidłowo funkcjonował. Po 60. roku życia zapotrzebowanie na sen zazwyczaj się zmniejsza, ponieważ zmniejsza się poziom aktywności życiowej, zwłaszcza fizycznej. Dlatego organizm nie potrzebuje już 7–8 godzin snu, aby się zregenerować, ale tylko 6 godzin, a nawet mniej. Również drzemka w południe uważana jest u osoby starszej za normę, ale nie powinna być dłuższa niż 30 minut.

Dłużej utrzymujące się zmęczenie i nadmierna senność mimo przespania nocy, a zwłaszcza niezamierzone zasypianie w ciągu dnia wskazują już na zaburzenie.

 

Przyczyny nadmiernej senności u seniorów

Nadmierna senność u osób starszych może mieć wiele przyczyn.

Zmniejszona produkcja melatoniny

Z wiekiem naturalnie spada produkcja melatoniny, hormonu odpowiedzialnego za regulację rytmu dobowego snu i czuwania. Ten spadek może prowadzić do zaburzeń snu, takich jak trudności z zasypianiem czy częste budzenie się w nocy. To z kolei może prowadzić do nadmiernej senności w trakcie dnia.

Niedobór snu w nocy

Nocny wypoczynek osoby starszej może być zakłócany przez wiele czynników. Wśród nich są te całkiem prozaiczne, jak nieodpowiednie warunki do snu: zbyt ciepła i nieprzewietrzona sypialnia, materac, który jest albo za miękki, albo za twardy. Dodatkowo brak wieczornego relaksu, nadmiernie długie oglądanie telewizji czy też hałasy dochodzące z zewnątrz mogą utrudniać szybkie zasypianie. Zaburzenia snu mogą być także wywołane nagłymi zmianami w trybie życia, odczuwanym stresem, niepokojem o jakieś sprawy osobiste lub rodzinne, a nawet np. obawami finansowymi.

Inne przyczyny to różnego rodzaju dolegliwości fizyczne. Mogą to być bóle wynikające z różnych chorób, bóle reumatyczne, skurcze łydek, duszności powiązane z problemami układu oddechowego i serca, częsta potrzeba oddawania moczu w nocy i związane z tym częste wybudzenia, a także bezdech senny i zespół niespokojnych nóg. Również depresja i inne choroby psychiczne często powodują nadmierne pobudzenie organizmu. Utrudnia to zasypianie i prowadzi do częstych przebudzeń w nocy.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że ilość snu w nocy jest niewystarczająca, aby organizm osoby starszej mógł się odpowiednio zregenerować. Dlatego może ona wykazywać zwiększoną potrzebę snu w ciągu dnia.

Nadmierna senność a przyjmowane leki

Nadmierna senność może być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków. Są wśród nich m.in. leki przeciwdepresyjne, leki stosowane w chorobie Parkinsona, leki przeciwlękowe, leki przeciwdrgawkowe, leki na cukrzycę, niektóre leki na nadciśnienie, beta-blokery, a także leki na alergię starszej generacji.

Do nadmiernej senności mogą się przyczyniać też środki o działaniu psychoaktywnym i sedatywnym, czyli zmniejszające aktywność osoby starszej i wpływające na nią uspokajająco.

Nadmierna senność a choroby

Wiele chorób, na które cierpią osoby starsze, może powodować nadmierną senność. Wymieńmy niektóre z nich.

Choroba Alzheimera – to jedna z najczęściej spotykanych chorób neurodegeneracyjnych, która powoduje zmiany w mózgu. Mogą one zakłócać normalny wzorzec snu. Zdarza się, że chorzy na alzheimera przysypiają w ciągu dnia, nawet jeśli przespali całą noc.

Choroba Parkinsona często wiąże się z problemami ze snem. Osobom chorym często w ciągu dnia trudno jest utrzymać stan czuwania i dochodzi do niezamierzonego zapadania w sen. Podczas normalnej aktywności mogą zdarzać się też nagłe ataki snu, nie poprzedzone poczuciem senności i znużenia.

Niedoczynność tarczycy – niedostateczna produkcja hormonów tarczycy zaburza procesy metaboliczne, czego rezultatem jest m.in. uczucie zmęczenia i senności.

Cukrzyca – wahania poziomu cukru we krwi mogą wpływać na sen i powodować nadmierną senność.

Niedokrwistość (anemia), czyli zaburzenie wytwarzania czerwonych krwinek. Ich liczba lub stężenie zawartej w nich hemoglobiny są niewystarczające do tego, by krew mogła prawidłowo transportować tlen do tkanek organizmu. Może to prowadzić do uczucia zmęczenia i senności.

Każda z tych przyczyn wymaga indywidualnej oceny i podejścia. Opiekunka osoby starszej powinna być świadoma tych różnorodnych czynników, aby móc efektywnie wspierać swojego podopiecznego.

 

Nadmierna senność – jej wpływ na ogólny stan zdrowia i samopoczucie seniorów

Nadmierna senność u osób starszych może mieć poważne konsekwencje dla ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia seniorów.

Jeśli nadmierna senność utrzymuje się przez dłuższy czas może prowadzić do znaczącego spadku zdolności poznawczych. U osób starszych może to objawiać się w postaci wolniejszego przetwarzania informacji, problemów z podejmowaniem decyzji, a nawet trudności w wykonywaniu codziennych czynności, które kiedyś były dla nich proste i oczywiste.

Oprócz wpływu na zdolności umysłowe nadmierna senność może także mieć wpływ na zdrowie emocjonalne seniorów. Uczucie ciągłego zmęczenia i braku energii może prowadzić do izolacji społecznej. Osoba starsza może nie mieć siły lub ochoty na uczestnictwo w spotkaniach towarzyskich czy innych aktywnościach. To z kolei może prowadzić do uczucia samotności i smutku, a nawet do rozwoju depresji.

Istnieje również związek między nadmierną sennością a podatnością na choroby przewlekłe. Sen odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia. Jego brak może osłabić system odpornościowy, zwiększając ryzyko infekcji i wystąpienia innych dolegliwości zdrowotnych.

Osoby starsze i tak z racji swojego wieku zmagają się z pogorszeniem funkcji poznawczych oraz różnymi chorobami. Dodatkowe obciążenie umysłu i ciała jest więc wyjątkowo niepożądane. Opiekunka seniora, mając tego świadomość, powinna aktywnie wspierać podopiecznego w dążeniu do poprawy jakości snu i ogólnego stanu zdrowia. Jak może to zrobić?

 

Jak radzić sobie z nadmierną sennością u osób starszych?

Opiekując się osobą starszą należy zwracać uwagę na jakość jej snu, obserwując jakiekolwiek niepokojące zmiany w tym zakresie. Sprawdzajmy, jak długo śpi nasz podopieczny w nocy, czy często się budzi i czy łatwo z powrotem zasypia. Zapamiętajmy także jak często i długo drzemie w ciągu dnia. Obserwacja tych wzorców może pomóc w identyfikacji potencjalnych problemów i potrzebnych zmian.

Jeżeli nadmierna senność w ciągu dnia przytrafia się naszemu podopiecznemu tylko od czasu do czasu powinniśmy w pierwszej kolejności zadbać o odpowiednią higienę snu. Obejmuje to ustalenie regularnych godzin snu oraz zapewnienie odpowiednich warunków w sypialni. Należy przewietrzyć pomieszczenie, zadbać o temperaturę powietrza na umiarkowanym poziomie, najlepiej między 18 a 21 stopni Celsjusza. Sprawdzić, czy łóżko i materac są wygodne, a pościel świeża i przyjemna. W miarę możliwości należy też wyeliminować nadmierne hałasy z otoczenia.

Opiekunka powinna również zachęcać seniora do unikania ciężkich posiłków na noc, co może zakłócić spokojny sen. Ważne jest też, aby senior nie spożywał przed snem produktów zawierających kofeinę oraz duże ilości cukru. Mogą one zaburzać naturalne procesy zasypiania.

Innym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest ograniczenie korzystania z urządzeń elektronicznych przed snem, takich jak telefony czy telewizory. Emitowane przez nie światło może negatywnie wpływać na jakość snu seniora. Zwróćmy też uwagę na rodzaj oglądanych programów, które mogą zbyt pobudzić lub rozdrażnić seniora powodując kłopoty z zaśnięciem.

Opiekunka może także wprowadzić różne techniki uspokajające przed snem, takie jak medytacja, ćwiczenia oddechowe czy czytanie. Te działania mają na celu wyciszenie organizmu i umysłu, co ułatwia zasypianie.

Znaczący wpływ na jakość snu ma także dbanie o zdrowy styl życia seniora, w tym zdrową dietę i umiarkowaną aktywność fizyczną. Sprawdź Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

Jeśli te działania nie zmniejszą jednak nadmiernej senności osoby starszej w ciągu dnia i ten stan będzie się utrzymywał dłużej niż miesiąc należy koniecznie skonsultować to z lekarzem. Pomoże on zdiagnozować i leczyć ewentualne zaburzenia snu. Być może konieczna będzie tylko suplementacja melatoniny czy zmiana konkretnych leków lub ich dawkowania. Być może okaże się jednak, że problem jest o wiele poważniejszy i będzie wymagał specjalistycznego leczenia.

 

Pamiętajmy, że spokojny sen jest ważny dla zdrowia i samopoczucia osób w każdym wieku. W przypadku seniorów ma to szczególne znaczenie. Dzięki naszej wiedzy, właściwej opiece i wsparciu możemy pomóc osobom starszym cieszyć się zdrowiem i dobrostanem na co dzień.

 

Photo: © Pixel-Shot – stock.adobe.com

Święta Bożego Narodzenia to czas, który kojarzy nam się z pełnymi ciepła i bliskości spotkaniami rodzinnymi. Wśród nas jest jednak wiele osób starszych, dla których te dni nie zawsze są radosne. Seniorzy zmagają się nie tylko z brakiem samodzielności i ograniczeniami zdrowotnymi, ale też z samotnością, która w tym czasie szczególnie mocno doskwiera.

Zadbajmy więc podczas świąt w wyjątkowy sposób o naszych seniorów – starszych rodziców, dziadków, podopiecznych czy samotnych sąsiadów. Zapewnijmy im radość, bezpieczeństwo i poczucie bycia ważną częścią świątecznych obchodów. Jak to możemy zrobić?

 

Przygotowania świąteczne dostosowane do seniorów

Przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia kojarzą nam się ze wzmożoną aktywnością – gruntowne sprzątanie, gotowanie większej ilości potraw, dekorowanie domu. Wszystko to wprowadza do otoczenia osoby starszej niecodzienne elementy. Dla seniorów, którzy często cenią sobie przewidywalność i rutynę, może to być źródłem stresu i niepokoju. Dlatego podczas przygotowań świątecznych starajmy się zachować stały rytm dnia. Utrzymanie regularnych godzin posiłków, snu i innych codziennych czynności pomoże seniorom poczuć się bardziej komfortowo i bezpiecznie.

Upewnijmy się też, że seniorzy regularnie przyjmują przepisane im leki. W ferworze przedświątecznego zamieszania osoby starsze lub ich opiekunowie łatwo mogą zapomnieć o wzięciu kolejnej dawki.

W okresie przedświątecznym często pojawia się pokusa, aby zająć się dodatkowymi porządkami, takimi jak przemeblowanie czy generalne sprzątanie szaf. Jednak dla osób starszych, szczególnie tych z problemami z pamięcią lub orientacją, nagłe zmiany w otoczeniu mogą być dezorientujące i stresujące. Dlatego unikajmy przestawiania mebli czy dużych zmian w układzie domu. Zamiast tego lepiej skupić się na prostych, świątecznych dekoracjach. Wprowadzając nowe elementy do otoczenia, jak choinka czy świąteczne ozdoby, warto też robić to stopniowo, aby nie zaburzyć znanej i lubianej przez seniorów przestrzeni.

Jeśli stan zdrowia na to pozwala warto włączyć seniora do aktywnych przygotowań przedświątecznych. Może wykonywać wiele lżejszych prac, które nie wymagają dużego wysiłku czy skomplikowanych umiejętności. Pieczenie ciastek, przygotowywanie prostych potraw czy ozdób świątecznych pomoże osobie starszej poczuć się potrzebną i docenioną w tym wyjątkowym czasie.

 

Bezpieczne dekorowanie domu na święta

Wybierając ozdoby świąteczne i dekorując nimi dom powinniśmy zwrócić uwagę na to, by były one bezpieczne dla osoby starszej.

Przewody i przedłużacze, np. do lampek choinkowych, powinny być ułożone na podłodze w takim miejscu, by nie stanowiły przeszkody dla osoby starszej. Aby nie zwiększały ryzyka potknięcia się czy upadku. Dekoracje nie powinny też blokować dostępu do często używanych pomieszczeń. Dla seniorów z problemami wzrokowymi warto stosować kontrastowe kolory dekoracji. Łatwiej je odróżnić od tła, co jest szczególnie ważne w miejscach takich jak schody czy progi.

Ozdoby świąteczne powinny być łatwe w montażu. To pomoże nam włączyć osobę starszą we wspólne dekorowanie domu. Warto wybrać więc dekoracje lekkie, niewymagające stosowania ostrych narzędzi lub skomplikowanych instrukcji. Istotne jest także, aby ozdoby były trwałe i bezpieczne w użyciu, np. światełka LED są mniej podatne na przegrzewanie się niż tradycyjne żarówki.

Dekoracje świąteczne mają ogromny wpływ na atmosferę w domu i mogą znacząco poprawić nastrój seniorów. Dlatego też warto wybierać te, które mają dla nich szczególne znaczenie. Tradycyjne ozdoby będą przypominać im własne święta z dzieciństwa. Nowe mogą stać się symbolem obecnych świąt spędzanych z rodziną. Kolory, światła i zapachy świąt mogą ożywić wspomnienia i stworzyć poczucie ciepła, wspólnoty oraz przynależności. To niezwykle ważne dla dobrostanu emocjonalnego seniorów w tym wyjątkowym okresie.

 

Świąteczne spotkania rodzinne z seniorem

Święta Bożego Narodzenia to czas, który wielu z nas spędza w gronie rodziny. Gdy w naszym domu są seniorzy ważne jest, aby planować świąteczne spotkania z uwzględnieniem ich potrzeb i możliwości.

Przed świętami warto porozmawiać z rodziną i ustalić, jak powinny wyglądać wizyty świąteczne. Ważne, aby odwiedziny były przyjemnością, a nie źródłem zmęczenia dla seniora. Planując czas trwania spotkań oraz liczbę gości należy wziąć pod uwagę potrzebę odpoczynku i ograniczoną wytrzymałość osoby starszej.

Jeśli istnieje ryzyko, że pewne sytuacje mogą zdenerwować seniora, warto poinformować o tym pozostałych członków rodziny. Wskazane jest wyjaśnienie, że drażliwość czy agresja osoby starszej mogą wynikać z choroby, zmęczenia lub zbyt dużej ilości wrażeń. Zrozumienie i współczucie ze strony bliskich mogą znacznie ułatwić przebieg świątecznych spotkań.

Na wszelki wypadek warto zapewnić seniorowi ciche miejsce, gdzie będzie mógł odpocząć od świątecznego zgiełku. Może to być osobny pokój, w którym senior będzie mógł usiąść wygodnie, zrelaksować się, a nawet zdrzemnąć.

W niektórych sytuacjach może być korzystne zrezygnowanie z tradycyjnych, dużych rodzinnych zjazdów na rzecz mniejszych, bardziej intymnych spotkań. Zaprośmy wtedy tylko najbliższych członków rodziny, by senior mógł świętować w bardziej spokojnej i kameralnej atmosferze.

 

Świąteczna dieta seniora

Tradycyjne Święta Bożego Narodzenia kojarzą się z obfitymi posiłkami i suto zastawionymi stołami. Jednak kiedy w gronie świątecznych uczestników są seniorzy przy planowaniu świątecznego menu należy uwzględnić ich ograniczenia dietetyczne i preferencje.

Przygotowując posiłki świąteczne dla seniora warto wybierać metody gotowania, które są zdrowsze i lżejsze dla układu trawiennego. Zamiast smażonego karpia lepiej wybrać karpia pieczonego w folii, co znacznie redukuje zawartość tłuszczu. Gotując kompot z suszu poszukajmy owoców, które nie są dosładzane w procesie produkcji. Zupa grzybowa z gęstym jogurtem zamiast śmietany będzie lżejsza. Dodanie kminku do potraw z grochu i kapusty pomoże w trawieniu.

Zamiast słodkich soków i napojów lepszym wyborem będzie woda niegazowana z dodatkiem cytryny. W przypadku problemów z niestrawnością pomocne mogą okazać się herbatki ziołowe, takie jak rumianek czy prawoślaz, które wspomagają trawienie i łagodzą zgagę.

Przy świątecznym stole ważne są również umiar i odpowiednie porcje. Zwracajmy uwagę, by osoba starsza nie przeciążała swojego żołądka zbyt obfitym posiłkiem. Lepiej skosztować różnych potraw, ale po trochu.

 

Prezenty odpowiednie dla seniora

Święta Bożego Narodzenia to wyjątkowy czas obdarowywania się prezentami. Nie zapominajmy tu o seniorach. Starannie wybrane upominki mogą być wyrazem naszej uwagi i szacunku dla ich potrzeb i preferencji.

Pomysłów na upominek świąteczny dla seniora jest bardzo wiele. Poniżej przedstawiamy kilka inspiracji:

– dla zdrowia – zestawy witamin i mikroelementów, ciśnieniomierz, poduszka ortopedyczna, hydromasażer do stóp,
– dla ciepła i komfortu – puchaty koc, szal (może własnoręcznie wykonany na drutach?), rękawiczki, miękkie kapcie, termofor,
– dla aktywności fizycznej – kijki do nordic walking, karnet na zajęcia jogi dla seniorów lub na basen, kurs tańca,
– dla ćwiczenia umysłu – scrabble, gry planszowe, łamigłówki, karty do gry,
– dla seniorów, którzy lubią czytać – akcesoria ułatwiające tę czynność, takie jak lupa z ledowym podświetleniem czy ekran powiększający, książki z dużymi literami, audiobooki,
– przyjemne drobiazgi – album na rodzinne zdjęcia, elegancki zestaw kosmetyków, perfumy, kubek z fajnym nadrukiem i zestaw herbat, płyty z ulubioną muzyką, etui na okulary.

Pamiętajmy, że prezent dla seniora nie musi być wyłącznie praktyczny. Ma mu przede wszystkim przynieść dużo radości, wywołać pozytywne emocje oraz prawdziwy uśmiech na twarzy.

 

Aby Święta Bożego Narodzenia nie były samotne

Święta Bożego Narodzenia to czas, który kojarzymy z rodzinnym ciepłem i bliskością. Dla wielu osób starszych może być to jednak okres wyjątkowo trudny. Seniorzy, którzy żyją samotnie, często odczuwają w tym czasie brak bliskich, co może prowadzić do poczucia izolacji i smutku. Dlatego wiele organizacji charytatywnych i grup społecznych organizuje specjalne wigilie dla samotnych seniorów. W ten sposób mają oni możliwość spędzenia tego dnia przy wspólnym stole, w gronie innych ludzi.

Osoby chcące pomóc mogą zaangażować się też w wiele innych działań. Odwiedzanie samotnych seniorów w ich domu, przygotowywanie i rozdawanie świątecznych paczek, zapraszanie seniorów (sąsiadów, znajomych) do spędzenia świąt w gronie własnej rodziny, organizowanie wirtualnych spotkań świątecznych dla seniorów, ze wspólnym składaniem sobie życzeń i śpiewaniem kolęd – to tylko parę przykładów dobrych inicjatyw.

Każdy z nas, jeśli tylko zechce, może wesprzeć takie działania – osobiście lub choćby małym datkiem finansowym. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ pomaga przełamać barierę samotności i dać seniorom poczucie, że są ważną częścią społeczności.

Dobrych i bezpiecznych Świąt Bożego Narodzenia!

 

Photo: © tan4ikk – stock.adobe.com

 

Nadejście jesieni i zimy przynosi ze sobą nie tylko spadek temperatur, ale również skrócenie dnia i ograniczenie naturalnego światła. Może to znacząco wpływać na samopoczucie osób starszych. Gdy dni stają się coraz krótsze, a pogoda coraz bardziej pochmurna, seniorzy są szczególnie narażeni na zmiany nastroju.

Opiekując się osobą starszą powinniśmy w tych miesiącach zapewnić naszemu podopiecznemu odpowiednie wsparcie emocjonalne. Warto zachęcać seniora do aktywności, które mogą polepszyć jego nastrój, zadbać o zdrową dietę i regularny rytm dnia. Dowiedz się jak to zrobić i o czym jeszcze pamiętać.

 

Sezonowe zmiany nastroju u seniorów

Brak wystarczającej ilości światła słonecznego w miesiącach jesienno-zimowych wpływa negatywnie na regulację hormonów, takich jak melatonina i serotonina. To z kolei w prosty sposób prowadzi do obniżenia nastroju, uczucia zmęczenia i apatii. Zjawisko to może dotknąć każdego z nas, również osoby starsze.

Dla seniorów taki spadek nastroju może być szczególnie dotkliwy, ponieważ nakłada się na inne wyzwania, z jakimi się borykają. Starzenie się, różne dolegliwości i choroby, często utrata samodzielności, samotność – to wszystko samo w sobie może obniżać nastrój seniora. Dodatkowy brak słońca tylko pogłębi ich złe samopoczucie, czyniąc zwykłe dni jeszcze bardziej przytłaczającymi.

Kluczowe jest zatem wczesne rozpoznawanie sygnałów wskazujących na pogorszenie samopoczucia u naszego podopiecznego. Należą do nich: wycofywanie się z aktywności towarzyskich, problemy ze snem, zmiany apetytu czy ogólne poczucie smutku i przygnębienia. Bardzo ważne jest wtedy, aby rozmawiać z seniorem na temat jego emocji i samopoczucia. Rozmawiać w sposób otwarty i z dużą empatią. Tym bardziej, że seniorzy sami z siebie często niechętnie wyrażają swoje uczucia, obawiając się być ciężarem dla rodziny czy opiekunki.

 

Na poprawę nastroju – aktywność fizyczna

W okresie jesienno-zimowym nie można zapominać o aktywności fizycznej. Codzienna dawka ruchu, odpowiednio dopasowana do stanu zdrowia oraz do pogody może pozytywnie wpłynąć na nastrój osoby starszej.

Najprostszą i najbardziej powszechną aktywnością jest zwyczajny spacer. Zachęcajmy naszego podopiecznego, aby wychodził z domu nawet w chłodniejsze dni. Spacery lub chodzenie z kijkami (nordic-walking) nie tylko hartują organizm i pozwalają zachować sprawność stawów. Pobudzają także wydzielanie endorfiny i pomagają w utrzymaniu dobrego samopoczucia.

Jeśli senior ma ochotę i pozwala mu na to stan zdrowia, może podejmować większy wysiłek fizyczny na świeżym powietrzu. Na przykład korzystać z plenerowej siłowni, uprawiać narciarstwo biegowe na prostych, płaskich trasach, czy doskonale bawić się jeżdżąc na łyżwach.

Sprawdź też: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

 

Ćwicz umysł i czerp z tego radość

Nie każdy dzień jesienno-zimowy sprzyja spacerom, czy innej aktywności na zewnątrz. Kiedy wieje silny wiatr, pada deszcz, śnieg lub jest bardzo mroźno lepiej zostać w domu. Dla opiekunki dużym wyzwaniem jest wtedy organizacja czasu wolnego dla podopiecznego. Co robić w długie wieczory, by senior się nie nudził, nie popadł w apatię i przygnębienie?

Z pewnością nie powinien spędzać wielu godzin wpatrując się jedynie w ekran telewizora. Warto przygotować kilka innych ciekawych propozycji, które pobudzą jego umysł i utrzymają dobre samopoczucie.

Razem z naszym podopiecznym możemy zagrać w gry planszowe, jak szachy, warcaby, „Chińczyka” lub domino. Równie dobrze sprawdzą się gry karciane, pasjanse, krzyżówki, łamigłówki, sudoku, układanie puzzli czy zabawa w „państwa-miasta”. Każdy zdobyty punkt, każda wygrana z pewnością dadzą naszemu podopiecznemu dużo radości i pozytywnych emocji.

A może zachęcimy seniora do nowego hobby? W każdym wieku można się nauczyć albo spróbować czegoś nowego. Może będzie to malowanie, kolorowanki dla dorosłych, składanie origami, wycinanki albo szydełkowanie lub robienie na drutach. Każda nowa umiejętność zdobyta przez seniora, nawet niewielka, może przynieść mu dużo satysfakcji.

 

Więcej światła i kolorów

Naturalne światło – światło słoneczne – jest kluczowe w regulacji naszego cyklu dobowego i produkcji witaminy D, co jest ważne nie tylko dla zdrowia fizycznego, ale również psychicznego. W miesiącach jesienno-zimowych, gdy dni są coraz krótsze a niebo częściej zachmurzone, dostęp do naturalnego światła jest mocno ograniczony. Dlatego nasze samopoczucie często się pogarsza.

Osoby starsze, które mają ze względu na choroby ograniczone możliwości wychodzenia z domu i muszą przebywać całymi dniami w mieszkaniu brak naturalnego światła mogą odczuwać jeszcze bardziej dotkliwie. Warto, by w takie dni spędzali czas w dobrze oświetlonych pomieszczeniach, najlepiej blisko okien, aby maksymalnie korzystać z dostępnego światła naturalnego.

Po konsultacji z lekarzem można też stosować zabiegi naświetlania z wykorzystaniem lamp emitujących światło o natężeniu od 2500 do 10000 luksów. Regularne korzystanie z takich specjalistycznych lamp, szczególnie w porannych godzinach, może znacząco poprawić samopoczucie seniorów i zwiększyć ich poziom aktywności.

Warto zwrócić też uwagę na mały drobiazg, czyli kolory wnętrza, w którym przebywa na co dzień osoba starsza. Mogą one mieć spory wpływ na nastrój i samopoczucie naszego podopiecznego. Ciepłe, jasne kolory sprawiają, że pomieszczenie staje się bardziej przytulne i optymistyczne. Kolory żółty, pomarańczowy czy ciepłe beże mogą optycznie „ocieplić” wnętrze i przynieść uczucie radości i spokoju. Nawet, jeśli nie możemy od razu zmienić całego pokoju może wystarczy na początek zmienić zasłony, położyć na łóżku czy fotelu kolorowe poduszki, zadbać o pościel w ciepłych kolorach?

 

Zdrowa dieta na dobre samopoczucie

Zbilansowane posiłki, bogate w witaminy i minerały, są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu i mogą też znacząco wpływać na dobre samopoczucie. By tak się stało dieta seniorów w czasie jesienno-zimowym powinna zawierać składniki odżywcze wspierające funkcjonowanie mózgu i poprawiające nastrój.

Są to przede wszystkim:

Kwasy tłuszczowe Omega-3 – mają pozytywny wpływ na pracę mózgu, redukcję symptomów depresji i poprawę nastroju. Ich źródłem są przede wszystkim tłuste ryby, takie jak halibut, łosoś, dorsz, makrela i sardynki. Występują również w oleju lnianym, siemieniu lnianym, nasionach chia czy orzechach włoskich.

Witamina B12 – wpływa na funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego. Znajduje się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, w mięsie, jajach, serach, mleku i jego przetworach.

Witamina D – jej niedobór może być jednym z czynników prowadzących do obniżenia nastroju. Witamina D może pochodzić z dwóch źródeł: z jedzenia oraz przemian chemicznych w skórze w wyniku działania promieni słonecznych. W dni jesienno-zimowe, kiedy słońca jest mniej, łatwo o jej niedobór w naszym organizmie. Seniorzy mogą to odczuwać tym bardziej, że wraz z wiekiem zmniejsza się wytwarzanie witaminy D w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Dlatego do ich diety powinniśmy włączyć produkty ją zawierające, takie jak ryby (zwłaszcza tłuste – łosoś, makrela, śledź, węgorz), jaja, pełnotłuste mleko i produkty mleczne, oleje roślinne, podroby (wątroba). Ponieważ jednak przyswajanie witaminy D z pożywienia jest niewielkie warto, by osoba starsza, po konsultacji z lekarzem, suplementowała ją, nawet przez cały rok.

Cynk – ma duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Jego niedobór wpływa na pogorszenie nastroju, drażliwość, humory. Cynk znajdziemy w mięsie, wątróbce, serach żółtych, pomidorach, warzywach kapustnych (brukselka, kapusta, brokuły), warzywach strączkowych, pełnoziarnistych produktach zbożowych (pieczywo razowe, kasza gryczana, dziki ryż), orzechach i nasionach (słonecznik, sezam, nerkowce, pestki dyni, siemię lniane), grzybach (pieczarki, boczniaki).

 

Regularny rytm dnia daje poczucie spokoju

Ustal wraz z podopiecznym stały harmonogram dnia, w którym posiłki, ćwiczenia czy momenty odpoczynku będą miały swoją konkretną godzinę. Powtarzająca się rutyna da osobie starszej poczucie stabilności i spokoju, przyczyni się do zmniejszenia poziomu stresu i lęku. Dodatkowo warto dodać do rozkładu dnia jakiś drobny, przyjemny nawyk lub czynność. Może to być na przykład poranna rozmowa przy filiżance ulubionej herbaty, wieczorne słuchanie ulubionej przez seniora muzyki lub audiobooków czy zarezerwowanie codziennie czasu na ulubione hobby.

Opiekując się seniorem zadbaj też o to, by przestrzegał on regularnych godzin wstawania i kładzenia się spać. Każdy z nas ma pewnego rodzaju zegar biologiczny, który reguluje rytm snu i wydzielanie hormonów. Utrzymanie rutyny i kładzenie się do łóżka o stałych porach poprawi jakość snu, a co za tym idzie i ogólne samopoczucie.

 

Dobre samopoczucie i nastrój osoby starszej są tak samo ważne, jak jej zdrowie fizyczne. Dlatego rola opiekunki to coś więcej niż tylko wsparcie w codziennych czynnościach. To także dbanie o sferę emocji i psychiki podopiecznego. Liczy się tu pozytywne nastawienie, empatia, uśmiech i gotowość do rozmowy, które mogą przynieść seniorowi wiele chwil radości i poczucie bezpieczeństwa.

Nie zapominaj jednak, że czasami sam entuzjazm i aktywizacja mogą nie wystarczyć. Jeśli zauważysz, że obniżony nastrój seniora utrzymuje się przez dłuższy czas, może to być sygnał, że potrzebuje on profesjonalnej pomocy. Depresja u osób starszych jest poważnym problemem, który wymaga odpowiedniej uwagi i leczenia. Dlatego w takiej sytuacji nie wahaj się skonsultować z lekarzem lub psychologiem. Profesjonalna diagnoza i ewentualne wsparcie terapeutyczne lub farmakologiczne mogą okazać się niezbędne dla poprawy samopoczucia i zdrowia psychicznego seniora.

Photo: © Hero Images – stock.adobe.com

 

Wśród różnych przypadłości, z którymi zmagają się seniorzy są także choroby układu pokarmowego, których efektem jest stomia. Dla wielu opiekunek osoba starsza ze stomią to nowe doświadczenie, które wymaga zdobycia dodatkowej wiedzy i umiejętności. Dobrze jest zrozumieć nie tylko fizyczne, ale i emocjonalne aspekty tej sytuacji.

Dowiedz się, czym jest stomia, jakie są jej rodzaje i w jaki sposób należy sprawować opiekę nad osobą starszą ze stomią.

 

Co to jest stomia?

Choroby układu pokarmowego wymagają nieraz zastosowania chirurgicznych sposobów leczenia. Jednym z nich jest stomia.

Słowo „stomia” pochodzi z języka greckiego i oznacza „otwór”. Według definicji stomia lub inaczej stoma to utworzone chirurgicznie połączenie między jelitem cienkim, jelitem grubym lub moczowodem a powierzchnią ciała. W dolnej części brzucha – po prawej lub lewej stronie – tworzony jest otwór. Przez niego chirurg wyprowadza fragment jelita. Stomia ma ok. 2-5 mm średnicy i wystaje ponad skórę na kilka-kilkadziesiąt milimetrów. Dzięki temu z organizmu mogą wydostawać się na zewnątrz, omijając naturalne drogi wydalania, niestrawione resztki pokarmowe, gazy, mocz lub kał.

Ze względu na brak zwieracza zamykającego ujście nie ma możliwości kontroli wypróżnień i wydalania gazów. Wydzieliny z ciała gromadzą się w specjalnym plastikowym worku stomijnym, który jest przyczepiony do utworzonego otworu. Może on być jedno- lub dwuczęściowy. Jednoczęściowy worek stomijny składa się z przylepca połączonego na stałe z workiem. Dwuczęściowy posiada dwie połączone ze sobą części – płytkę, którą przyczepia się do skóry oraz doczepiany do niej woreczek.

 

Kiedy wykonuje się stomię?

Stomię wykonuje się, gdy istnieje potrzeba usunięcia części lub całości jelita grubego, pęcherza moczowego lub odbytnicy. Najczęstszym wskazaniem do wytworzenia stomii jest nowotwór jelita grubego. Inne przyczyny to m.in.:

• nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
• polipowatość jelita grubego,
• niedrożność jelit,
• uchyłki jelita cienkiego,
• żylaki odbytu,
• nowotwory złośliwe układu moczowego.

 

Rodzaje stomii

Zależnie od tego, w jakiej lokalizacji stomia została wyłoniona wyróżniamy jej trzy rodzaje.

Kolostomia (stomia jelita grubego) – wykonywana w momencie, gdy konieczne jest usunięcie końcowej części jelita grubego. Otwór umieszczony jest po prawej stronie brzucha i pozwala na regularne wydalanie dobrze ukształtowanego stolca.

Ileostomia (stomia jelita cienkiego) – stomia utworzona z końcowej części jelita cienkiego, czyli jelita krętego (ileum), wykonywana po usunięciu jelita grubego i odbytu. Wydalana treść jest bardziej płynna i ma większą objętość, a dodatkowo zawiera enzymy trawienne.

Urostomia – zabieg stomii związany z pęcherzem moczowym. Urostomię wykonuje się, gdy nie jest możliwe wydalanie moczu w sposób naturalny. Zwykle otwór na odpływ moczu znajduje się po prawej stronie brzucha.

W zależności od zaawansowania choroby stomia może być tymczasowa lub stała.

Stomia tymczasowa stosowana jest w lżejszych przypadkach. Odbyt i odbytnica są zachowane i po wyleczeniu nadal pozostaje możliwość odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego.

Stomia stała (permanentna lub definitywna) to zabieg nieodwracalny. Przeprowadza się go wtedy, gdy istnieje potrzeba całkowitego usunięcia odbytu wraz ze zwieraczami. W takim przypadku jest już niemożliwe odbudowanie uszkodzonego układu pokarmowego.

 

Opieka nad seniorem ze stomią

Opieka nad osobą starszą ze stomią to przede wszystkim dbanie o higienę i regularne wymienianie worka stomijnego. Prawidłowa pielęgnacja i higiena stomii oraz okolicznych tkanek są niezbędne, aby zapobiec infekcjom i innym powikłaniom.

Wymiana worka stomijnego

Worek stomijny należy wymienić nie później niż wtedy, gdy wypełni się do 2/3 swojej objętości. Worek jednoczęściowy zazwyczaj wymienia się codziennie, natomiast worek stomijny dwuczęściowy wymaga wymiany co kilka dni, w zależności od potrzeb.

Wymianę worka stomijnego może wykonywać samodzielnie osoba ze stomią, opiekun medyczny, pielęgniarka lub inna osoba przeszkolona. Nawet, jeśli do twoich obowiązków jako opiekunki to nie należy warto mieć wiedzę na ten temat.

Aby wymienić worek stomijny:

• umyj ręce i załóż jałowe rękawiczki,
• ułóż podopiecznego na boku lub w innej wygodnej pozycji, np. siedzącej, odsłoń worek stomijny,
• zabezpiecz łóżko i bieliznę przed zalaniem, najlepiej za pomocą folii (maty) ochronnej,
• ostrożnie i stopniowo odklej stary worek od góry do dołu,
• umyj skórę wokół stomii ciepłą wodą, delikatnie osusz ręcznikiem papierowym lub białym papierem toaletowym,
• sprawdź, czy na skórze wokół stomii nie pojawiły się obrzęki, wysypka, podrażnienie, pęcherze, zmieniony kolor lub krwawienie – wszelkie zmiany należy skonsultować z lekarzem,
• załóż nowy worek od dołu do góry.

Dokładne procedury i standardy wymiany worków stomijnych dostępne są na stronie Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek Stomijnych.

Higiena osoby starszej ze stomią

Worki stomijne są wodoodporne, dlatego senior ze stomią może normalnie korzystać z prysznica lub wanny. Pamiętajmy jednak o kilku ważnych zaleceniach:

• nie należy używać w okolicy stomii mocnych mydeł czy szamponów, które mogą podrażnić skórę, zalecane są specjalistyczne produkty bezzapachowe i hipoalergiczne,
• skóra wokół stomii może być bardziej wrażliwa, dlatego nie należy jej mocno szorować, tylko delikatnie pocierać, używając miękkiej gąbki lub ściereczki,
• jeśli senior chce wziąć kąpiel w wannie sprawdźmy, czy worek stomijny dobrze przylega, aby uniknąć wycieku,
• po kąpieli obszar wokół stomii należy dokładnie osuszyć, najlepiej miękkim ręcznikiem bardzo delikatnie wycierając,
• po kąpieli opiekunka powinna sprawdzić również stan skóry wokół stomii, aby wykryć ewentualne podrażnienia, zaczerwienienia czy inne problemy; wszystkie niepokojące objawy warto skonsultować z lekarzem.

 

Dieta dla osób starszych ze stomią

Dieta dla seniora ze stomią powinna być indywidualnie dostosowywana w zależności od rodzaju stomii i ogólnego stanu zdrowia osoby starszej. Istnieją jednak ogólne zalecenia dietetyczne dla stomików, których warto przestrzegać.

Osoba starsza ze stomią powinna przyjmować ok. 4-6 lekkostrawnych posiłków dziennie. Dobrze jest wprowadzić stałe godziny ich podawania. Ostatni posiłek powinien wypaść nie później niż 2-3 godziny przed snem. Regularne jedzenie pomoże nam uniknąć zbyt obfitych posiłków. Opiekunka osoby starszej powinna też zwrócić uwagę, by jej podopieczny jadł powoli, dokładnie gryzł i przeżuwał pokarm.

Posiłki powinny być urozmaicone, ale niektórych produktów lepiej unikać. Są to:

• pokarmy indywidualnie nietolerowane, nasilające perystaltykę jelit,
• produkty wysoko przetworzone, ciężkostrawne,
• potrawy smażone, z dużą zawartością niezdrowych tłuszczów,
• alkohol, ostre przyprawy i potrawy, napoje gazowane.

Niektóre produkty spożywcze powodują u konkretnych osób nieprzyjemne dolegliwości, takie jak nadmierna ilość gazów, nieprzyjemny zapach stolca czy jego odmienny kolor. Warto wtedy je stopniowo eliminować i obserwować efekt. Są to:

• produkty wzdymające, powodujące gazy – rośliny strączkowe (fasola, groch), kapusta, kalafior, brokuł, gruszki, czereśnie, ananasy, ogórki, cebula, mleko, rzodkiewki, orzechy,
• produkty powodujące nieprzyjemny zapach stolca – szparagi, fasola, kapusta, czosnek, cebula, jaja, ryby, ostre sery,
• produkty zmieniające kolor stolca – szparagi, buraki, barwniki żywności, truskawki, sos pomidorowy, leki lub suplementy diety zawierające żelazo,
• produkty blokujące stomię – skórka jabłka, surowa kapusta, seler, chińskie warzywa, kukurydza, kokos, suszone owoce, grzyby, orzechy, ananasy.

U osób starszych z kolostomią problemem mogą być zaparcia. W tym przypadku należy unikać produktów o działaniu zapierającym, takich jak: dania mączne (kluski, pierogi), jajka na twardo, ziemniaki całe i tłuczone, makarony, gotowane chude mięso, ryż, jabłka, banany, gorzka czekolada, gotowana marchewka. W zamian podawać produkty i dania rozluźniające, takie jak: kefir, maślanka, kompoty z jabłek, gruszek, śliwek, lekkie zupy jarzynowe, otręby, płatki owsiane i pełnoziarniste pieczywo.

Z kolei u osób starszych z ileostomią problemem bywa wydzielanie treści o charakterze zbyt płynnym. Tu, przeciwnie niż w przypadku kolostomii, należy wprowadzać produkty o działaniu zapierającym wymienione powyżej. Natomiast unikać należy: surowych warzyw i owoców, produktów zbożowych z pełnego ziarna, nadmiaru cukru i tłuszczów, kawy, alkoholu. Warto pamiętać, by nie usuwać ich wszystkich naraz, bo wiele z nich jest ogólnie bardzo zdrowych i korzystnych. Należy to robić stopniowo i obserwować reakcje organizmu. Być może unikanie 1-2 produktów wystarczy.

Wśród ogólnych zaleceń przy stomii bardzo ważne jest też przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, ponieważ wpływa to korzystnie na regularną pracę jelit, pozwala unikać zaparć i zaburzeń elektrolitowych. Osoba starsza powinna wypijać około 2-2,5 l na dobę, w zależności od swojej wagi. Najlepiej pić przegotowaną wodę, a także herbaty ziołowe – rumianek, melisę, herbatę goździkową. Należy ograniczać picie kawy i mocnej herbaty, które zatrzymują toksyny w organizmie.

Jeśli nasz podopieczny żyje już dłuższy czas ze stomią, często sam potrafi określić, co może jeść, a co mu szkodzi. Mogą to być bardzo indywidualne objawy i produkty, dlatego jako opiekunka powinniśmy z nim o tym rozmawiać.

 

Wsparcie emocjonalne i psychologiczne osoby starszej ze stomią

Osoby starsze ze stomią mogą doświadczać wielu obaw i lęków związanych ze swoją sytuacją.

Seniorzy, zwłaszcza ci, którzy całe życie prowadzili aktywny tryb życia, mogą wstydzić się swojego ciała po operacji stomii. Dopada ich lęk, przygnębienie, a nawet depresja. Dla wielu osób może to być też temat tabu. Krępują się o tym rozmawiać, nawet z najbliższymi. Zamykają się w sobie, ponieważ wstydzą się swojej dolegliwości. Izolują się od ludzi, bo obawiają się towarzyskiej wpadki, tego, że inni zauważą np. ich worek stomijny.

Rolą opiekunki, która ma odpowiednią wiedzę, ale także cierpliwość i zrozumienie jest łagodzić obawy seniora. Przekonać, że chociaż stomia to duża zmiana w jego codzienności, ale dzięki temu zabiegowi może nadal cieszyć się każdym dniem.

Rzeczą, która może wydawać się drobna, ale znacząco wpłynie na samopoczucie osoby starszej ze stomią jest dobór odpowiedniej odzieży. Pomoże ona seniorowi czuć się pewniej i bardziej komfortowo w codziennym życiu.

Dla naszego podopiecznego trzeba wybrać ubrania o luźniejszym kroju w okolicach brzucha, które nie uciskają worka stomijnego, pozwalając mu swobodnie się napełniać, bez ryzyka wycieków czy podrażnień. Tkaniny elastyczne, takie jak dzianina czy elastyczny bawełniany materiał, mogą dostosowywać się do kształtu ciała i zakrywać stomię, nie uwypuklając jej. Wysokie talie spodni lub spódnic, a także tuniki czy bluzy o dłuższym kroju, mogą skutecznie zakryć obszar stomii. Istnieją też specjalistyczne firmy odzieżowe, które oferują odzież zaprojektowaną specjalnie z myślą o osobach ze stomią, w której uwzględnione są specyficzne potrzeby takich osób. Warto również rozważyć dodatkowe akcesoria, takie jak pasy stomijne czy specjalna bielizna, które pomagają utrzymać worek na miejscu i zwiększają komfort noszenia.

 

Aktywność fizyczna osoby starszej ze stomią

Bardzo ważna w życiu osoby starszej ze stomią powinna być również aktywność fizyczna, ponieważ przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, właściwej przemiany materii oraz wzmocnienia mięśni brzucha. Opiekunka powinna zachęcać swojego podopiecznego do aktywności dopasowanej do jego ogólnego stanu zdrowia. Mogą to być spacery, nordic walking, jazda na rowerze a nawet pływanie. Należy unikać tylko czynności wymagających dużego wysiłku fizycznego, zwłaszcza w okolicach brzucha.

Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych? Dowiedz się więcej w naszym artykule.

 

Opieka nad osobą starszą ze stomią nie należy wbrew pozorom do najbardziej skomplikowanych wyzwań, jakie stoją przed opiekunką. Dbając o odpowiednią higienę, dietę i emocjonalne wsparcie, możemy znacząco poprawić jakość życia seniora ze stomią.

Photo: © Sheila – stock.adobe.com

 

Opieka nad seniorem wiąże się z wieloma wyzwaniami. Wymaga wiedzy o schorzeniach i dolegliwościach podeszłego wieku a także dużej dozy cierpliwości i empatii. Bardzo ważne jest też nawiązanie dobrej relacji z podopiecznym. Relacji opartej na zaufaniu, tak, by senior czuł się zrozumiany i otoczony troską. Nie zawsze jest to proste. Zdarza się, że osoba starsza nie chce z nami współpracować. Pojawiają się trudne zachowania, które mogą być uciążliwe dla opiekunów czy innych domowników.

Z jakimi trudnymi zachowaniami osób starszych może spotkać się opiekunka? Jakie są ich przyczyny i jak sobie w takich sytuacjach radzić?

 

Trudne zachowania u osób starszych

Starzenie się i zmaganie z chorobami może przebiegać różnie u różnych osób. Zachowania uznawane u podopiecznych za „trudne” mogą mieć też różny charakter.

Czasem jest to wyraźny brak zainteresowania nawiązaniem jakiejkolwiek pozytywnej relacji z opiekunką, unikanie kontaktu wzrokowego czy krótkie, zdawkowe odpowiedzi. Senior może być też zamknięty w sobie, apatyczny, wycofany albo wręcz przeciwnie – drażliwy, złośliwy, uszczypliwy, nadmiernie aktywny, wykazujący objawy lęku.

Często pojawia się oporność – niechęć do współpracy z opiekunką i przyjęcia pomocy w codziennych czynnościach, niechęć do brania leków czy do jedzenia. O tym ostatnim problemie przeczytasz więcej we wpisie: Brak apetytu u seniora – jak sobie z tym radzić?

Najtrudniejsze zachowania seniora to te związane z agresją. Osoba starsza może używać agresji werbalnej kierując do opiekunki wyzwiska, groźby, rozkazy. W skrajnych przypadkach trudne zachowanie może osiągnąć poziom agresji fizycznej. Podopieczny może popychać, szarpać, uderzać pięściami lub kopać osobę, która się nim opiekuje. Czasem też rzucać w jej kierunku różnego rodzaju przedmiotami. Więcej na ten temat przeczytasz we wpisie: Agresja u seniora.

Wszystkie te trudne zachowania są wyraźnym sygnałem, że senior boryka się z jakimiś problemami. Nie zawsze są one łatwe do zidentyfikowania przez opiekuna.

 

Trudny senior – jakie są przyczyny takiego zachowania?

Trudne zachowania osoby starszej mogą mieć podłoże fizjologiczne, psychiczne ale także społeczne. Poniżej przedstawiamy najważniejsze przyczyny takich zachowań.

Dolegliwości wywołujące długotrwały ból fizyczny

Wiele chorób u osób starszych wywołuje długotrwały ból. Zwyrodnienie stawów, rwa kulszowa, choroby reumatoidalne, choroby onkologiczne, neuropatia to tylko kilka przykładów. Ból i frustracja wynikająca z ciągłego dyskomfortu powodują, że osoba starsza może być nadmiernie drażliwa, a nawet agresywna. Skupiając się na swoim bólu unika rozmów czy interakcji z opiekunką, traci zainteresowanie czytaniem, oglądaniem telewizji czy jakimkolwiek hobby, nie podejmuje aktywności fizycznej. Jeśli ból towarzyszy osobie starszej przy chodzeniu trudno ją namówić nawet na krótki spacer. Obawa przed kolejnymi epizodami bólu może prowadzić też do narastającego niepokoju, bezsilności i lęku, a nawet depresji.

Demencja starcza

Demencja starcza i choroby otępienne prowadzą do wielu zmian w zachowaniu osób starszych. Wprowadzają niepewność i frustrację w ich codzienne życie.
Osoby cierpiące na te schorzenia często zmagają się z utratą pamięci, pogarszającą się zdolnością rozumowania czy też zaburzeniami orientacji w czasie i przestrzeni. Nie rozpoznają swoich bliskich, zapominają lub mylą wspomnienia z przeszłości. Wszystko to bywa przyczyną głębokiej frustracji, stresu, lęku, a te z kolei mogą prowadzić do bardziej agresywnych reakcji.

Wśród innych trudnych zachowań, które mogą towarzyszyć demencji, jest paranoja. Osoby dotknięte chorobą otępienną mogą niesłusznie oskarżać bliskich o różnego rodzaju krzywdy, od kradzieży, podsłuchiwania, po zdrady czy spiski. Mogą się też pojawiać u nich halucynacje. Senior widzi, słyszy lub wierzy w rzeczy, które nie mają podstaw w rzeczywistości. Takie fałszywe przekonania mogą prowadzić do konfliktów, nieufności i izolacji od rodziny i opiekunów.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera jest postępującym zaburzeniem neurodegeneracyjnym, które wpływa głównie na funkcje poznawcze seniora. Jednym z pierwszych i najbardziej widocznych objawów tej choroby są problemy z pamięcią, które z czasem prowadzą do głębszych trudności w codziennym funkcjonowaniu. W początkowych fazach choroby osoby starsze mogą wyrażać swoje frustracje i niezrozumienie poprzez złośliwe i nieprzyjemne komentarze, a nawet agresywne wyzwiska w kierunku opiekunów.

Częstą reakcją na uczucie zagubienia, bezsilności i dezorientacji, które towarzyszą chorobie Alzheimera jest agresja. Gdy senior nie jest w stanie przypomnieć sobie imion bliskich, nie może odnaleźć przedmiotów codziennego użytku lub traci orientację w miejscu, w którym przebywa, frustracja rośnie. Niechęć do przyznania się do trudności oraz niezrozumienie, skąd one się biorą, prowadzi do rozdrażnienia, zniecierpliwienia i wybuchów gniewu.

Depresja

Wśród najbardziej charakterystycznych objawów depresji są apatia, utrata zainteresowania życiem, brak motywacji do wykonywania codziennych czynności oraz wycofanie się z kontaktów społecznych. Senior zamyka się w sobie, unika rozmów i interakcji z bliskimi, co dodatkowo pogłębia jego poczucie osamotnienia. Często ma trudności z koncentracją, co może prowadzić do zapominania o ważnych terminach, przyjmowaniu leków czy wykonaniu prostych czynności dnia codziennego.

Depresja może też prowadzić do nasilonej drażliwości, uczucia stałego zmęczenia, problemów ze snem i zmian w apetycie. Osoby starsze mogą stać się bardziej płaczliwe, wyrażać pesymistyczne myśli czy nawet myśleć o samobójstwie.

Pogarszający się wzrok i słuch

Procesowi starzenia się może towarzyszyć pogarszający się wzrok i słuch. Wpływa to na codzienne funkcjonowanie seniora i może prowadzić do wielu trudnych zachowań. Osoby ze słabnącym wzrokiem mają trudności z rozpoznawaniem osób, czytaniem, oglądaniem telewizji czy poruszaniem się w nieznanych miejscach. To z kolei może prowadzić do niepewności, lęku przed samodzielnym poruszaniem się i złości z powodu rosnącej zależności od innych.

Podobnie pogarszający się słuch może być powodem frustracji i nieporozumień w komunikacji z otoczeniem. Osoby starsze zaczynają unikać społecznych interakcji z obawy przed niezrozumieniem rozmówcy lub byciem źle zrozumianym. Często reagują drażliwością lub zniecierpliwieniem, kiedy muszą prosić o powtórzenie wypowiedzi. Poczucie izolacji, wynikające z trudności w komunikacji, często prowadzi do wycofania się z życia społecznego, a w konsekwencji do poczucia samotności i apatii.

Przeczytaj też: Niedosłyszący senior – jak zapewnić mu skuteczną opiekę?, Opieka nad seniorem słabowidzącym.

Utrata samodzielności

Utrata samodzielności to jeden z najtrudniejszych aspektów starzenia się, prowadzący często do pojawienia się trudnych zachowań u seniora.

Długotrwałe leżenie w łóżku, niemożność samodzielnego wykonywania codziennych czynności higienicznych, zależność od pomocy opiekuna mogą wzbudzać u osoby starszej poczucie frustracji, bezradności i upokorzenia. Wielu seniorów przez większość życia przyzwyczajonych do samodzielnego funkcjonowania odczuwa głęboką pustkę i smutek, kiedy muszą polegać na pomocy innych. Czują się przytłoczeni swoją sytuacją, co przejawia się w postaci drażliwości, niecierpliwości, a nawet depresji. U niektórych zmiany te rodzą bunt, gniew i niezgodę na rzeczywistość.

Dodatkowo, zależność od opiekuna czy innych członków rodziny może prowadzić do poczucia utraty godności. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy senior nie jest w stanie sam wykonać prostych czynności, takich jak mycie czy ubieranie się. Prowadzi to do lęku przed byciem postrzeganym jako obciążenie dla innych oraz uczucia wstydu i zakłopotania. Niektórzy seniorzy mogą reagować na te zmiany agresją, zarówno słowną, jak i fizyczną. Jest to ich sposób na radzenie sobie z uczuciem frustracji. Inni mogą się wycofać i unikać interakcji, aby ukryć swoją bezradność.

Przyjmowanie leków

Leki, zwłaszcza te przyjmowane regularnie lub w większych dawkach, mogą powodować zmiany w zachowaniu i nastroju seniora.

Leki wpływające na układ nerwowy mogą prowadzić do zwiększonego niepokoju, nadmiernej aktywności, a nawet agresji. Inne mogą wywoływać halucynacje lub urojenia, co prowadzi do zaburzeń percepcji i może być dla seniora, jak i dla opiekuna, wyjątkowo trudne do zrozumienia.

U wielu osób starszych nieprzyjemne skutki uboczne leków powodują zdecydowaną niechęć do przyjmowania kolejnych dawek. Opiekun musi w takich sytuacjach wykazać się wyjątkową cierpliwością, aby za każdym razem przekonywać seniora, że musi on leki przyjmować regularnie. Dowiedz się więcej na ten temat: Kiedy senior nie chce przyjmować leków.

Izolacja społeczna

Długotrwała izolacja społeczna seniora z powodu choroby może prowadzić do wielu trudnych zachowań. Przymusowe przebywanie w domu i rezygnacja z wcześniej ulubionych aktywności może wywoływać smutek, frustrację i gniew. Seniorzy mogą stać się drażliwi, apatyczni lub wykazywać objawy depresji. Brak regularnego kontaktu ze znajomymi i uczestniczenia w aktywnościach społecznych prowadzi do poczucia osamotnienia. Może ono się jeszcze pogłębić w przypadku śmierci współmałżonka, innych bliskich osób czy przyjaciół.

Pojawienie się w domu nowej osoby – opiekunki

Pojawienie się w domu seniora nowej, obcej osoby w roli opiekunki często prowadzi do różnych trudnych zachowań. Seniorzy mogą poczuć się zaniepokojeni lub zagrożeni obecnością nieznajomej osoby w ich intymnej przestrzeni. Mogą również odczuwać lęk przed utratą prywatności i samodzielności. Wielu starszym osobom trudno jest zaakceptować fakt, że potrzebują pomocy w codziennych czynnościach, co może prowadzić do uczucia upokorzenia czy wstydu. W rezultacie niektórzy seniorzy mogą stawać się podejrzliwi, drażliwi lub agresywni w stosunku do opiekunki. Zwłaszcza na początku jej obecności w domu, zanim nawiążą z nią bliższy kontakt i zanim pojawi się zaufanie. By tak się stało starajmy się, jeśli to możliwe, nie zmieniać nawyków podopiecznego, który jest przyzwyczajony do pewnych aktywności i ma swoje zwyczaje, które praktykuje od wielu lat. Jeśli to nie jest bezwzględnie potrzebne, nie zmieniajmy też położenia jego ulubionych rzeczy.

Charakter i osobowość

Trudne zachowania u podopiecznego mogą też wynikać po prostu z jego charakteru. Każdy człowiek ma unikalną osobowość, a cechy charakteru kształtowane przez całe życie mogą ujawniać się w późniejszym wieku w sposób bardziej wyrazisty.

Seniorzy o dominującej naturze, uparci lub nieufni mogą wykazywać trudne zachowania niezależnie od innych czynników zdrowotnych czy środowiskowych. Osoby, które przez całe życie były bardzo niezależne, mogą stać się niechętne do przyjmowania pomocy. Z kolei osoby o skłonnościach do pesymizmu mogą skupiać się na negatywnych aspektach starzenia się, wyrażając ciągłe niezadowolenie czy krytykę wobec otoczenia. Seniorzy o silnych przekonaniach czy wartościach mogą być bardziej restrykcyjni w swoich oczekiwaniach i wymagać od innych przestrzegania ich standardów. Wszystkie te cechy charakteru mogą prowadzić do konfliktów i trudności w komunikacji z rodziną czy opiekunami.

 

Jak sobie poradzić z trudnym zachowaniem seniora?

Opiekując się osobą starszą, której zdarzają się trudne zachowania, pamiętajmy, by nie brać do siebie tego, co mówi czy robi podopieczny. Zazwyczaj takie zachowania nie są wymierzone w opiekuna, tylko są efektem bezsilności wobec sytuacji, w jakiej senior się znalazł. Zachowanie więc spokoju, opanowania i tak zwanej zimnej krwi to podstawa. Co jeszcze opiekunka może zrobić, by współpraca z osobą starszą była bezkonfliktowa?

Buduj relacje: staraj się zrozumieć seniora, spędzaj z nim czas, słuchaj

Budowanie bliskiej i zaufanej relacji z podopiecznym jest kluczem do lepszego zrozumienia jego potrzeb i uczuć. Często za trudnym zachowaniem kryją się niewypowiedziane emocje, obawy czy tęsknoty. Dlatego warto spędzać z seniorem jakościowy czas, aktywnie go słuchać i angażować się w rozmowy. W ten sposób możemy dostrzec rzeczy, które są dla niego ważne, zrozumieć przyczyny jego niepokoju czy niezadowolenia. Spędzanie czasu razem, czy to przy wspólnych aktywnościach, czy po prostu w rozmowie przy filiżance herbaty, umożliwia budowanie więzi i wzajemnego zaufania. To nie tylko pomoże lepiej reagować na trudne sytuacje, ale także sprawi, że senior będzie czuł się bardziej zrozumiany i doceniony.

Dostosuj komunikację: mów prostym językiem, bądź cierpliwy, unikaj konfrontacji

W rozmowach z podopiecznym niezbędne jest zachowanie empatii, szacunku i unikanie traktowania go z góry. Mówienie do seniora jak do dziecka może prowokować agresję i frustrację. Istotne jest jasne i krótkie przekazywanie informacji, zachowanie kontaktu wzrokowego oraz cierpliwość. Jeśli senior zaczyna się denerwować, warto wyjaśnić sytuację na bieżąco i upewnić się, że zrozumiał przekaz. W sytuacjach kryzysowych odwróć uwagę seniora, spróbuj zająć jego umysł czymś innym, unikaj wchodzenia w dyskusję. Możesz też przerwać rozmowę i wrócić do niej później, zamiast eskalować konflikt. Czasami, zamiast wyjaśniać słownie, bardziej skuteczne może być pokazanie, jak coś zrobić.

Zmieniaj otoczenie: dostosuj warunki domowe tak, aby były bardziej przyjazne dla seniora

Mieszkanie seniora powinno być bezpieczne, wygodne, dostosowane do jego potrzeb i aktualnej sprawności fizycznej. Usunięcie przeszkód i potencjalnych zagrożeń, takich jak dywany czy ostre kanty mebli, zwiększy bezpieczeństwo osoby starszej. Jasne oświetlenie pomoże jej w orientacji, a umieszczenie rodzinnych zdjęć zapewni komfort emocjonalny. Wprowadzenie uchwytów w strategicznych miejscach, jak łazienka, podniesie wygodę i funkcjonalność przestrzeni. Jeśli senior wykazuje zachowania agresywne usuńmy poza jego zasięg wszystkie przedmioty ostre i tłukące się, którymi mógłby rzucać. Wszystkie te działania ułatwią seniorowi codzienne aktywności. Pozwolą mu być przez dłuższy czas samodzielnym i w ten sposób pomogą zredukować jego frustrację i dezorientację.

Przeczytaj też: Codzienna opieka nad seniorem – pomocne sprzęty i akcesoria.

Wprowadź rutynę w plan dnia

Nagłe zmiany czy nieprzewidziane sytuacje w ciągu dnia mogą wywołać u seniorów poczucie dezorientacji czy lęku, prowadząc do wzmożonej frustracji a nawet agresji. Ustal stały harmonogram dnia, w którym posiłki, ćwiczenia czy momenty odpoczynku będą miały swoją konkretną godzinę. Da to seniorowi poczucie bezpieczeństwa i stabilności. To jeden z najprostszych, ale też najbardziej skutecznych sposobów na unikanie napięć i budowanie atmosfery zaufania i zrozumienia.

Wspieraj aktywność fizyczną i umysłową seniora

Krótkie spacery, regularne ćwiczenia oraz przebywanie na świeżym powietrzu pomagają w rozładowaniu kumulujących się emocji i wprowadzają pozytywne bodźce. Nasz podopieczny będzie lepiej radził sobie z poczuciem frustracji czy izolacji. Włączanie z kolei do codziennej rutyny gier, krzyżówek, łamigłówek, czytania książek czy innych form aktywności umysłowej pozwoli seniorowi odkryć nowe pasje i zainteresowania. Zajęcia takie skupiają uwagę podopiecznego na pozytywnych doznaniach, co przekłada się na lepsze samopoczucie i mniej trudnych zachowań.

Dowiedz się więcej: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych, Jak dbać o pamięć i sprawny umysł seniora?

Dbaj o siebie jako opiekunka

Aby zachować równowagę psychiczną i fizyczną opiekunka osoby starszej powinna zwracać uwagę również na własne potrzeby. Nie tylko chodzi tu o zdrowy sen czy dobrą dietę. Równie ważna jest regularna aktywność fizyczna i spędzanie wolnego czasu na relaksujących i satysfakcjonujących hobby. Jeśli będzie taka potrzeba, powinna też korzystać z profesjonalnego wsparcia psychologicznego czy terapeutycznego. Opiekunka dbająca o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne jest w stanie lepiej odpowiedzieć na potrzeby seniora i skuteczniej radzić sobie z trudnymi sytuacjami.

Skonsultuj się z lekarzem

Gdy trudno nam odkryć przyczynę trudnych zachowań podopiecznego, kiedy stają się one częste i coraz bardziej niepokojące trzeba skonsultować je z lekarzem. Być może potrzebne będą dodatkowe badania i wdrożenie leczenia.

 

Trudne zachowania podopiecznego są dużym wyzwaniem dla opiekunki. Wymagają zwiększonej siły, opanowania i pokładów cierpliwości. Ale jeśli wiemy, skąd takie zachowania się biorą i jaka jest ich przyczyna będzie nam łatwiej znaleźć w takiej sytuacji rozwiązanie.

 

Photo: © Krakenimages.com – stock.adobe.com

 

Osoby starsze mierzą się na co dzień z wieloma dolegliwościami. Jedną z nich są obrzęki nóg, które mogą bardzo utrudnić codzienne funkcjonowanie. Na opuchniętą nogę trudniej założyć obuwie, trudniej jest chodzić, może to nawet sprawiać ból. Obrzęk nóg u osoby starszej nie powinien być lekceważony, bo może być objawem poważnych chorób.

Opiekując się osobą starszą powinniśmy wiedzieć, czym dokładnie jest obrzęk i jakie są główne przyczyny opuchlizny i obrzęków nóg u seniorów. Warto też poznać domowe sposoby, które mogą pomóc naszemu podopiecznemu w łagodzeniu objawów tej dolegliwości.

 

Czym jest obrzęk?

Obrzęk to nagromadzenie nadmiernych ilości płynu tkankowego w przestrzeni międzykomórkowej organizmu.

Płyn tkankowy stanowi element krwi i limfy. Prawidłowo działające naczynia krwionośne i limfatyczne przepuszczają płyn równomiernie z naczyń do tkanek i z tkanek do naczyń. W ten sposób tlen i substancje odżywcze są rozprowadzane z krwi do komórek, a produkty przemiany materii i dwutlenek węgla są wchłaniane z powrotem.

Proces ten na skutek wielu chorób, a także starzenia się organizmu, może zostać zaburzony. Wtedy zbyt duża ilość płynu będzie przesiąkać z naczyń i gromadzić się poza nimi: w przestrzeniach międzykomórkowych tkanki podskórnej oraz w przestrzeniach międzykomórkowych mięśni. W ten sposób powstaje obrzęk, potocznie zwany opuchlizną.

Obrzęk może dotyczyć różnych części ciała, choć najczęściej obserwuje się go w dolnych kończynach: na kostkach, podudziach i stopach.

 

Obrzęk nóg u starszej osoby – objawy

Osoby starsze bardzo często skarżą się na opuchnięte nogi. Ubrania czy skarpetki nagle stają się zbyt ciasne. Na spuchniętych kostkach możemy zauważyć, że skóra jest naciągnięta i błyszcząca. Gdy spróbujemy ją ucisnąć wgniecenie utrzyma się dłużej.

Jeśli nasz podopieczny cierpi na obrzęki nóg mogą im towarzyszyć dodatkowe objawy, takie jak:

• uczucie ciężkich nóg, które często utrudnia chodzenie,
• zespół niespokojnych nóg,
• pajączki na nogach, czyli poszerzone drobne żyły powierzchowne,
• bolesne skurcze mięśni łydek, szczególnie dotkliwe w nocy,
• ból lub uczucie dyskomfortu podczas chodzenia,
• stwardniała skóra – obrzmienie tkanek może sprawić, że skóra traci swoją naturalną elastyczność i staje się twardsza w dotyku,
• bladość lub sinienie skóry – zmieniony kolor skóry jest wynikiem problemów z krążeniem w obrzękniętym obszarze.

 

Obrzęk nóg u seniora – najczęstsze przyczyny

Obrzęk nóg u osoby starszej sam w sobie nie jest chorobą, ale objawem bardzo wielu różnych schorzeń.

Poniżej przedstawiamy najczęstsze przyczyny obrzęku nóg u seniorów.

Przewlekła niewydolność żył

Wiele osób powyżej 60 roku życia zmaga się z przewlekłą niewydolnością żylną kończyn dolnych. Żyły oraz ich zastawki stają się wraz z wiekiem osłabione i dochodzi do zastojów krwi w nogach. Nieprawidłowo przepływająca krew w żyłach powoduje powstawanie obrzęków nóg. Schorzenie znacznie częściej dotyczy kobiet. Do innych jego objawów można zaliczyć silne skurcze łydek występujące głównie w nocy, uczucie ciężkości i ból nóg, popękane naczynka i żylaki, czyli poszerzenie i skręcenie żył.

Zakrzepica żył głębokich

Zakrzepica żył lub zakrzep żył głębokich to choroba, z którą bardzo często zmagają się osoby powyżej 60 roku życia. W żyłach, głównie w obrębie ud, podudzi, a także bioder tworzą się skrzepy, które utrudniają przepływ krwi. Jednym z objawów zakrzepicy żył jest puchnięcie nóg u osoby starszej. Pojawiają się też inne dolegliwości: gwałtowny i intensywny skurcz mięśni, silny ból kończyny, tkliwość skóry, zaczerwienienie kończyny czy gorączka.

Niewydolność serca

Choroby serca, takie jak nieleczone nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatie, wady zastawek, przebyty zawał serca mogą prowadzić do zastoju krwi w żyle głównej. Dochodzi wtedy do podwyższonego ciśnienia w żyłach i powstawania przesięków płynu powodujących obrzęki, głównie nóg.

Zaburzenia procesów metabolicznych

Organizm, który się starzeje jest coraz słabszy. Dochodzi do spowolnienia procesów metabolicznych oraz nieprawidłowości w syntezie i stężeniu białek oraz elektrolitów w organizmie. Pojawia się niedobór potasu, magnezu, sodu lub wapnia. Pierwiastki te są odpowiedzialne za utrzymanie równowagi płynów w organizmie. Ich brak może powodować obrzęki i opuchlizny.

Reumatyzm

Osoby starsze są szczególnie narażone na tę chorobę. Reumatyzm powoduje przewlekłe zapalenie stawów. Wokół stawów gromadzi się zbyt duża ilość płynu i pojawia się opuchlizna.

Zastój limfy

Układ limfatyczny odpowiada za odprowadzanie nadmiaru płynu z tkanek. Jego nieprawidłowe działanie i zaburzenia w przepływie limfy prowadzą do obrzęków.

Choroby nerek

U osób starszych, których nerki nie pracują prawidłowo, dochodzi do zaburzeń w wydzielaniu płynów z organizmu. Nadmiar wody gromadzi się wtedy w organizmie i występują obrzęki w obrębie dłoni i stóp.

Cukrzyca

Wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do uszkodzeń naczyń krwionośnych, zaburzenia ich przepuszczalności. Może powodować to zaczerwienienia, opuchlizny kostek i obrzęki nóg.

Przyczynami obrzęków nóg u osób starszych mogą być też:

• nadczynność lub niedoczynność tarczycy,
• choroby układu oddechowego – problemy z oddychaniem, takie jak astma, mogą powodować obrzęk płuc, a także kończyn,
• choroby tkanek miękkich, np. zapalenie stawów, mogą powodować obrzęk stawów,
• nieodpowiednia dieta – zbyt duże ilości soli, niedobór białek i witamin,
• przyjmowane przez seniora leki – opuchlizna może być skutkiem ubocznym zażywania np. leków na cukrzycę, hormonów, steroidów, leków przeciwdepresyjnych czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, czyli np. leków przeciwbólowych,
• stany zapalne – obrzęk jest częstym objawem stanów zapalnych, takich jak zapalenie skóry, zapalenie stawów, zapalenie tkanki łącznej,
• siedzący tryb życia,
• nadwaga,
• przegrzanie organizmu.

Warto dodać, że obrzęk nóg u starszej osoby nie zawsze świadczy o chorobie. Jeśli jest niewielki, występuje w jednym miejscu i obejmuje mały odcinek skóry, mówimy o obrzęku miejscowym. Taka miejscowa opuchlizna może być spowodowana:

• reakcją alergiczną – wtedy zazwyczaj towarzyszy jej wysypka i świąd,
• reakcją zapalną spowodowaną np. przez ukąszenie owada czy oparzenie słoneczne,
• zrostami pooperacyjnymi,
• zwapnieniem kości.

 

Opuchlizna nóg u osób starszych – diagnostyka i leczenie

Obrzęku nóg u osoby starszej nigdy nie można bagatelizować. Jeśli opuchlizna utrzymuje się przez dłuższy czas powinna być zbadana przez lekarza. Opiekunkę osoby starszej powinny szczególnie zaniepokoić sytuacje, gdy:

• obrzękowi u podopiecznego towarzyszy ból,
• w obrębie obrzęku występują zmiany skórne, takie jak wysypka, grudki, stwardnienia podskórne,
• słyszymy odgłosy chrupania w stawach, szczególnie kolanowych.

Aby ustalić przyczynę obrzęków lekarz może zlecić:

• badania laboratoryjne krwi – zwłaszcza oznaczenie poziomu kreatyniny, albumin oraz stężenie D-dimerów, które potwierdzi lub wykluczy np. niewydolność nerek,
• EKG i echo serca – pozwolą wykryć zaburzenia krążenia i niewydolność serca,
• USG doppler tzw. przepływowy – ocenia drożność żył i tętnic.

Po przeprowadzeniu badań lekarz będzie w stanie ocenić, jaka jest przyczyna puchnięcia nóg i ustali plan leczenia. Nasz podopieczny może przyjmować leki moczopędne, które pozwalają pozbyć się nadmiaru wody z organizmu, preparaty, które uszczelniają i zwiększają napięcie naczyń krwionośnych lub np. leki przeciwkrzepliwe, które wspierają przepływ krwi i limfy. Opiekunka powinna zadbać, by osoba starsza przyjmowała je zgodnie z zaleceniem lekarza.

Formą leczenia może być też kompresjoterapia, metoda polegająca na stosowaniu odpowiedniego, kontrolowanego ucisku. Opuchniętą nogę owija się kilkukrotnie elastycznym bandażem, co skutkuje uciskiem na tkanki i pomaga usuwać zastoje limfy. Do kompresjoterapii można wykorzystać również specjalistyczne rajstopy, pończochy lub podkolanówki uciskowe.

 

Obrzęki nóg u starszej osoby – profilaktyka i domowe sposoby radzenia sobie z nimi

Istnieje wiele domowych sposobów, które mogą zapobiegać powstawaniu obrzęków u osób starszych lub łagodzić ich objawy i wspomagać leczenie. Opiekując się osobą starszą warto te zdrowe nawyki wprowadzić do codziennej rutyny.

Ruch i aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości naszego podopiecznego odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu oraz łagodzeniu obrzęków nóg. Ćwiczenia stymulują krążenie krwi pomagając w efektywniejszym przemieszczaniu się płynów w organizmie i redukując zastoje. Gdy mięśnie nóg kurczą się podczas aktywności fizycznej pomagają „wypychać” nadmiar płynów z przestrzeni międzykomórkowych z powrotem do krwiobiegu. Chodzenie, pływanie czy jazda na rowerze są szczególnie korzystne, ponieważ angażują mięśnie łydek, które działają jak „pompy” wspomagające krążenie krwi.

Codzienna aktywność fizyczna pomaga też utrzymać prawidłową masę ciała, co jest ważne, ponieważ nadwaga może zwiększać ryzyko obrzęków nóg poprzez wywieranie dodatkowego nacisku na żyły. Ćwiczenia sprzyjają też ogólnemu zdrowiu sercowo-naczyniowemu, co ma bezpośredni wpływ na zdolność organizmu do prawidłowego zarządzania płynami.

Opiekując się seniorem pamiętajmy więc choćby o kilkunastominutowym spacerze. Zadbajmy też o to, by senior choć raz na godzinę wstał, poruszał nogami i rękami.

Dowiedz się więcej: Jak zadbać o aktywność fizyczną osób starszych.

Podnoszenie nóg

Podnoszenie nóg jest prostą, lecz skuteczną metodą na zapobieganie i łagodzenie obrzęków dolnych kończyn. Opiekunka osoby starszej powinna pomóc podopiecznemu podnosić nogi powyżej poziomu serca przez pół godziny co najmniej trzy razy dziennie w piętnastominutowych odstępach. Uniesienie nóg ułatwia odpływ zastanej krwi i płynów tkankowych z powrotem do serca.

Gdy senior siedzi nogi powinien opierać o podnóżek lub stołek, tak, by były choć częściowo podniesione. Choć nie daje to takiego efektu jak pełne uniesienie nóg, jest to znacznie lepsza opcja, niż pozostawianie nóg w pozycji pionowej przez długi czas, zwłaszcza gdy obrzęk jest już obecny.

Dieta na opuchnięte nogi

Zmiana diety seniora może zmniejszyć prawdopodobieństwo obrzęku nóg. By tak się stało, należy z niej wyeliminować:

• produkty z dużą zawartością soli – sól zatrzymuje wodę w organizmie,
• cukier,
• ostre przyprawy.

W diecie seniora powinny się za to znaleźć:

• produkty bogate w białko – odpowiada ono za wiązanie wody, znajdziemy go w nabiale, roślinach strączkowych oraz chudym mięsie,
• produkty zawierające potas – pierwiastek ten w dużych ilościach znajduje się m.in w ziemniakach, pomidorach, kiwi, bananach, suszonych morelach oraz zielonych warzywach liściastych,
• pokarmy bogate w magnez – orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, produkty pełnoziarniste i zielone warzywa liściaste,
• pokarmy z dużą zawartością krzemu (skrzyp, pokrzywa, skórki owoców, czosnek) oraz rutyny (owoce cytrusowe, cebula, marchew) – wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne, zapobiegając obrzękom i pękaniu naczyń włosowatych; działają również przeciwzakrzepowo, hamując zlepianie się płytek krwi,
• produkty działające moczopędnie – natka pietruszki, mniszek lekarski, imbir i żurawina.

Po konsultacji z lekarzem można też wprowadzić dodatkową suplementację ważnych witamin i minerałów, w szczególności witaminy z grupy B, witaminę C, witaminę A oraz witaminę D.

Nawodnienie organizmu seniora

Występowanie obrzęków nie oznacza, że w organizmie jest już za dużo wody i nie należy dodatkowo go nawadniać. Wprost przeciwnie – jeśli nasz podopieczny będzie za mało pił jego organizm będzie gromadził jeszcze więcej wody, by zabezpieczyć się przed jej utratą. Dlatego bardzo ważne jest podawanie seniorowi odpowiedniej ilości płynów.

Ogólnie zaleca się, aby osoba starsza spożywała dziennie około 1,5 do 2,5 litra płynów, chociaż dokładna ilość może zależeć od wielu czynników, takich jak stan zdrowia, aktywność fizyczna i pora roku. Wiosną lub latem, przy wysokich temperaturach, senior powinien spożywać więcej płynów – minimum 2,5 do 4 litrów. Najlepiej sprawdzi się woda mineralna oraz ziołowe napary.

Więcej o tym, co osoba starsza powinna pić, a czego unikać przeczytasz w naszym artykule Odwodnienie u osób starszych – jak sobie z nim radzić?

Odzież, która przeciwdziała obrzękom

Nieodpowiednio dobrana odzież, np. zbyt uciskające skarpetki i za ciasne obuwie, mogą być jednym z czynników powodujących obrzęki nóg u seniorów. Ubrania i bielizna powinny być trochę luźniejsze lub dopasowane, ale nie za ciasne. Ulgę w obrzękach może przynieść noszenie specjalnych uciskowych pończoch i skarpet kompresyjnych, które delikatnie uciskają nogi i poprawiają przez to krążenie krwi.

Przeczytaj też: Ubieranie seniora – o czym trzeba pamiętać.

 

Obrzęki i opuchlizna nóg mogą być dla seniora nie tylko źródłem dyskomfortu, ale również sygnałem innych, poważniejszych schorzeń. Dlatego opiekunka osoby starszej powinna stale monitorować stan zdrowia swojego podopiecznego. W przypadku długotrwałego utrzymywania się obrzęków należy koniecznie zgłosić się do lekarza specjalisty, który sprawdzi stan zdrowia seniora oraz w razie potrzeby zaleci odpowiednią terapię.

 

Photo: © PORNCHAI SODA – stock.adobe.com

Organizm człowieka prawie w 70% składa się z wody. Bez niej nasze tkanki i narządy nie byłyby w stanie prawidłowo funkcjonować. Dlatego odwodnienie stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Szczególnie niebezpieczne jest odwodnienie u osób starszych. Opiekując się seniorem trzeba poznać główne czynniki, które mają na to wpływ. A także dowiedzieć się, jakie są objawy odwodnienia, jak zachęcić seniora do picia wody i co można zrobić, gdy starsza osoba nie chce pić.

 

Czym jest odwodnienie?

Odwodnienie to stan chorobowy, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania.

Wraz z ubytkiem wody wypłukiwane są elektrolity. To głównie jony sodu, potasu, wapnia, magnezu oraz jony chlorkowe i fosforanowe. Znajdują się w płynach naszego ciała – krwi, osoczu i płynach tkankowych. Wpływają na pracę serca, mózgu, mięśni i innych organów. Utrzymują też napięcie w błonach komórkowych, co umożliwia przekazywanie impulsów nerwowych.

Zachwianie równowagi wodno-elektrolitowej może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia, zwłaszcza u małych dzieci, osób starszych i chorych.

 

Dlaczego osoby starsze są bardziej narażone na odwodnienie?

Odwodnienie jest problemem, który może dotknąć każdego z nas, bez względu na wiek. Jednak osoby starsze są na nie narażone w szczególny sposób. Wraz ze starzeniem się organizmu naturalne mechanizmy regulujące równowagę wodną ulegają zmianom, co sprawia, że ryzyko odwodnienia rośnie.

Wymieńmy główne czynniki, które mają na to wpływ.

Zaburzone odczucie pragnienia

Wraz z wiekiem mechanizmy w mózgu, które powiadamiają nas o potrzebie nawodnienia stają się mniej skuteczne. W jamie ustnej, gardle, przełyku czy żołądku zmniejsza się wrażliwość nerwów obwodowych, które przekazują informacje do mózgu o objętości przyjętych płynów. Dochodzą do tego zmiany hormonalne. Podwzgórze wytwarza mniej wazopresyny, hormonu, który jest kluczowy w regulacji płynów ustrojowych. W efekcie osoba starsza przyjmuje mniej płynów niż jej organizm naprawdę potrzebuje.

Upośledzenie czynności nerek

W starszym wieku zmniejsza się zdolność nerek do koncentrowania moczu i zachowywania płynów w organizmie. Organizm traci więcej wody, która powinna być rekompensowana przez większe spożycie płynów.

Choroby seniorów

Osoby starsze często mają różnego rodzaju schorzenia, które zwiększają ryzyko odwodnienia. Choroba Parkinsona może powodować trudności w przełykaniu, co znacznie obniży chęci naszego podopiecznego na przyjmowanie wody i pokarmów. Otępienie w chorobie Alzheimera może sprawiać, że osoba starsza będzie zapominać o nawyku picia wody. Jeśli senior ma problem z nietrzymaniem moczu, albo też trudności w poruszaniu się i dojściu do łazienki może świadomie ograniczać przyjmowanie płynów. Z kolei u osób cierpiących na cukrzycę typu 2 mogą występować przewlekłe biegunki, sprzyjające niestety odwodnieniu.

Przyjmowane leki

Ryzyko odwodnienia mogą zwiększać leki powszechnie przepisywane starszym osobom. Szczególnie niebezpieczne są preparaty moczopędne stosowane u chorych cierpiących np. na nadciśnienie tętnicze. Wiele farmaceutyków obniża stężenie sodu, przez co zaburza gospodarkę elektrolitową i odczuwanie pragnienia. Wraz z wiekiem również prawidłowe wchłanianie leków jest coraz większym wyzwaniem dla narządów. Często występują niepożądane skutki, takie jak biegunki, nudności, które dodatkowo potrafią zachwiać równowagę wodno-elektrolitową organizmu.

Odwodnienie u osób starszych może być spowodowane również przez inne czynniki – przebyte w ostatnim czasie biegunki, wymioty czy intensywne pocenie się w wyniku gorączki, dużego wysiłku fizycznego lub podwyższonej temperatury otoczenia.

 

Odwodnienie u osób starszych – objawy i skutki

Odwodnienie u osób starszych może być trudne do rozpoznania. Często objawy nie są jednoznaczne i mogą być mylone z objawami innych dolegliwości lub naturalnym procesem starzenia się. Na co więc opiekunka osoby starszej powinna zwrócić uwagę?

Wczesne objawy odwodnienia organizmu u osób starszych to:

• zmęczenie, osłabienie, senność,
• bóle i zawroty głowy,
• suche i spierzchnięte wargi,
• suchość śluzówek jamy ustnej i języka,
• rzadsze oddawanie moczu,
• mocz o ciemnym zabarwieniu,
• zmniejszenie elastyczności skóry, tzw. skóra plastelinowata, jeśli delikatnie ją ścisnąć, może nie wrócić od razu do swojego normalnego stanu,
• brak potu w czasie upałów.

Objawy te mogą występować pojedynczo lub razem, w zależności od stopnia odwodnienia.

W przypadku silnego odwodnienia mogą pojawić się poważniejsze symptomy, takie jak:

• przyspieszone bicie serca,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• skurcze i bóle mięśni,
• drgawki,
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• zaburzenia świadomości i mowy,
• zaburzenia związane z iluzją wzrokową, słuchową i dotykową,
• utrata przytomności.

Długotrwały stan odwodnienia u osób starszych może prowadzić do ostrych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Odwodnienie jest szczególnie niebezpieczne dla osób, które przyjmują leki. Gdy w ich sytuacji dochodzi do niedoboru wody, zwiększa się stężenie leków w organizmie. Może doprowadzić to do zapaści lub innego rodzaju powikłań.

Gdy ubytek wody w organizmie osoby starszej osiągnie powyżej 15% masy ciała, może nastąpić zgon.

Do zadań opiekunki osoby starszej należy więc dopilnowanie, by nie dopuścić do odwodnienia u swojego podopiecznego. Jak to zrobić?

 

Odwodnienie u osób starszych – jak mu zapobiegać ?

Opiekunka osoby starszej powinna zadbać o to, by jej podopieczny spożywał odpowiednią ilość płynów każdego dnia. To główny sposób zapobiegania odwodnieniu.

Ile osoba starsza powinna pić?

Ogólnie zaleca się, aby osoba starsza spożywała dziennie około 1,5 do 2,5 litra płynów, chociaż dokładna ilość może zależeć od wielu czynników, takich jak stan zdrowia, aktywność fizyczna i pora roku. Wiosną lub latem, przy wysokich temperaturach, senior powinien spożywać więcej płynów – minimum 2,5 do 4 litrów.

Trzeba pamiętać, by ta ilość podawana była w formie małych porcji pitych regularnie w ciągu całego dnia, zamiast jednorazowo w dużych ilościach. Najlepiej podawać podopiecznemu szklankę wody czy innego napoju co godzinę.

Co osoba starsza powinna pić?

Najlepsza jest niegazowana woda mineralna. Można dodawać do niej plasterki owoców lub warzyw, na przykład cytryny, ogórka czy pomarańczy. Dobrym wyborem są herbatki i napary ziołowe, np. z mięty czy szałwii. Podczas upałów warto też sięgać po świeżo wyciskane, rozrzedzone wodą soki owocowe lub warzywne czy słaby kompot. W aptekach dostępne są także preparaty z elektrolitami przeznaczone dla osób starszych.

Czego senior nie powinien pić?

Warto pamiętać, że nie wszystkie napoje są równie dobre dla nawodnienia.

Na pewno powinniśmy wykluczyć z diety seniora napoje alkoholowe, ograniczyć napoje zawierające kofeinę i teinę, takie jak mocna kawa i mocna, czarna herbata. Picie ich nie tylko nie nawodni organizmu, ale przyniesie wręcz odwrotny skutek. Może działać moczopędnie i prowadzić do zaburzenie równowagi elektrolitowej.

Unikajmy też napojów gazowanych. Pochodzący z nich dwutlenek węgla, poprzez drażnienie zakończeń nerwowych w ścianie żołądka, hamuje uczucie pragnienia.

Dieta bogata w wodę

Pamiętajmy, że wodę dostarczamy organizmowi również z pożywieniem.

Aby podnieść poziom nawodnienia osoby starszej lekarze i dietetycy zalecają spożywanie owoców i warzyw, które zawierają duże ilości wody oraz cenne witaminy i mikroelementy. Wśród owoców są to jabłka, śliwki, morele, czereśnie, brzoskwinie, arbuz, melon, mango, truskawki, winogrona, pomarańcze, grejpfruty. Z warzyw – pomidory, ogórki, cukinia, a także różne odmiany sałaty.

Większa ilość warzyw i owoców powinna znaleźć się w menu seniora zwłaszcza w upalne dni. Pozwala to w wygodny sposób uzupełniać zwiększone zapotrzebowanie na płyny, nie przymuszając do picia ogromnych ilości wody.

Doskonałym źródłem płynów są też zupy i buliony.

 

Jak zachęcać seniora, by dbał o nawodnienie?

Często zdarza się, że osoby w starszym wieku w mniejszym stopniu odczuwają pragnienie. Opiekun lub opiekunka powinni często przypominać podopiecznemu o konieczności przyjmowania płynów i dodatkowo do tego zachęcać.

Senior powinien pić małe porcje w regularnych odstępach czasu, a nie czekać na odczucie pragnienia. Niech ulubione napoje będą w łatwo dostępnym miejscu, pod ręką i na widoku, umieszczone w małych butelkach lub kubkach. Osoba starsza chętniej będzie po nie sięgać i łatwiej wypracuje zdrowy nawyk częstego picia. Można skorzystać też z dostępnych na rynku butelek z podziałką. Znajdują się na nich praktyczne podziałki z czasem, przypominające o wypiciu płynów o określonych godzinach.

Do częstszego picia może zachęcić atrakcyjne podanie płynów, na przykład przy użyciu kolorowych kubków lub słomek. Podobnie jak wybieranie tego napoju, który najbardziej smakuje naszemu podopiecznemu.

Gdy starsza osoba nie chce pić dobrym pomysłem jest też stworzenie wspólnego nawyku picia wody. Na przykład o określonych porach dnia, wspólnie spędzając czas, wypijmy razem szklankę wody lub kompotu. Dbając o nawodnienie seniora dbamy tym samym o swoje.
Szczególną uwagę na nawodnienie seniora powinniśmy zwracać podczas biegunki, gorączki czy wymiotów, a także podczas upałów. Jeśli w gorące dni wybieramy się z naszym podopiecznym na spacer koniecznie weźmy wodę.

 

Obowiązkiem opiekunki jest dokładne obserwowanie zachowania swojego podopiecznego, aby jak najszybciej rozpoznać wczesne objawy odwodnienia. Gdyby doszło do skrajnego odwodnienia należy niezwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.

 

Photo: © Africa Studio – stock.adobe.com